WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

 Juliusz SŁOWACKI 1809 - 1849
Prof. dr hab. Anna Kubale

Poeta, dramatopisarz, epistolograf, twórca filozofii genezyjskiej. Zaliczany do grona tak zwanych "trzech wieszczów romantycznych" (wraz z Adamem Mickiewiczem i Zygmuntem Krasińskim). W jego różnorodnej tematycznie i gatunkowo twórczości romantyzm polski osiągnął swe apogeum.

Urodził się w Krzemieńcu na Wołyniu, wzrastał i studiował w Wilnie. Wcześnie osierocony przez ojca - literata, nauczyciela wymowy w Gimnazjum Krzemienieckim, profesora literatury Uniwersytetu Wileńskiego - pozostawał pod wpływem matki, późniejszej adresatki najcenniejszego bloku listów do niej pisanych. Jej sentymentalna wrażliwość nie pozostała bez wpływu na najwcześniejszą twórczość syna: przekłady z Alphonse`a de Lamartine`a i z Thomasa Moore`a (Melodie irlandzkie) oraz własne w sentymentalnym stylu pisane wiersze. Słowacki wychowany w środowisku elity inteligenckiej i intelektualnej był ogromnie przywiązany do szlacheckiej genealogii swej rodziny, czemu wielokrotnie dawał wyraz w twórczości.

Na początku 1829 roku wyjechał do Warszawy, gdzie pracował jako aplikant w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. Jako jedyny z wielkich poetów romantycznych był przez pewien czas obserwatorem powstania listopadowego. Napisał trzy patriotyczne wiersze zagrzewające do boju, dzięki którym na krótko zyskał popularność. Jeszcze w czasie powstania wyjechał z misją dyplomatyczną do Londynu, po jej wypełnieniu osiedlił się w Paryżu. Tutaj, w 1832 roku, wydał dwutomowy zbiór młodzieńczych utworów z okresu warszawskiego (Poezje). Daleko odszedł w nich od sentymentalnych stylizacji w stronę byronicznej powieści poetyckiej (m. in. Hugo, Jan Bielecki, Mnich, Arab) oraz ku nawiązującym do Szekspira dramatom (Mindowe, Maria Stuart). W utworach z warszawskiego okresu pokazywał świat przeżyć wybitnych jednostek: skłócenie ze światem i zamknięcie w kręgu problemów własnego wnętrza, problematykę zemstę, zdrady, występku - romantycznego „bólu istnienia”.

Niechęć paryskiego środowiska emigracji polistopadowej - wywołana publikacją Poezji - na wiele lat negatywnie określiła odbiór twórczości Słowackiego. Po upadku powstania listopadowego nie do zaakceptowania okazał się proponowany przez poetę indywidualistyczny model romantyzmu. Nie Słowacki, lecz Mickiewicz, z wydaną w tym samym 1832 roku Dziadów częścią III, trafiał w horyzont oczekiwań wychodźców, żyjących problemami powstańczej klęski i emigracyjnego losu. Krytykowany i osamotniony Słowacki krótko po wydaniu Poezji wyjeżdża do Genewy, zapoczątkowując tym wyjazdem kilkuletni okres podróży do: Rzymu i Neapolu, Grecji, Egiptu, Palestyny (1836 - 1837). Dopiero z końcem 1838 roku powróci przez Florencję do Paryża, by pozostać tu już do końca życia.

W czasie pobytu w Szwajcarii pisze poeta wielkie dramaty romantyczne, w których dominują refleksje nad historią oraz aktualną sytuacją polityczną. Należy do nich przede wszystkim Kordian (1834) jako próba zrozumienia własnej generacji oraz przyczyn upadku powstania. Problematyka patriotyczna i narodowa splata się w nim z egzystencjalną problematyką „dziecięcia wieku”, najwyraźniej artykułowaną w René m Chateaubrianda (1802) i, późniejszej od dramatu Słowackiego, Spowiedzi dziecięcia wieku Musseta (1836). W okresie szwajcarskim powstają jeszcze dwa dramaty: Horsztyński (1835, niepubl.), bliski Kordianowi tematyką egzystencjalną i Balladyna (1834, wyd. 1839), baśń polityczna na temat władzy osnuta na legendarnych dziejach narodu (posługująca się wielorakimi ironiczno-tragicznymi szekspirowskimi aluzjami). Szekspir był dla Słowackiego: znawcą serc ludzkich, malarzem namiętności, demaskatorem natury ludzkiej, szekspiryzm stanowił sposób poznania zła historycznego. W liście do matki (1834) poeta pisał: „Szekspir i Dante są teraz moimi kochankami - i już tak jest od dwóch lat”.

Piękno alpejskiej przyrody (wycieczka w Alpy Berneńskie, dłuższy pobyt nad Lemanem), rodzące się uczucie miłości do Marii Wodzińskiej, panny z arystokratycznego domu, stają się inspiracją wielu liryków tego okresu. Poezją, prozą poetycką i literacko kształtowaną epistolografią owocuje też podróż na Wschód. Jest to podróż nie tylko w przestrzeni egzotycznej dla poety natury, ale także wyprawa w czasie: ku bohaterom walczącej o wolność Grecji (Grób Agamemnona), ku dawnym władcom Egiptu (Rozmowa z piramidami), w stronę Chrystusa i Nowego Testamentu (Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu). Podróż ta uświadamiała poecie przemijanie i kruchość ludzkiego życia (Hymn. Smutno mi Boże), budziła refleksje na temat podobieństw losów różnych narodów, utwierdzała w typowym dla polskich romantycznych emigrantów przekonaniu o skazaniu ich przez los na wieczną tułaczkę i niemożność powrotu do kraju. Pojawiają się teraz utwory będące pesymistycznymi prognozami na przyszłość: stylizowany na biblijną przypowieść Anhelli (1838) o sybirskim losie Polaków, porównywana ze sztukami Victora Hugo Lilla Weneda (1840), dramat o inspiracjach antyczno-szekspirowskich, z tragiczną wizją narodu w centrum (wraz z Lillą Wenedą wydany został Grób Agamemnona zapowiadający konieczność przeobrażenia narodu, aby mógł on odzyskać wolność). W utworach tych pojawiają się już sygnały nowej postawy wobec życia i historii, postawy, która stanie się wyłączną w latach czterdziestych.

Za utwór graniczny uznać należy pisany oktawą poemat dygresyjny Beniowski (1841): ariostyczny w zmienności tonów, byronowski w gatunku - bliski formalnie Don Juanowi angielskiego mistrza i Eugieniuszowi Onieginowi Aleksandra Puszkina. Beniowski stanowi szczyt, a zarazem kres romantycznego indywidualizmu w twórczości Słowackiego, przezwyciężenie byronowskiego typu bohatera, zafascynowanego własną samotnością. Poeta ogłasza w nim wejście na nową drogę twórczości, dla ktorej w zakresie dramatu tradycją najbliższą stanie się twórczość Calderona, którego Księcia Niezłomnego przekłada Słowacki w 1844 roku. Poeta określa siebie teraz jako przewodnika narodu w czekającej naród koniecznej wielkiej przemianie.

Katalizatorem tej dojrzewającej wcześniej zmiany staje się znajomość z mistykiem Andrzejem Towiańskim i przystąpienie (na krótko) do założonego przez niego Koła Sprawy Bożej, skupiającego znaczną część emigracji z Mickiewiczem na czele. Za najwyższe wartości uznaje teraz Słowacki: prostotę, pokorę, ofiarę (wiersz programowy: Tak mi Boże dopomóż 1842), za zadanie: tworzenie siebie doskonalszego, by godnie i mądrze wspomagać naród. Poprzez wybitne mistyczne dramaty: Ksiądz Marek (1843), Sen srebrny Salomei (1844), w których historiozofii pojawia się idea zniszczenia i śmierci dla postępu, dochodzi do wykrystalizowania oryginalnego systemu myślowego zwanego przez poetę filozofią genezyjską. Zostaje on wyłożony przez Słowackiego w poetyckim traktacie Genezis z Ducha (1844 - 1846), który jest jego wersją biblijnej Księgi Rodzaju.

Poeta umiera na gruźlicę i zostaje pochowany na cmentarzu Montmartre. W 1927 roku jego prochy przewieziono do kraju i złożono obok Mickiewicza w krypcie na Wawelu.

Poet, playwright, epistolograpoher, founder of the philosophy of Genesis. Together with Adam Mickiewicz and Zygmunt Krasiński, Słowacki is recognised as one of "the three Romantic bards." Polish Romanticism reached its apogee in his literary output, with its various themes and genres.

He was born in Krzemieniec in Wołyń and grew up and studied in Wilno. Early in his life he lost his father, who was a man of letters, a teacher of diction at Krzemieniec Lyceum, and a professor of literature at  University in wilno. At this time he was heavily influenced by his mother, who later became the addressee of his most valuable group of letters. Her sentimental sensitivity did not leave her son's earliest work unaffected: his translations of Alphonse de Lamartine and Thomas Moore (Irish Melodies), as well as his own poems, were written in a sentimental style. Słowacki, brought up among the intellectual elite and intelligentsia, was very attached to his family's noble genealogy, which he expressed time and time again in his literary output.

The reluctance of the Parisian circles of post-November émigrés, evoked by the publication of Poems, defined negatively the reception of Słowacki's work for many years. After the collapse of the November Uprising, the individual model of Romanticism offered by the poet proved to be unacceptable. It was not Słowacki, but Mickiewicz, who, with (Dziady, [Forefathers’ Eve] part 3) published in the same year of 1832, fulfilled the expectations of the refugees who were vividly interested in the problems created by the recent defeat of the Uprising and the fate of the émigrés. Słowacki, criticised and isolated, shortly after the publishing of Poems left for Geneva, initiating in this way a period of travels to Rome, Naples, Greece, Egypt, and Palestine (1836- 1837.) Only at the end of 1838 did he come back to Paris through Florence, to remain there until the end of his life.

During his stay in Switzerland the poet wrote great Romantic dramas dominated by reflections on history and the then current political situation. Kordian (1834) was an attempt to understand his own generation and the reasons for the failure of the uprising. In this work problems connected with patriotism and national issues are entwined with the existential problems of "the child of the century", which had most clearly been expressed in Chateaubriand's Rene(1802) and in Musset's The Confession of the Child of the Century (1836), published after Słowacki’s play. During hi Swiss period Słowacki wrote two more dramas: Horsztyński (1835, unpubl.), which is close to Kordian in its existentialist theme, and Balladyna (1834, publ. 1839), a political fairytale about power, which was based on the legendary history of the nation and which made use of various ironic or tragic Shakespearean allusions. Słowacki considered Shakespeare to be the expert on human hearts, the painter of passion who unmasked human nature, and whose way of thinking enabled an understanding of historic evil. In a letter to his mother the poet wrote: "Shakepeare and Dante are my lovers now - and it has been so for two years."

The beauty of the Alps (a trip to the Alps near Brno, a longer stay on the Leman) and his growing love for the aristocratic Maria Wodzińska, inspired many of the lyrics of that period. A trip to the East resulted in poetry, poetic prose, and literary epistolography. This was not only a journey in a space which was exotic for the poet’s nature, but also a journey in time: towards the heroes of Greece who had fought for independence (Grób Agamemnona[Agamemnon's Tomb]), towards the ancient rulers of Egypt (Rozmowa z piramidami [Conversation with the Pyramids]), to Christ and the New Testament (Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu [A Journey to Naples from the Holy Land]). During this journey the poet realised the transience and frailty of human life (Hymn. Smutno mi Boże [Hymn. How sad I am, my God]).The journey awoke reflections on the similarities between the fates of different nations and strengthened the belief, typical of Polish Romantic emigrants, that their fate condemned them to eternal exile and the inability to return home. The works which expressed a pessimistic vision of the future were then created. Both Anhelli (1838), written in the style of a biblical parable and describing the fate of Poles in Siberia, and Lilla Weneda (1840), a drama which is often compared to the plays of Victor Hugo and which is about ancient as well as Shakespearean inspirations, had a tragic vision of the nation at their centre. Lilla Weneda was published together with Agamemnon's Tomb, which proclaimed the necessity of the nation's transformation to regain freedom. A completely new attitude towards life and history, which would become predominant in the 1840s, was already present in these works.

Beniowski (1841), a digressive poem written in octaves, should be considered a borderline work. It follows Ariosto in its change of tones and is Byronic in its genre, being close to Don Juan as well as to Alexander Pushkin's Eugene Oniegin. Beniowski is at the same time the peak and the end of Romantic individualism in Słowacki's literary activity. This is where the author overcomes the Byronic type of a hero who is fascinated by his own loneliness. It is here that the poet announces the beginning of a new way of writing in which the closest tradition in drama will be the work of Calderon of drama. He even translates Calderon's Steadfast Prince in 1844. The poet now thinks of himself as of the guide of the nation in its necessary future transformation.
His acquaintance with the mystic Andrzej Towiański, as well as the fact of joining, even for such a short time as he did, the Circle of God's Cause, founded by Towiański and assembling a considerable part of the émigrés together with Mickiewicz, was a catalyst of that already maturing change. As the highest values Słowacki now considered simplicity, humility, and sacrifice, which are expressed in his manifesto poem So Help Me God (1842). His aim now is the creation of a better self so as to help the nation worthily and wisely. His original system of thought became crystallised in what he himself called the Philosophy of Genesis. It becomes clear in his mystic dramas such as Ksiądz Marek [Father Mark] (1843), or Sen srebrny Salomei [Salome's Silver Dream] (1844), where the idea of the destruction and death of progress appears. This system of thought is clearly explained in a poetic treaty (Genezis z Ducha [Genesis from the Spirit]) (1844- 1846), which is his version of the Biblical Genesis.
The poet died of tuberculosis and was buried at Montmartre Cemetery. In 1927 his ashes were transferred to Poland and deposited next to Mickiewicz’s in a vault in Wawel Castle.

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

- S. Treugutt, „Beniowski”. Kryzys indywidualizmu romantycznego, Warszawa 1964.
- I.Opacki, "Ewangelija" i "nieszczęście", [w:] Poezja romantycznych przełomów, Warszawa 1972.
- Cz. Zgorzelski, Liryka w pełni romantyczna, Warszawa 1976.
- S. Makowski, Juliusz Słowacki, Warszawa 1980.
- Słowacki mistyczny. Propozycje i dyskusje. Sympozjum, Warszawa 10 - 11 grudnia 1979, red. M. Janion i M. Żmigrodzka, Warszawa 1981.
- M. Piwińska, Juliusz Słowacki od duchów, Warszawa 1992.
- A. Kowalczykowa, Słowacki, Warszawa 1994.
A. Witkowska, Juliusz Słowacki, [w:] A. Witkowska, R. Przybylski, Romantyzm, Warszawa 1997.