WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

Bolesław LEŚMIAN
 dr Marek Adamiec

Urodził się w Warszawie, wedle jednych źródeł 22 stycznia 1877; sam poeta podawał rok 1878 jako rok swojego urodzenia, natomiast płyta nagrobna na cmentarzu na Powązkach, sporządzona przez Jana Brzechwę (bliskiego krewnego poety), podaje rok 1879. Właściwe nazwisko poety brzmiało Lesman. Zmienione zostało najprawdopodobniej za radą Antoniego Langego, poety, nowelisty i krytyka, wuja poety, chociaż inna wersja przywołuje tutaj na wpół mityczną postać Franciszka Fiszera, człowieka będącego swoistą legendą literatury polskiej okresu modernizmu i międzywojnia, który... nie pozostawił po sobie żadnego utworu zapisanego. Rodzice poety - Józef Lesman i Emma z Sunderlandów należeli do inteligencji pochodzenia żydowskiego; sprawa pochodzenia powróci później w niewyszukanych atakach antysemickich okresu międzywojnia, wymierzonych nie tylko przeciwko Leśmianowi, ale także przeciwko Tuwimowi czy pisarzom z kręgu "Wiadomości Literackich"; wówczas to pojawiło się m.in. sformułowanie o "wierszach Żydów w języku polskim, które nie należą do rdzennej, czystej poezji polskiej". W latach szkolnych Leśmian przebywał w Kijowie, gdzie ukończył gimnazjum klasyczne i wydział prawa Uniwersytetu Świętego Kazimierza. W Kijowie uczestniczył w życiu artystycznym tamtejszej Polonii, był także zatrzymywany przez policję carską za wystąpienia artystyczne i patriotyczne.

Z tym okresem wiąże się poezja pisana po rosyjsku (m.in. poemat Pieśni przemądrej Wasylisy, cykl Księżycowe upojenia, utwory były drukowane w moskiewskich pismach "Zołotoje runo" i "Wjesy" w latach 1906 - 1907. Około roku 1901 Leśmian przebywał już w Warszawie, w roku 1903 wyruszył w podróż artystyczną przez Niemcy do Francji, do roku 1906 przebywał w Paryżu. Tutaj ożenił się z malarką - Zofią Chylińską, z którą miał dwie córki: Marię Ludwikę i Wandę.

W pierwszym okresie twórczości Leśmian był zaprzyjaźniony z propagatorem ideologii modernizmu - Zenonem Przesmyckim, publikował swoje teksty na łamach redagowanego przezeń luksusowego pisma "Chimera". W roku 1912 ukazuje się Sad rozstajny - pierwszy zbiór poezji Leśmiana, który jednak nie wzbudził większego zainteresowania czytelników ani krytyki literackiej. W roku 1911 Leśmian był reżyserem i współzałożycielem eksperymentalnego Teatru Artystycznego w Warszawie. Z tym etapem poszukiwań artystycznych Leśmiana wiążą się m.in. dramaty "mimiczne" Pierrot i Kolombina oraz Skrzypek opętany, nawiązujące do tradycji dramatu starożytnej Grecji, a następnie rzymskiego dramatu mimicznego, eliminujące słowo na rzecz gestów aktorów (dramaty Leśmiana ukazały się drukiem dopiero w roku 1985). W okresie poprzedzającym wybuch pierwszej wojny światowej Leśmian przygotowuje oryginalne opracowania legend wschodnich, zebranych w tomie Klechdy sezamowe (1913), opracowuje Przygody Sindbada Żeglarza, tłumaczy Opowieści nadzwyczajne Edgara Allana Poe. Przebywając w Cannes pisze oparte na folklorze polskim Klechdy polskie, które jednak nie zostały przyjęte przez wydawcę Jakuba Mortkowicza, nie tylko parafrazy opowieści Księgi tysiąca i jednej nocy czy polskich podań ludowych, ale także Leśmianowskie tłumaczenia noszą na sobie wyraźne piętno wyobraźni poetyckiej autora Dziewczyny. W czasie wojny Leśmian mieszkał w Łodzi, gdzie był kierownikiem literackim Teatru Polskiego. Po zakończeniu wojny otrzymuje w roku 1918 notariat w Hrubieszowie, w roku 1922 przenosi się do Zamościa. W Hrubieszowie Leśmian przygotowuje do druku ostatecznie Łąkę, w Zamościu przygotowuje następny zbiór wierszy - Napój cienisty, który zostanie wydany w roku 1936. Dopiero w roku 1933 Leśmian został mianowany na członka ówczesnej Polskiej Akademii Literatury, pojawiło się szersze zainteresowanie twórczością tego - do tej pory - prowincjonalnego poety.

Jednak powodzeniom na terenie życia artystycznego towarzyszyło znaczne pogorszenie się sytuacji materialnej poety - pracownik jego kancelarii systematycznie defraudował sumy przeznaczone na opłaty skarbowe. Dzięki pomocy przyjaciół Leśmian uniknął procesu i odpowiedzialności karnej, ale poważne długi finansowe ciążyły nad całym ostatnim, warszawskim okresem życia poety. Leśmian umiera na serce w Warszawie 7 listopada 1937 roku. Utwory wydane pośmiertnie, zebrane w tomie pt. Dziejba leśna definitywnie już utrwaliły opinię o wyjątkowości tej poezji na terenie literatury polskiej. Kolejne publikacje utworów Leśmiana wzbudzały coraz większe zainteresowanie, by ostatecznie w roku 1958 Leśmian został określony przez Jacka Trznadla, autora jego pierwszej monografii mianem "największego poety polskiego naszego wieku".

Bolesław LEŚMIAN was born in Warsaw, according to some sources on January 22, 1877, though the poet himself would mention 1878 as the year of his birth, while the headstone on his grave in the Powązki cemetery ordered by Jan Brzechwa (a close relative of the poet), has the year 1879 engraved on it. The original name of the poet was Lesman. It was most probably changed on the advice of Antoni Lang, a poet, novelist and critic, an uncle of the poet, although other sources recall the half-mythological figure of Franciszek Fiszer, a peculiar legend of the Polish literature of the modernism and the interwar periods, who ... did not bequeath to posterity any written works. The parents of the poet - Józef Lesman and Emma, née Sunderland - belong to the intelligentsia of Jewish origin; the issue of Jewish origin would be raised later in the period of harsh anti-Semitic attacks in the 1920s against not only Leśmian but also Tuwim and the poets of the "Wiadomości Literackich" ("Literary News") circle; it was then that the saying about "Jewish poems written in Polish, which do not belong to original pure Polish poetry" was coined. Leśmian spent his school years in Kiev, where he attended a classical grammar school and later graduated from the Law Department of St Casimir University. He took an active part in the life of Polish groups in Kiev - and was even arrested by the Tsar's police for his artistic and political performances.

It was during that time that he wrote poems in Russian (e.g. the poem Pieśni przemądrej Wasylisy, the series Księżycowe upojenia), which were published in the Moscow magazines "Zołotoje runo" and "Wjesy" in the years 1906 - 1907. By around 1901 Leśmian had already moved to Warsaw and in 1903 he set off on an artistic journey through Germany to France. He stayed in Paris till 1906. There he married a painter, Zofia Chylińska, who gave birth to his two daughters: Maria Ludwika and Wanda.

In the first period of his artistic activity Leśmian befriended Zenon Przesmyck, propagator of modernist ideology, and published his works in "Chimera", a luxurious magazine published by the latter. In 1912 Sad rozstajny - the first set of poems by Leśmian - was published, however, it did not arouse the great interest either of the readers or of the literary critics. In 1911 Leśmian became a co-founder and the director of the experimental Artistic Theatre in Warsaw. This stage of artistic quest resulted in such works as the "mimic" dramas Pierrot i Kolombina and Skrzypek opętany, which refer to the tradition of ancient Greek drama and later to Roman mimic drama, eliminating words in favour of actors’ gestures (Leśmian’s dramas were printed as late as in 1985). In the period before the outbreak of World War I Leśmian prepared an original study of Oriental legends, collected in the Klechdy sezamowe (1913) volume, edited The Adventures of Sindbad the Sailor, translated Tales of the Grotesque and Macabre by Edgar Allan Poe. During his stay in Cannes he wrote Klechdy polskie - a collection of stories based on Polish folklore, which were, however, not approved by the publisher Jakub Mortkowicz. Not only the paraphrases of The Arabian Nights - Tales From the Thousand and One Nights or Polish folk legends, but also Leśmian's translations bear the clear sign of the poetic imagination of the author of Dziewczyna. During the war Leśmian lived in Łódź, where he was the literary manager of the Polish Theatre. In 1918, when World War I ended, he obtained the office of notary in Hrubieszów, and in 1922 he moved to Zamość. In Hrubieszów Leśmian finally prepared Łąka for printing, and in Zamość a further series of poems - Napój cienisty, which would be published in 1936. It was not until 1933, when Leśmian became elected a member of the Polish Academy of Literature, that the poet, up till then considered provincial, started to arouse greater interest.

However, success in the artistic field was accompanied by a considerable deterioration in the poet’s financial situation - an employee in his notary office had been embezzling the money for stamp duties. With the help of his friends Leśmian managed to avoid a trial and criminal prosecution but serious financial debts were incumbent on him throughout the last, Warsaw period of his life. Leśmian died of heart problems in Warsaw on November 7, 1937. The works published posthumously, collected in the volume entitled Dziejba leśna established once and for all the opinion of the exceptional nature of his poetry in the field of Polish literature. Further publications of Leśmian’s works aroused greater and greater interest and finally in 1958 Leśmian was named by Jacek Trznadel, the author of his first monograph, as "the most outstanding Polish poet of the 20^th century".

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

Z pism Bolesława Leśmiana, t. 1 - 3 (Szkice literackie; Utwory rozproszone - Listy; Poezje). Opracował i wstępem poprzedził J. Trznadel, Warszawa 1959 - 1965;
B. Leśmian, Skrzypek opętany. Opracowała i wstępem poprzedziła R.H. Stone, Warszawa 1985;
B. Leśmian, Klechdy polskie. Warszawa 1978;
B. Leśmian, Poezje wybrane. Opracował J. Trznadel, Wrocław - Warszawa - Kraków 1991, Biblioteka Narodowa seria I, nr 217;

- M. Głowiński, Zaświat przedstawiony, Szkice o poezji Bolesława Leśmiana, Warszawa 1981;
- M. Głowiński, Wiersze Bolesława Leśmiana. Interpretacje, Warszawa 1972 i wydania następne;
- K. Dybciak, Bolesław Leśmian, W: Poeci dwudziestolecia międzywojennego. Pod redakcją I. Maciejewskiej, Warszawa 1982;
- J. Trznadel, Twórczość Leśmiana (próba przekroju), Warszawa 1964;
- K. Wyka, Bolesław Leśmian: dwa utwory, w: Rzecz wyobraźni, Warszawa 1977;
- Studia o Leśmianie. Red. M. Głowiński i J. Sławiński, Warszawa 1971;
- Wspomnienia o Bolesławie Leśmianie. Red. Z. Jastrzębski, Lublin 1966;