XXVI

Jak Remus po bjitvje ze szandarami 
i Szabelką dostoł sę do sodze.

 

Wob lato jem tero z mojimi tovarami po vsach jezdzeł. Na wodpustach i na jarmarkach jô sę postavjił, chdze drudze, a ludze wode mje kupalë. Bivało i tak, że njerzitelni człovjek vzął co z moji karë i nje zapłacivszë poszedł precz. Ale to sę zdarzeło le kęde vęde, bo nasz lud kaszubskji je rzitelni i boji sę Boga.

Do żnjiv jô vëzbeł takjim sposobem moje tovarë. Tej pon szkolni zapjisoł mje novi. Ale pokąd wone nje nadeszłë, jô mu pomogoł v żnjivach. Jak beło zeżnjivjoné, karovoł jem znovu v svjat. Kole Matkji Boskji Sevni zaszedł jem na jarmark do Koscerznë. Wo moji spravje sądovi, chterną Czernjik vzął v ręce, jô ju bezmała zaboczeł, bo wob calé lato do mje żodno pjismo ze sądu nje przëszło.

Beł to pravje pjątk a vdarzę sobje vszetko jak dzis. Postavjił jem svoję karę njedaleko njemjeckjigo koscoła, chturen na strzodku renku stojoł. Wod levi rękji mjoł jem budë z pjernjikami, a wod pravi rękji wustavjilë svoje bęborkji i kjerzonkji bednarze. Beło to jesz vczas, a ludze ze vsë jesz popędzalë svoje konjikji ku mjastu. Tak wod razu, jak Złé jakjis, stanął przede mną Czernjik, vëszczerzoł bjołi zębë i movjił:

— Ha, Remus! Vjitom cę ricerzu słuńca! Nje bój sę mje, bo jô cë dobrze żiczę, choces mje wonge ve Zvadze srodze wurągoł. Tvoja sprava spji v aktach sądovich, a jô jem wudbë, że nje pragnjesz ji wobudzëc. Ale toć rzekę: Dobrim beł jes prorokjem. Wuvożej: Nigo pana ze Zvadë, co to go przez tvoję klątvę paraluż ruszeł, poprovdze zemja vëplula. Bo po pochovje zarvała sę na njego murovanô posova grobu i muszelë go jesz roz ze zemji vëdobivac.

Jô na to njic nje wodrzekł, ale serce mje zaczęło mocko bjic, nje vjem czimu, kjej won przëstąpjił i vzął jednę z mojich ksążk v rękę. Beła to ksążka do koscoła nazvanô viborkjem, chterną ludze lubjilë barzo kupac. Pon szkolni mje tich viborkóv sprovadzeł całą kopę, bo na njich bëł dobri vzątk. Leżałë wone tero na moji karze szkląci v pjęknich pochevkach i przechłoscalë woczë. Tak Czernjik vzał jeden z viborkóv, vëjął go z pochvö i zaczoł v njim kartovac. Mje to barzo beło dzivno, bom so wuvożoł:

—Cze takji njekara kupji ksążkę do koscoła? 

Ale won ksążkę vłożeł nazod v pochevkę, doł mje ję v rękę i povjedzoł:

— Z timi ksążkami mjij sę na bocznoscë bo szandarom wone sę nje vjidzą. Tam je mova wo Krolovi Korunë Polskji, a kożdi vje, że krol pruskji kavałk polskji ti korunë sobje przëvłoszczeł. Tero jim je markotno, żeli chtos spominô wo ti korunje, bo sę boją, żebe sę po nję nje zgłoseł jakji vłoscicel. A żebe jakąs krolovą do ti korunë vzevac, to wonji wuvożają za wobrazę.

Tej won szedł. Le jô nje dboł wo tę wostrzegę, bom so umvożoł, że co naszi biskupë pjeczęcą potvjerdzilë, tego pruskji szandara nji mô mocë ruszëc. Ko jô nje znoł jesz v nen czas jich zatvardzałoscë serca.

Wob ten czas vjęcij a vjęcij ludztva na torg sę zbjegalo. Strzod njich krąceło sę kjile szandaróv ze szklącimi szołmami na głovach i dużimi mjeczami przë pasach. Mój hańdel szedł chvalebnje. A kjej chto kupjił wode mje ksążkę wo svjęti Genovefje, tej mje sę vjedno przëboczeło, jak jem na mojim łożku v stanji na Lipińskjich Pustkach czetivoł ję nocami, a Gnjadi i Liza chuchałë mje po głovje z vdzęcznoscë. Przëszedł mje też na woczë żid Gaba, wod chternigom nabeł tę ksążkę, i Marta i stari Mjichoł spjevająci svoje pjesnje z vjelgji ksążkji. Moje mesle tak daleko wod tego renku pełnigo jarmarku vanożełë, żem nje postrzegł szandarę, chturen do moji karë przëstąpjił i vzął v rękę jeden z mojich viborkóv. Vëjął go z pochevkji, kartovoł v njim, kjivoł głovą, położeł go nazod i szedł. Ale za mołą chvjilkę won sę vroceł v gromadze z jesz jednim człovjekjem. Ten mjoł na głovje wokręgłą czopkę z nebą, vkoł czopkji czervjoną blevjązkę z czornobestrim guzikjem z przodku. Ten jistni trzimoł v ręce valni kosz.

Cuż ti njezbednjicë wod cebje chcą? pomesloł jem sobje. Alem so jesz njiczego nje vdarzeł wo jich njebożnim wudbanju.

Szandara tero wotmikoł jeden vibork za drugjim, tej go zamikoł i kłodł nimu drugjimu v kosz. Jak ju bezmała moje vszeskji viborkji mjoł wulożoni v tim koszu, podnjosł jem głos i sę zapitoł:

— Nacuż va tile ksążk do koscoła nabivota?

 Na to nen z czervjoną blevjązką na czopku smjoł sę i rzekł:

— Jô jezdem vesokji policejant mjeskji i cë to zaru vëłożę, bo nen szandara nje movji po polsku: Nasza rada mjeskô i majestrat v gromadze, to takji njebożné zgromadzenjé, że strzod njich nji ma razu tile spravjedlevich, co za Boga Wojca v smutni pamjęcë mjastach Sodomje i Gomorze. Ale na uwostrzegę woceleła sę vczora krova pana bormistrza i vëdała celę z dvuma głovami. Wod takjigo cudu tak sę vërzaslë wojcovje mjasta, że wuchvalilë sę navrocëc. A ko dotechczos nji mjelë ksążkóv do koscoła, bo nje chodzilë do njego, tero nabivają wod cebje vszetkji.

Ale jô vjidzoł, że won ragoł. I gorz mje zaczął nabjerac v sercu. Jednak jesz żem sę strzimoł i rzekł do vëszczergë łagodnje:

— Psu kęsi! Żeli të mje tu będzesz v woczë bluznjił, to iô cë jednigo vëdzelę v łeb, że të jesz vjęcij poczujesz głóv na karku, njiże no bormistrzové celę.

Ale won sę nje wobrazeł, le na mje vëszczerzoł zębë, bo pevno moji godkji nje rozumjoł. Ale trzimoł kosz v ręce, v chturen szandara ku reszce mój wostatni vibork położeł. Tej wonji sę zabjerelë, żebe jisc.

Ale jô takjim jinsztom nje chcoł dorunku robjic, tak jem sę vësunął z poza moji karë, chveceł szandarę za remję i zavołoł:

— Hola! Noprzod zapłacëc.

A szandara vërvoł remję i zaczął njico szvargotac do nigo drugjigo. Ten mje pjęscą pogrozeł i rzekł:

— Bratku! Będzë spokojni, że ma tu cebje nje bjerzema do sodze v gromadze z tvojimi ksążkami. Bo to są ksążkji zakozané, co norod burzą procem vłodzë. Te ksążkji są skonfiskované. Vjesz të, co to znaczi?

Tego rąganjô beło mje za vjele. Tak porvoł jem kosz z rękji nigo policejanta mjeskjigo i zavrzeszczoł:

— Të miszkjiklonje! Vëmiszlej sobje z mjeskjimi lontrusami, ale nje ze mną!

Tero przëstąpjił szandara i wuchvaceł mje ręką za ruchna na pjersach. Skarnje mu sę gorzem zapolełë, woczë mu vëlazłë na vjechrz, vłose sę zjeżelë i zaczął cos mocko vrzeszczec. A beł to chłop bezmeła takji dużi jak jô, wodkormjoni, seti a dzirżkji. Mje won v ti chvjilë przëboczeł straszedło z pod wukorunovani jarzębjinë, chternimu na jimję Trud. Tej mje v uwoczë zaszkleł sztołt worzła na jego szołmje i przez wokamergnjenjé vjidzoł jem sę mołim knopem, co na drodze pod dzeką jabłonką bjił sę z Golijatem przë granju lasa i jezora. Tak jem tede popusceł kosz i levą ręką gom sobje wodsunął, cobe dostac rum, tej scesnął jem pjęsc i wod levigo wucha mu trzasnął v tego worzła jaż zazvonjiło. Jak prożen sądk, tak uwon sę vëvrocel i kuloł mjedze bęborkji i kjerzonkji stroną moji karë. Krzik sę rozległ, ale jô nji mjoł czasu wuvożac co sę dzeje, bo skoczeł na mje nen policejant mjeskji, Ale ten procem szandarë le beł takjim lebjodą, znadz na mjeskjim chlebje nji mjoł takjigo vjiktu, jak nen drugji, co strzod bęborkóv sę kuloł. Bełbem mu doł poku, bom mu wodebroł kosz z ksążkami, ale jak won nje woprzestovoł nacerac pjęscami, tej jô za jego bluznjerstvo z przed chvjile vëdzelel noparlusovji zowusznjicę, że go porvało na budę, co na levą rękę wode mje stojała. Vlecoł won na płocanną scanę, wobaleł ję z całim rusztunkjem i z vjechrzu wostoł leżącë. Povstoł i z ti stronë krzik takji jak mjedze bęborkami.

Kjedem v takji sposob wukoroł tich njeprzijoceli, zaczął jem z kosza vëbjerac moje ksążkji i na karze wukładac, bom beł vjarë, że jezdem v svojim pravje. Ale vkoł mje zaczęło sę zbjerac ludztva jak chmura. Nje minęło tile czasu, cobe Wojcze nasz zmovjił a z ti chmurë vësepało sę kjilenosce szandaróv i policejantóv.

—Tilom të rade nje dosz!— pomesloł jem sobje.— Ale kjej mosz zgjinąc v wobronje tvojigo prava, tej natłucz jich Remus, kuli możesz.

Tak jem sę bronjił dzirżko nim jinsztom, a co sę chturen przëpsnął do mje, to lecoł v bęborkji abo na wobaloną budę z pjernjikami. Bełbem v wutcevi bjitvje może z njimi so doł radę, ale dvuch skoczeło na mje z tełu i mje ręce v teł skrępovalë. Chiże mje tero założilë lińcuszkji i tej pchelë przez to vszetkji ludztvo na jarmarku zgromadzoné ku rotuszovji. Spjeszilë sę wopravce barzo, bo sę bojelë naszich ludzi. Jô czuł jak naszi vołelë:

— Cuż ti Njemce chcą wod naszigo Remusa? Za nobożné ksążkji provadzą go do koze. Wodjijma jim go!

Ale njim przëszło do jakji spravë, ju jô sedzoł na rotuszu v mołi jizbje zaknjęti na mocni zomkji. Jedno jediné wokno z nodvorzô mjało mocné żelazné kratë. Ruchna moje ze mje zlotivałë rzępami wod moji jarmarkovi bjitvë. Novjększi mój kłopot beł vjedzec, co sę stało z moją karą tam na renku i z tovarami, ale po prożnim rozmiszlanju zdoł sę z vszetkjim na na volą Boską. Kjile godzin jô tam sedzoł, jaż zazgrzitałë klucze v zomku i naszedł jeden z policejantóv.

 — Vstanji i poj ze mną! — rzekł won.— A mjij rozum i wodpovjadej, wo co pon bormistrz pitac będze.

Przë stole sedzoł bormistrz a przë njim pjisorz, Z drugji stronë rozpjeroł sę na krzasle starszi szandara, chternigom so przëboczoł, le wod razu nje vjedzoł jem zkąd? Tich dvuch, ale chternich jô tak poczestovoł, tich tam nje beło.

Tak wonji mje vëpitivelë, zkądka jô i chdzem wurosł. A jak jô povjedzoł, żem rosł na Lipińskjich Pustkach, tej nen starszi szandara vstoł, patrzeł mje długo v woczë i sę pitoł:

— A wod kjede të tam służeł wu Zobłockjigo?

— Wod dzecinnich lôt — rzekł jem.

Na to uwon sę z jesz vjększą wuvogą mje przëzeroł, ale jednak mje poznac nji mogł, bo timi czasu, jak uwon ze mną mjoł spravę, jô jiesz beł mołim knopem. Ale jö go poznoł. To beł poprovdze nen Golijat, z chternim jô v pojedinkę valczeł pod dzeką jabłonką na drodze z Pustk do Lipna. Tak jô povjedzoł do moji dusze:

— Będą wonji sę mscëc, kjej sę tego doznają. Ale krom tego nje będzesz sę łżą zastovjoł takjim poganom!

Jak tede nen szandara po długjim na mje vzeranju pitoł sę: Znajesz të mje? — tak jô wodrzekł:

— Jô cę znaję Golijace! Mołim bivszë knopem, jô cë zastąpjił drogę pod dzeką jabłonkii, valczeł z tobą woko v woko im zvaleł cebje jak njeżevigo z konja za to, żes të nje pochvaleł Pana Boga, Straszkas vëpusceł z krijovkji i ludzom na pustkovju narobjił wutropjenjô!

Won słóv mojich pevno dobrze nje rozumjoł, ale poznoł mje po moji skażoni godce. Tak zgrzitnął zęboma i wodstąpjivszë wode mje, zaczął bormistrzovji cos chiże po njemjecku rozkłodac. Ten słuchoł z wuvogą, a potim wobaji zdrzelë, jakbe mje żivcem zgrezc chcelë. Jak sę naradzilë, bormistrz jął pjisac jakąs długą wo mje litanjiją. Ku reszce pitoł sę, cze jô jezdem tim jistnim, co ve Zvadze njeboszczikovji panu szablę złomoł? Jak jô sę przëznoł, tej mje pitelë, cze jô vjem, żem dziso na renku sproł szandarę i mjeskjigo policejanta, kjej wurzędovo robotę procem mje provadzilë.

— Vjem! — rzekł jem na to. — Ale jeden dostol za bluznjerstvo a dregji za rabunk.

—To nje beł rabunk żoden! — rzekł na to bormistrz. Le konfiskovanjé Na to jô wodezvoł:

—Jô nje vjedzoł, że rabunk woprzestanjébëc rabunkjem, kjej mu dô njemjeckji mjono!

—Njevjadomosc prava nje wobronji przed wukoranjim, —rzekł bormistrz, podpjisoł i doł papjorë timu, co mje dvjerze wodemk i przëkozoł:

— Vezce tegovistępcę wuchvaconigo na gorąci spravje i bjejce z njim do sądovi sodze!

Vzął mje tede nen przistava vjedno jesz z lińcuszkami na rękach i vjodł do ni sodze. Ale nje provadzeł mje przez renk, le mołimi umliczkami vkoł. A jak ma se zbliżała do sodzovi bromë, rzekł won do mje takji słova:

— Ptoszk takji jak të nom ju wod dovna nje vlozł v sidła. Tec të ju wod kolebkji bełjes burzonem i zbrodnjarzem, a za njic v svjece bem nje zjął cë tich pjęknich pjersconkóv z rąk, z chternimi cë tak dobrze do tvarzë. Ale możesz bëc pevni jak amen v pocerzu, że të żiv z najich rąk nje vińdzesz, bos też i za vjele nabrojił.

Ale ne kajdanë rovnak mje zjęlë z rąk, ale za to mje zamklë v jedni jizbje z dvuma jinszimi przestępcami. Co ti dvaji przeskurzelë, tego nje vjem bom z njimi nje godoł i wob dzeń całi wodmovjoł korunkę, chternąm mjoł v kjeszinji mojigo vampsa. Za kjile dnji przëszedł sądovi przistava i mje vezvoł przed sędzigo. Sędza mjoł pjisorka kole sebje i sedzoł za drevjannimi kratami. Przed kratami stojoł jesz jeden sądovnjik, chturen moje vëznanjé roznjemczoł sędzimu. Bo ten nje rozumjoł movë kaszubskji. Ale to moje przesłuchanjé szło barzo pomału, bo i ten roznjemczicel nji mogł vërozumjec moji godkji. Jednak wob ten czas pjisork vjele zapjisoł papjoru. Ku reszce povjedzoł mje nen tłomocz, co v njim stoji i kozelë mje podpjisac. Potim stroż sądovi mje zos wodprovadzeł.

V ni sodzë jednak mje ku reszce mjerdzec zaczęło.

Przez wokna tile njeba nje beło vjidzec, cobe ręką przëkreł. Żodna vjetev zelonô nje kjivała przed uwoknem. A beło jich tak vjele na drogach i v lasach! I tile słuńca svjeceło z njeba na nasze pola! Le szari vrobel zazerol reno do wokna, a mje sę zdovało, że won rągô:

— Vdzek! Vdzektobje!