XXI

Remus i Trąba v gromadze z krolem jezora wudbają sobje jisc z kompanjiją do Vejherova. Wo muzikańtach i wobraznjikach koscerskjich.

 

Trąba smjoł sę na całé gardło, kjej v sobotę przed nami stanął, njibe to krol jezora ale v jakji postaceji! Skrzevjoné mjoł v pałąk plece, zgjęté pravé kolano i grebo łatami wobvjązané, a pod pochą na podporę grubé i dużé szczudło. Na głovje mjoł mucę wobdzarlą jakbe ją gapë bełë mjałë v roboce a szeję wobvjązaną grebą chustką, pod chterną sę wutopjiła, jakbe ji nje beło, długô bjołô broda. Przez plece zvjeszała mu sę torba jak ją dżadë noszą po wodpustach.

— Cuż na svjece! — dzevovoł sę Trąba. — Żebem nje vjedzoł, że to vaspon, przesągłbem, że to dżod Klinkosz ze Zamjartigo, co po wodpustach spjevô. Żeli ne kęsi psë poznają krola jezora przez te dżadovskji ruchna, to będą mądrzejszi, njiże Mack Tuszkovskji, chturen sę slepi wurodzeł, ale jak przezdrzo tej vjidzoł przez dębovi del.

Sadłasma v czołno. Trąba i jô ma vjosłovała, a vaspon trzecim vjosłem trzimoł drogę. Długji szczudło won położeł kole sebje, a jô vjidzoł, że wono wod kuńca je barzo grubé i czężkji. Jak jem sę pozdnji doznoł, zchovanô v njim beła strzelba, z chterną won sę njigde nje rozchodzeł.

Po drodze przez dużi las Vdzidzkji i pioskji kole Juszk i Rotębarku naszłasma, jidącë trzeji v gromadze, vszędze ludzi, co sę spjeszilë do Koscerznë. Ve dva vjidë doszłasma stegnami za lase, co wod ti stronë podchodzą jaż pod Koscerznę. Kjej jesma wuzdrzała vesoko nad mjastem vjeżą koscoła, tej vaspon sę stanovjił i rzekł:

— Tero ma sę rozińdzema, a v mjesce nje będzema sę znała. Të Remus, wostavji svoję karę wob noc wu gbura Stankovskjigo pod lasem. Jak povjesz, że cę Much przëselô, to i na noc cebje wotrzimają. A të, Trąbo, svojim zveczajem pudzesz do muzikańtóv, bo cebje jim not na kompanjiją.  Ale jô vjem, chdzejô wostanę...

 

... Jakuż jô cę wopjiszę moją wubogą godką, pjelgrzimko do Vejherova? Muszołbem bëc malorzem, żebe vëmalovac to modré njebo i cepłi vjid słonuszka na zelonich polach i bjołich drogach! I te krose chorągvji, kjej vjitałë nas procesije v parafijach nad naszą drogą do svjętigo mjescô! Muszołbem wumjec vëmalovac v wobrazu te vesokji Bożé mękji, co rozkrziżovałë remjona litoscevje na granjicach i rozestajnich drogach, a vkrąg njich gromodkji klęczącich ludzi i svjętą mgłę pocerzi! I te bjołé figurë, pokreté vjonkami z bestrich malbronkóv i zelonigo borovjiczô! Muszołbem bëc na worganach mestrem nad mestrami, kjejbem chcoł vëgrac tę cągłą notę Boskji chvalë, chterna brzemjeje z vojska tego ludu ve dnje do modrigo njeba a kolebje go na słomjanni leżë v nocë — i ten marsz kalvdrijskji, jakjim brzemjeje vjelgji Mjirachovskji las! Ale anji krose anji muzekji be nje stało, kjejbem chcoł dac vëwobrażenjé tego, czegom doznoł na kalvarijskjich gorach z jich kaplicami, chternich strzegą jak starże vesokji jak vjeże bukji wod długjich set lôt. Vszescë wonji sę tam zeszlë z naszigo kraju kaszubskjigo. I rebocë z mjedzemorzô helskjigo, z pod Svorzeva i Pucka, i ti, co na Woksevskji Kępje na pszenjicznich gruńtach sedzą, i ti dużi chłopë z Wolivë, chterni strzegą grobóv ksążąt kaszubskjich, i ti, co na Karvijskjich Błotach letkji svoje checze postavjilë, i ti, co na Żornovjiznje przëlglë do vjelgjigo jezora, i ti co na njemjeckji Pomorsce żiją strzod jinnovjercóv, i ti co sę tacą po lasach Mjirachovskjich, i ti z Czestich Pól, i ti z brzegóv Redunji ku Gduńskovji, i ti z Kaszubskji Szvajcariji i Redunji zdrojóv, i ti ze zemji koscerskji, zoborskji i z gruntóv pjoskovatich szlacheckjich Gochóv. Vjele przëvandróv z cuzich stron żevji zemja kaszubskô, a jak jem sę doznoł, żevji jich lepji njiż vłosnich svojich senóv. Ale ti, co sę tam zchodzą do Vejherova, to bëlë ti provdzevi Kaszubji, nasz norod, krev nasza. Pod svojimi chorągvjami, slode wobrazu Matkji Boskji, szlë wonji tam długo drogą na Kalvarije. Kożdi z nich vlokł svój mjeszk pełen bjedë i kłopotu po nich przidkjich krziżovich drogach, jaż go cesnął na zemję przed svjętim krziżem i szedł do dom letkji i bez czężoru. Alem jednigo znoł, co svojigo czężoru tam nje wostavjił, le go vlokł ze sobą nazod na Vdzidzką Pustą...

 

V njedzelę po nabożeństvje jô sę zataceł za mjastem. Ale jak vjeczor kanął, tej jô szedł smjało na mjasto, bom też i rod bełbem sę potkoł z Trąbą, do chternigom wob ten krotkji czas przëvekł barzo. Kjej jem stanąl na renku, raptem, jak ze zemji vërosłi, kanął przede mną Czernjik, ten ze Zvadë.

— Dobri vjeczor, Remus! — rzekł won.— Ricerzu słuńca! Jô cę lubję, bo z cebje dzirżkji chlop. Dlotego cë dom dobrą radę: Za to, cos të nabrojil ve młinje i ve dvorze, chcą cę vsadzëc do sodze. Wuvożej, że dziso panem na Zvadze je Njemc, a ti mają po dzis dzeń gorę. Pokąd të będzesz vanożeł po svjece, gotovi cę vëtchnąc do durë wod razu, zdającë sobje worądz, że nji mosz — jak to movji pravo — stałigo mjescô przebivanjô. Dlotego nje lezë jim na woczë. A jak będzesz v Lipnje wu svojigo szkolnigo, tej wonji cë le termin przësłac mogą Ten njech szkolni przësle do mje, a jô cę wochronję... A tej rzeczë krolovji jezora, żebe lepji zchovoł svój worzłovi nos i tak nje łiszczoł slepjami, bo to nje słuchô dżadovji. Za to zastrzelenjé lesnigo jô mu virok letkji — pjęc lôt sodze — vëszczekoł. Ale kjej nje chce jich wodsedzec, tej njech sę chronji!

To rzekłszë, wonznjiknął v cemni wuliczce, njim jô zdołoł gębę zamknąc z podzevjenjô. Zkąd ten pjekjelnjik vjedzoł,  że krol jezora je vmjesce? Szedł jem jeszcze v meslach dalij, jak z vjelgjigo voza, wobladovanigo pudłami, z gorë czężkji pudło zlecało, trzasło mje kańtą v remję, przedzarło vamps i wupadło mje na nogę.

Srodze mje zabolało, jaż nji mogł jem chvjilę na nogę przëstąpjic, ale dzękovoł jem mojimu Anjołovji Strożovji, bom wuvożol sobje:

— Leżołbes trupem, Remus, kjejbe cë to pudło beło na głovę spadło.

Tej szedł jem dalij, jaż mje zatrzimało vjesołé tovarzestvo.

Szedł Trąba, pod kożdą pochą mjoł jednigo muzikańta. Slode jich szło jesz troje a rozprovjelë głosno jak na jarmarku. Jeden strzod njich sztoperczeł v gorę nad drugjimi jak bob z marchvji i trzimoł przë gębje klarnetę na chterni won płaczlevje pjiszczoł. ATrąba spjevoł:

Spadło pudło z vesokoscë — narobjiło vjele złoscë. Wu mojigo drucha wukjidło poł wucha Ha, Remus ceszë sę, że łeb całi, bom vjidzoł jak ten grzemot z gorë na cę lecoł. Bogu chvała, że le vamps skażoni. Z czego be kravce żëlë? — Vjidzisz, tu poł tuzena muzikańtóv, chterni będą na chvałę Boską do Vejherova grac, a dziso sę vjeselą, że takjigo honoru dostąpjilë, a na przid do tego pjęc talaróv. A ten długji, jak litanjijô do vszetkjich Svjętich, to je naju kapelmester.

Kapelmester vëjął klarnetę z gębë. Tej jô vjidzoł, że jimu z kożdigo nortu gębë szłë po jedni brozdze na doł, tak że to vëzdrzało, jakbe won vjedno płakoł. Vezdrzoł won łagodnimi woczoma na Trąbę i rzekł:

— Trąbo! Të rągosz ze svjętich rzeczi. A jô cë movję, że na nim vozu je tich pudeł vjęcij, a Anjoł Stroż nje podnjese rękji, kjej cë Purtk jedno na leb strąci.

— Podnjese! — wodezvoł Trąba — bo chtuż be groł marsza v Mjirachovskjim lese? Kamrot Veber le wumje mruczec na svojim kontrabasu a tvoja klarneta ledvje dosignje wuszu skoczkóv v rovje przëdrogovim. Ale jô vëcignę notę ponad noveższi chojeczkji do Tronu Njebjeskjigo, jaż Matka Boskô i vszescë Svjęti chvalëc będą i sę ceszëc z bjednigo Trąbë.

— Płakac będą, że takji njezbednjik noleżi do potcevigo kuńsztu muzikańtóv.

Ale kamrot Veber jim przervoł zvadę. Jak szklącô żmija żołtô wobvjijała mu dużô trąba basovô kark, plece i szeję. A won przëtchnął munsztuk do brodati gębë i jął dąc nogrebszim basem, tak że anji Trąba anji Klarneta svojigo głosu czuc nji moglë. Tej długjimi krokoma vësadzeł sę na przodk vszetkjich i maszerovoł przez renk a drudze za njim. Mje tak wobstąpjilë, żem nji mogł sę vëdostac i muszoł jisc z njimi v gromadze.

Przed szankovnją v norce renku stanovjilë sę. Kamrot Veber woprzestoł dąc, a Trąba vëstąpjił i tak povjedzoł:

— Kamroce! Tu je pjerszô stacejô. Przeczetejta wuvożno nadpjis i przezvjisko Neumana a doznajeta sę, że to nochvalnjejszô karczma na całą zemję koscerską. Przë ti staceji będzemë rozvażac, cze napjic sę jingveru, cze gorzkjigo, cze też szuremeju?

Klarneta podnjosł woczë do njeba, a gębje svoji doł sztołt podkovkji i pjiszczoł:

— Trąbo! Të zos rągosz ze svjętich rzeczi. Kjej të na gorach kalvarijskjich karku nje strącisz, tej të dejadej po smjercë smażeł sę będzesz v smole.

— Żebem beł takji długji jak të, kapelmestru nasz — rzekł Trąba — to bem sę pjekła nje bojoł. Bo chocbe slodk mje sę smerleł v pjekjelni smole, głovą bem wobzeroł cuda njebjeskji.

Klarneta sę na to przeżegnoł z miną płaczlevą i pjerszi veszedł do szankovnji.

Beła tam dużô jizba. Z nji sę vëchodzeło do mjejszich jizdebk, v chternich przesodivelë bogatszi mjeszczanje. Ale v ti dużi jizbje beło vjeselnji. Tam v tę njedzelę sedzałë pod jedną scaną przëczupnjąté bjałkji staré i młodé, chterne chcalë do rena sę przedrzemac. Pod drugą scaną sedzelë dżadovje, a kjej jem vezdrzoł wovożno na njich, kogużem poznoł? — Krola jezora! Ale won le blesnął do mje woczoma i dalij wodmovjoł korunkę. Gvesno nje chcoł sę dac poznac. Muzikańce sedlë przë stole, a mjedze njimi perorovoł Trąba. Ale nje długo a do njich zazdrzoł młodi człovjek po mjesku wobleczoni, ręce vëcignął na przëvjitanjé i vołoł:

— Całé trąbjicelstvo v gromadze! Wo, va dudarze, skrzepkarze, basovnjicë, klarnecarze, flecarze! Ju jô vjidzę co będze! Vasze pjęc talaróv va dziso przëpjijeta wu Neumana, a na kompanjiji vama będą z glodu flakji grałë.

— Będze vjększô kapela, panje Stachu! — zavoloł Trąba. —Ale vasze wosmë talaróv gvesno ju szłë tą drogą, a chtuż będze dvjigoł wobroz Nosvjętszi Pannë v proceseji, kjej va będzeta womglałi léżała v rovje?

— Njick nama nje będze, bo Franck Magnus mô pełnę kobjołkę kjełbas na drogę.

— Chto chce co wod Francka? — wodezvoł sę njevjelgji ale przësadni mjeskji chłopok i przëlecoł z mołi jizdebkji.

— Muzikańcë! — vołoł do njego Stach — przepjilë svoje talare, a tero chcą, żebes jich przeżevjił ze svoji kobjołkji. Ale nje rob tego, bo som Klarneta je beczką beze dna!

Za Franckjem i Stachem tero vpadło jesz dvuch. Jeden czorno wobleczoni, jak duchovnô wosoba, a dregji v njebelnich ruchnach dużi i mocni z długjim nosem, pokuńc chternigo vjisała szklącô stenka. Trąba sę przësunął i povjodoł mje v wucho:

— Ten ze stenką pod nosem, to Leon, brat Stacha. Wuvożej: Le sinovje mjeszczańskji mają pravo njesenjô wobrazu Matkji Boskji v proceseji. Ale po proceceji woddają wonji wobroz chłopom najętim, chterni go na pasach noszą. Tich ni wobraznjicë muszą sami wopłocac. Na to wonji dostaną wosmë talaróv. Ale Stach chcącë wopchnąc detka vzął do njesenjô wob drogę svojigo brata za darmo, le mu wobjecoł dac tile jesc, jak le będze chcoł. Ale jô nje vjerzę, żebe won słova dotrzimoł, bo povjodają, że Leon ze stenką może na jeden moltech całigo gąsora som zjesc. Tego czorno wobleczonigo zovją Klerikjem, choc won njim njigde nje beł, a tero przedovô botë v lodze svojigo wojca, chturen je mestrem szevjeckjim i jednim z nobogatszich mjeszczanóv. Z jego botami mogłbes przëwoblëc nogji całi vsë Lipna i vszetkjich lipińskjich pustkovji. Za svoje detkji chcoł: won sena dac na ksędza, ale go przed wukuńczenjim szkołë z Pelplina vënekalë. Ko won jednak vjęcij nowukji v głovje mô, njiż ti drudzë.

Tak mje tich senóv mjeszczańskjich wopjisivoł Trąba. Ale wonji sę tero zasedlë z muzikańtami do stołu, le Leon ze stenką som v norciku przë dżadach wostoł i sę przëzeroł z daleka, co chvjilę wocerającë svoję stenkę, choc to beło nadarmo, bo vjedno z nova wona sę zaszkleła.

— Le nje roczta Remusa! — rzekł Trąba, kjej na stole kanęlë kjeliszkji i butelka — bo won nje pjije.

— Tim vjęcij będze dlo naju — rzekł Stach. Ale Klerik vezdrzoł na mje i rzekł:

—Abstinentia est mater sapientiae! Co znaczi: Żłopji vodę a będzesz mjoł wolej v głovje. 

Ale som vząt i vëtrąbjił kjeliszek dużi.

Franck ale sę gorzeł, że jego kolega godoł po łacenje jak ksądz. Tak z njego zaczął rągac:

— Vejtale! Klerik już sę wupjił bo wudovô, że wumje po łacenje gadac.

— Żebe tu beł nasz worganjista, chturen sę na łacenje znaje — rzekł Stach — to be won gębë nje wodemknął.

— Rudis indigestaque moles! — rzekł Klenk. — Co znaczi: Va końskji łbë! Żebesta va połovę ti fercovkji beła dostovała, co jô v Pelplinje wod ksędza Ziga, to besta przënomnji vjedzała jaką vortosc mô nowuka!

— Won cë gvesno tą nowuką bjił v nen mol, wo chternim njebelno gadac — rzekł Stach. — Ale wuvożej som: ztądka jaż do głovë, to je długô droga.

— A wob drogę wona zabtądzeła v takji mol, chdze wo nji som Klerik nje vje!

— Odi profanum vulgus et arceo! Co znaczi: Z głupim na rekji a won żabë chvitô! — rzekł Klerik, zakreł so wuszë rękoma, sparł łokce na stole i jął vzerac v svój kjeliszk jak bocon. Ale krom tego nje wopusceł żodni worądzë do vëpjicô, kjej na njego przëszła kolej. Tak wonji sobje tam podkorbjelë i vëmiszlelë, jaż butelka stojała prożnô. Tej zażądelë novą. Ale kanął som karczmorz i rzekł:

— Panovje i muzikańcë! Jutro reno vama jisc na wodpust. Zdrzëtale, jak tam pod scaną pocerz movją. Vasze vjesolosce z jich nobożnoscą tak sę zgodzają, jak djobeł ze svjęconą vodą. Jesz be naju ksądz proboszcz z kozalnjice vevołoł!

— To znaczi —rzekł Trąba że zdrój poceszenjô vëschł i ze suchimi gardłami spjevac noleżi gorzkji żole.

— Trąbo, të znovu rągosz ze svjętich rzeczi — zapjiszczała Klarneta płaczlevą gębą. Boję sę karë Boskji, żem cebje najął do kapele.

— Żebes le nji mjoł vjększigo grzechu! — wodrzekl Trąba — to bes szedł jak svjeca do njeba.

Ale wonji krom tego wusłuchelë mądrich slóv karczmarza i sę porajilë. A jô, com dejadej nji mjoł v szankovnji njic do szukanjô, wobroceł jem sę jesz roz do krola jezora, chturen v dżadovskjim wobleczenju v norciku sedzoł. — Trąba na njego nje wuvożoł — i doł jem mu woczoma vjédzą, żebem chcoł jimu co rzec. Tak won żdoł, jaż ti drudzë vińdą, vstoł, vzął mje pod pochę i vëprovadzeł przez jinszé dvjerze. Jak ma bëlë na wulicë, tej won sę pitoł:

— Zeli mosz do mje jakji słovo, to pudę kavałk z tobą.

— Mom! — rzekł jem.

Tak won szedł ze mną, a jô mu povjodoł:

— Czernjik dziso na renku do mje movjił: Rzeczë krolovji jezora, żebe lepji zchovoł svój worzłovi nos i tak nje łiszczoł slepjami, bo to nje słuchô dżadovji.

Vaspon przez chvjilę szedł jak njemi wokoma mje, tej povjedzoł:

— Tës go napotkoł. Rzeczë mje, jakji njeszczescé cebje potim naszło?

Dzevovało mje takji pitanjé vaspana, chturen na moję wudbę bełbe lepji mesloł wo svojim bezpjeku. Alem v ti chvjilë so przëboczeł no pudło z voza, chterno mje małovjele nje zabjiło.

— Jô vjidzę — rzekł vaspon — że i cebje co napotkało. Vjidzisz, co to za dzivni człovjek nen Czernjik. Meszlę czasem, że v njim jakjis Złé sedzi. Po spravjedlivoscë jô mu vjinjen podzękę, bo jesz dziso nje rozumjem, jakjim sposobem won takji letkji virok na mje vëszczekoł. Ale jak go vjidzę, to jakbe Zł Duch mje na woczë kanął. Mje, com sę le Pana Boga na njebje i njiczego vjęcij nje bojoł, straszno sę robji, kjej go vjidzę. Kożdi roz, kjej jem go vjidzoł, njeszczescé na mje żdało. Po drugji stronje jezora mój szvagjer, jesz za lepszich czasóv robjił testamańt. Czernjik go pjisoł. Jô beł svjodkjem. V nazodni drodze bez vszelkji prziczinë wurvała sę deska v czołnje, tak żem le z bjedą sę retovoł. Jinszą razą na Glonku... Ale povjem cë to może pozdnji... Dziso rzekę cë le tile: Tu v tich kamjenjicach v renku i v dalszich chatach na skraju mjasta vjele ludzi spji njespokojno, chternim czężi i chterni chcą vëzbëc svój czężor pod krziżem na kalvariji. Kjile set jich pevno. Drugjich tile zrzeszi sę z nami wob drogę a na samich kalvarijach bracô z przëmorskjich parafiji ve vjększi jesz leczbje nadińdą. Ale meszlę, że żoden z njich vszeskjich takjigo czężoru nje vlecze jak jô Mucha Zoborskji, zvani krolem jezora. A kjej meszlę v ti chvjilë wo mojim njeszczescu, tej vjidzę czorné woczë, czorną brodę i bjołi zębë Czernjika na woczë... Bog cë zapłac za tvoję wostrzegę. Czernjik som nje zdradzi, bo won som, cze Złi Duch na jego służbje jinszimi jidą drogami.

Scesnął mje rękę, wobroceł sę i szedł.