XXII

Remus wuszedłszë wobjeżë szandaróv, jidze z kompanjiją przez Mjirachovskji las i vjidzi vojsko duchóv.

Reno pełné słuńce vjidzało nobożni lud pod figurą Svjętigo Jana Njepomuka. Stoji wona tam pokuńc mjasta, chdze sę trzë drogji rozchodzą: Do Vjeprznjice i na vjelgji kamiń przë Wovsnjicach, do mjasta i do Skorzeva. Vestrzod zelonich lip stoji pomnjik nigo svjętigo ksędza, chturen voloł smjerc njiż zdradzëc tajemnjicę spovjedzë. Tam sę po roz wostatni woddzękovują ludze wod ludzi, chorągvje wod chorągvji, wobraze wod wobrazóv, njim sę puszczi mjedze zeloné pola kompanjijô. Wob tę wuroczestosc wobroz Matkji Boskji njeslë szterzeji wobraznjicë, ale anji Stacha, anji Francka, anji Klerika nje bełbem poznoł po vczoraszim vjidzenju v karczmje, kjejbem nje beł vjedzoł, że to wonji. Tak wonji vëzdrzelë potcevi i stateczni.

V stronę Skorzeva provadzi droga na Stężece wobje, Boruceno, Mjechuceno, Vigodę i Strzepcz. Roz leno do roku zaludnji wona sę przë worędzë kompanjiji jak sę zaludnjiła v nen dzeń. Za mjastem wobleklë wobroz Matkji Roskji v bjołą płachtę, a dvaji mocni chłopë vzęlë go na pase i njeslë daleko przode. Jakbe szła Matka Boskô, błogoslavjącô pola przed nobożnim ludem, tak to wudovało. Ale strzode samigo ludu podnjosł stari chłop z bjołą brodą vesoko krziż, a jak go podnjosł, zaspjevało to zrzeszenjé ludzi. Noprzod tęgji głose mężkji, a jim wodpovjedzoł mjętkji spjev bjałk. Skovronkji z pola po wobu stronach drogji poszłë v gorę pod njebo i vtorzełë spjevem. Slode kompanjiji dalek cignęło kjile vozóv vesoko woladovanich kobjołkami i pudłami ze żevnotą. Po wobu stronach drogji chodzilë jako strożovje porządku dvaji mjeszczanje koscerskji, kożdi mjoł v ręku berło grubé jak kosesko ale z krziżem pokuńc. Ale porządk i bez njich sę trzimoł.

A ma mijała pola, zeloni lase, vse, vszędze vjitani i chiże sę woddzękującë. Vjedno dalij za Matką Boską, chterni wobroz v bjołim zgle daleko szedł przed nami. Jesz słonuszko połovë svoji dzenni drogji nje wodbeło a ma ju przeszła mjedze Reduńskjimi jezorami i po vesokjich brzegach jego minęłasma Boruceno i zaszłasma do Vigodë.

Jô sę trzimoł kąsk slode kompanjiji, bom vozeł svoję karę i nje chcoł jem nją ludzom na pjętë najeżdżac. V procesiji mje sę też njebelno vëdovało z karą jisc. Dlotegom sę przed Vigodą zatrzimoł przë figurze v polu. Bjołô wona tam stojała jak małô kapliczka a vjonkami z malbronkóv i borovjiczô beła wobvjeszonô. V nji za woknami stojała figura Matkji Boskji. Małé dzevczątko pasło przë nji pilątka jesz żołté i słabé na nogach. Njedalek jô wusodł na moji karze i słuchoł jak tam dalij zvonë grają i norod spjevô.

Tak naszła wobleczonô po mjesku młodô panna boso z vjelgjim smutkjem na tvarze. Wuklękła wona pod figurą. Ji małé bosé nogji nje bełë gvesno zviczajné chodzec boso, dlotego beła zawostanô slode. Njedługo, a wode vsë, zkąd spjev dochodzeł i głose zvonóv, naszedł młodi chłopok i klęknął z drugji stronë. Długo wonji tam klęczelë przed Matką Boską, nje zvożającë na mołą gąsorkę i na mje. Ale jak spjevanjé i zvonë wucechłë, kożdé z njich sę samo podnjesło i szło nje patrzącë jedno na drugji.

Të małô gąsorko i va żołté pilątka pod bjolą figurą v polu! Va timu vjinné, że mje sę czężko zrobjiło na sercu i mje porvoł płacz. Tak jô to njeroz vjidivoł Martę mołą przë gąskach na naszim pustkovju za jezorami i za lasami.

Ale tich dvoje młodich ludzi: chtopoka i pannę, co nje wumjała chodzec boso, tich jô jesz wuzdrzoł po wodpuscë na Kalvarijach. Ale tej wonji szlë vgromadze trzimjącë sę za ręce a szczescé szkleło jim z woczu.

Wod Borzestova do Mjechucena czężkô jidze droga. Na pravą rękę szkli jezoro a na levą wunoszają sę viże. Rzeklë, że v Mjechucenje będze wobjod, dlotegom beł wudbë, że mogę kąsk wodpocząc, bo jich nagonję. Zepchnął jem tede karę na krej jezora i wusodł nad vodą. Słuńce pravje vskazivało połnją a grzało tak, że ludze v kompanjiji sobje nje vdarzilë takjich cepłich dnji na początku maja.

Sedzącë nad jezorem jô przemiszloł. Wod chvjile, jak jem wuzdrzoł nę mołą gąsorkę z pilątkami pod figurą, dziso reno tesknjączka mje sę v duszë rozsadta za naszim pustkovjem i za ludzami, chterni mje tam kochelë. V takjich meslach jô nje czuł, jak stanęła przede mną kobjeta v latach, zgarbjałô, na kjiju sę podpjerającô. Jak jem na nję vezdrzoł, mjała woczë dużé na mje vlepjoné, a jak sę nasze vezdrzenjô potkałë, rzekła:

— Jô vjem, chto të takji.

— A chtuż të jezdes, kobjeto? — pitoł jem sę.

— Jô jem starô Julka. Ludze mje zovją proroczką i mje sę boją...

— Czimuż sę cebje boją?

— Bo jô jezdem vjidzącô. Jô vjidzę co beło, jô vjidzę co będze. — Dobrze żes tu wusodł dlo wodpoczinku i nje szedł v gromadze z kompanjiją ve vjes. Bo tam żdaje dvuch v szklącich szołmach i ze szablami przë boku, be cę zabrac.

Vezdrzoł jem zdzevjoni na tę njezvekłą kobjetę, ale wona zdrzącô mje vjedno v woczë, rzekła tak:

— Posedzë tu, jaż przińdze tvój tovarzesz. Tej jidz z njim a rechlij nje! I sadła kole mje.

— Żeli mosz przë sobje co do jedzenjô, to jédz! — rzekła — bo do Strzepcza jesz długô droga.

Nje chcało mję sę pravje jesc, ale żebe ji wuczinjic do voli, jô dobeł z karë chleba i jodł. A wona wob ten czas pozerała na jezoro i długo nje rzekła njic. Ku reszce zaczęła movjic:

— Rok kole roku, jak jidze kompanjijô do Vejherova, jô tu stoję i patrzę na tich co jidą. I dziso patrzełam. Na przodku szła Matka Boskô v bjołim wobleczenju. Slode, jak karno wovjeczk za pasturzem, szedł nasz lud. Strzod njego stari człovjek z bjołą brodą vesoko njosł Mękę Pańską. A lud spjevoł. Tej Matkji Boskji postacejô i krziż nad głovami ludu i chorągvje i bestré chustkji bjalk: vszetko wobrazem uwodbjijało jezoro, a spjev szedł na ceché vodë jego i rozlegoł sę jaż po te viże. Ale za timi żijącimi slode szło vjększé vojsko. Szlë cecho jak cenje a jednak vesoko sedzelë na pesznich konjach sami v sreberni blachë wobleczoni, a pjora vjelgji jak płominje vërastałë z jich żelaznich szołmóv. Mjecze długji zvjeszałë sę z jich bokóv, a las długjich kopji płinął nad jich rzędami. Ale wod njich anji spjevu czuc nje beło, anji grzemot jich czężkjich kopet końskjich nje dudnjił po drodze, anji jezoro jich wobrazu na svoje gładkji vodë nje przëjąło... Wuvożej: To bëlë ti dovni Kaszubovje, co pod Svjętopełkjem i Mestvjinem vjele set lôt czasu nazod jezdzilë wod zomka do zomka i strzeglë naszi svobodë. A tero wonji cignęlë tam, chdze reszta jich senóv sę zebjerze — na kalvarije. A jô, chcącë jim dac sełę żevą, zavołałam vjelgjim zevem: Cenje przodkóv! Nabjerzta krevji! — Ale zev mój povtorzełë viże i przelecoł won nad jezorem v pola. Ale vojsko cenji pędzeło dalij. Boczë: Jô vjidzę, a nje vjem słova, be jich przewoblëc całem!

Zakreła woczë rękoma i skreła głovę na kolanach. A jô sedzoł cecho, bo mje dzivni zib szedł przez kosce.

Tej na drzevje zakrziknęła varna, a starô Julka podnjesła głovę.

— Pjerszi njibe roz z tobą movję a jednak cę znaję. Bo przed długjimi lati vjidzałam cebje v vojsku tich cenji, co tu dziso przelecalë. Ale v nen czas sreberné blachë pjers tvoję pokrivałë, a z tvojigo szołmu żelaznigo krosné pjora trzęsłë sę jak płominje chvałë. Dziso të takji bjedni i żorotni, jak bjedni i żorotni są ti żevi, chternich wobroz woddaje jezoro procem nich pesznich cenji, chternich jezoro nje wodbjijô. — Jakji mosz przezvjisko wu dziseszich ludzi?

— Remus!

— Ale jô vjem, że të jezdes Vjitosłavem. A zapamjętej to sobje: Roz jeden i roz drugji nańdzesz mje na svoji drodze. I tede sę co stanje. Ale dnja i godzenë i molu naszigo potkanjô dziso vjedzec nji ma. Zëcé to jak norcik v czornim lasu, chdze za drzevami skrełë sę dzivni zogodkji. Chdzeroz sę jedna vësunje ze za drzév, vëstraszi cę i movji: Zgodnji! Ale smjertelni człovjek nje vje wodpovjedzëc... Zdrzë tam, strzod tich przidkjich viż provadzi vądoł v gorę. Ludze zvją go Garecznjicą. Tęde jô chodzeła wod młodich lôt i pitałam dusze, czimu jô vjidzę, czego ludze ze vsë nje vjidzą i czimu te zogodkji na mje vëvjerają svoje dzivné woczë. Ale wodpovjedzë nje wodebrałam. Ale tero, kjej ju mom lata i patrzę do grobu, vëszto ku mje z Garecznjice njevjadomé dzevczątko i podało v gorsc pełno worzechóv nje rzekłszë słova. A jô movję do njego:

— Jakużjô mom zgrezc te worzechë, moje dzecko, kjej starosc mje zjadła vszeskji zębë?

Na to dzevczątko zakreło lica i zeszło mje z woczu. Ale ve vsë jô vszeskjim dzeckom zazerała pod lnjanné głovkji, a dzevczątka z Garecznjice mjedze njimi nje beło. Rzeczë mje, Vjitosłavje, co to znaczi?

Ale jô nje wumjoł zgadnąc ti zogodkji, bo vjidu mje nje wużiczilë.

Vtim nade mną dało sę czuc spjevanjé Trąbë:

— Sedzi sobje zając pod mjedzą, ale łovce wo njim nje vjedzą...

— Pochadej Remus i nje szpalkuj z kobjetami pod mjedzą — vołoł Trąba. — Jutro mosz bëc do spovjedzë, a dziso grzeszisz?

Starô Julka na pjerszi słova Trąbë vstała i poszła ku vsë razu sę nje wobzerającë. A Trąba przëstąpjił i movjił.

— Remus, nji ma żartóv. Szandarzë na cebje pjilują. Ale nje wurzasnji sę! Ma jich tą razą woszukoma. Zabjerej chiże tvoje tovarë v mjech i na plece, a jô będę karovoł tvoję prożną kare. Bo takji lebjoda, jak jô, tvojigo ładunku bem nje wukarovoł?!

Mje v ti chvjilë nobarżij wuderzeła meslô: Julka mje to przed chvjilą przepovjedzała!...

Ale Trąba mje nje doł czasu na długji meszlenjé. a jô nji mogł njic lepszigo robjic, jak jisc za jego radą. Wob drogę won mje vszetko wopovjodoł:

— Wustavjilë sę dvaji szandarovje i slepje vëtrzeszczelë jak kompanjijô maszerovała ve vjes. Jak cę nje wuzdrzelë, tej rozpitivelë sę wu ludzi, cze nji ma strzode kompanjiji  "takjigo dużigo chłopa, co karuje karę z tovarami". Ale të znajesz naszich ludzi: Za njiżodni pjenjędze be tim kęsim psom provdë nje povjedzelë. Ko boją sę jednak grzechu. Tvoje szczescé, żes wostoł slode kole ni bjałkji — nje je to na proroczka Julka? — bo jinaczi bëlëbe cę złapjilë. To gvesno za nego pana ze Zvadë, chternimu żes szablę złomoł, a może i wo nigo Stracha ve młinje.

Ateros łuchej, co jô zrobjił, be cę retovac: Beła egzorta pod figurą, a jô dreżoł, żebes nje naszedł, bobes beł vlozł jak jadro. Ale ledvje ma muzekańcë wodegrelë pjesnją po egzorce, vzął jô kamrota Vebera v stron i mu povjedzoł:

— Czo, kamroce! Naszigo Remusa, co to na Strachu ve młinje dobeł i panu ve Zvadze szablę złomoł, szandarzë chcą njedovjinnje wuchvacëc i do prize vsadzëc. Po ti jego viżavje gnotóv i ti karze z tovarami wonji sę go doznają. Na szczescé won wostoł slode. Tero wuvożej: Tam stoji karczm a nade drogą, chterną kompanjijô pudze dalij. Tam ksądz i kjile mjeszczanóv jidą so wodpocząc. A szandarovje jidą za njimi, bo so gvesno wuvożają, że tądka won jim przińsc muszi. Ale jô mu tero pudę naprocem. Të sę postavjisz naprocem karczmë, jakbes chcoł jegomoscë co zagrac. Ale jak naju wuzdrzisz z Remusem wod Borzestova jidącich, tej dovej boczenjé. Żeli szandarovje sedzą v karczmje, tej będzesz groł pjesnją wo svjętim Jozvje. To będze znak, że ma możema bezpjeczno przelecec przez drogę do kompanjiji, chterni wonji ztąd nje vjidzą. Ale żeli wonji stoją przed karczmą abo i vanożą po drodze, tej zagrosz pjesnją wo svjętim Janje.

Kamrot Veber rozumjoł dobrze, wo co chodzi, a tero wuvożejma, bo ju vjes krotko.

Njedługo ma naszła na bjitą drogę przez całą vjes. Tam sę Trąba stanovjił i rzekł:

— Boczë Remus! Tam na levą rękę, jakjich sto krokóv, stoji na karczma ze szandarami. Naprocem nji kąsk bleżij do naju vjidzę kamrota Vebera. Ju won naju wuzdrzoł. Stój, njim sę puszczema przeką drogji do naszi kompanjiji, czujma, co won graje.

A kamrot Veber z łiszczącą vjelgą trąbą, założoną koło szeji przez pjerse i pod pochą, jął grac głębokjim basem:

— Szczęslivi chto sobje patrona Jozefa vząt za wopjekuna! Njechaj sę njiczego nje boji...

— Czuł të? — rzekł Trąba do mje. — Droga je svobodno. Tero jazda!

Przë granju kamrota Vebera chiże przelecałasma szerokji goscińc i doszłasma tam, chdze stojałë voze.

Tam sę nalezlë jak na szczescé wobraznjicë Stach i Franck i Klerik. Wonji sę wod Trąbë dovjedzelë, że na mje njeprzelevkji i z pomocą furmanóv chiże zjimelë pakunkji z jednigo voza. Jak ju beło vjidzec spodné deskji voza, tej wonji na spodk vpakovelë moję karę i wobłożilë ję pudłami i kobjołkami. Wob ten czas kamrot Veber vstec groł svoję notę wo svjętim Jozvje. Ale ledvjebëlësma z robotą do kuńca, jak nota raptem sę wurvała.

— Tero żevo! krziknął Trąba. — Rżnji svój mjech, Remus, na vjechrz i poj! Jô cę vëtchnę mjedze muzikańtóv i dom cë trąbę v rękę. Tam cę szukac nje będą.

Ale jô jednak grac nje wumjem — wodrzekł jem.

— Njick nje szkodzi! Ze vsë kompanjijô spjevô sama. Ma muzikańcë zagrajema noprzod v Mjirachovskjim lese. Ale czo, co kamrot Veber graje:

— Vjitaj Janie z Bolesłava. Masz się stavjic przed Vacłava. Bo krol tak rozkazuje, iż ciebje potrzebuje...

— Ha! — rzekł Trąba — krol pruskji cebje też do sodze potrzebuje. Ale njechże sę vëmaluje zeloną krosą. Zdrzë! Ju Stach sprovadzeł wobu mjeszczanóv z berłami. Zaru jidzema.

Tak jô dostoł v rękę dużą trąbę i sę postavjił mjedze muzikańtami. Wobroz Matkji Boskji v bjołim wobleczenju podnjesło dvuch chłopóv Leon i jesz jeden. Za njimi szlë muzikańcë — jô mjedze njimi — przë chternich kanął Klerik i zavołol:

— Formetur processio! Procedamus in pace! Co znaczi: Nogji za pas i v drogę!

Vëcigającë krotkji nogji wokoma mje, rzekł Trąba:

— Remus! Boczë, ma tam mjimo maszerovac muszima vedle ni karczmë, chdze ni szandarovje stoją. Gvesno wonji, jak to kamrot Veber doł vjédzą, vëlezlë na przededvjerzé i będą svoje pogańskji woczë vëtrzeszczelë, żebe cę wupatrzëc. Ale prożno. Na chitrosc kaszubską uwonji są za głupi. Czo! Zaspjevelë naszi:

— Vjitaj Pani, my poddani do nog padamy,
    Lecz nie insze mamy czynsze, ktore składamy, 
    Tylko serca skruszone, lecz vszystkie uniżone 
    Z lakiej dani, Sliczna Pani, racz być kontenta. 

To njc bcła pjesnjô, to beł marsz. Jakbe łiskavjica chlasła, tak nota porvała całą kompanjija. Vëprostovałc sę chrzebtë, podnjosłë głovë, zasvjecełë woczë. A mje jakbe wurosłë skrzidła i njick mje nje woblecało, ża tam dalij nade drogą będą pjilovelë słudze krola pruskjigo, be mje wodebrac svobodę. A Trąba rzekł:

— Przë ti pjesnji jô sę njijak wo cebje nje boję. Remus. Co to za marsz vojskovi! Mje be sę tak zdovało, że za dovnich czasóv, kjej jesz pruskjich szandaróv na naszi zemji nje beło, ricerze naszi maszerovelö na vesokjich konjach v łiszczącć żelazo uwobleczoni, na pogan i Turkóv. — A lud spjevoł:

— Niechze radzi o czeladzi Tvoja opieka.
Vszak po szarży, tam gdzie parzy, poznasz człovieka.
Niechaj z czysca vyrvani Tvoji będą poddani,
A co prędzej po tej nędzej na volnosc wyjdą... 

Wob ten czas ma sę ju przëbliżelë do ni karczmë, chdze ni szandarovje żdelë. Vjidzoł jem jich, jak wonji stoją przede dvjerzi seti i grubi jak wopokji. I przëboczeł jem sobje, jak jem pod ną dzeką jabłonką na drodze z pustkovjô do Lipna radę doł takjimu jak jeden z njich, choc jem tej beł knopem mołim i słabim. Tero jô czuł v sobje moc, żebe jim wobuma pod ną karczmą dac radę i to vjem, że v woni chvjilë nje bełbem dobrą volą jim sę poddoł, kjejbe mje bëlë chcelë gvołtem brac. Ale Matka Boskô nje chcała, żebe na ti svjęti pjelgrzimce krev sę lała i jim na woczë zesłała womonę, że mje nje poznelë. Ma przeszla bezpjeczno na jich woczach, pokąd kompanjijô spjevala:

— V liberyi od Maryi zadatek vieczny, 
Że v volnosci każdy gosci i jest bezpieczny. 
Przed ognistym piorunem zasłoni cę tem runem, 
Nie ma szkody z ognia, vody, kto tę tarcz nosi... 

Przëłączeł sę tero do naju kamrot Veber, wodemknął rękę i pokozoł cvjardigo talara:

— Tego mje doł ksądz za moje dvje pjesnje! — rzekł.

—Vjidzisz! — wodrzekł Trąba — jak dobri wuczink njespodzevano naleze nogrodę! Pomogł jes przeprovadzëc naszigo Remusa przez łovcze wobjeże, a pon Bog cę zaru za to vënagrodzeł...

Wob ten czas kompanjijô ju minęła karczmę i sługóv pruskjich, a jô czuł jakbe trijumf v dusze rozległa sę mocnô nota:

— Nie tak zbrojny podczas vojny żohiierz v szyszaku,
Jak v zbaviennym dvuramiennym Maryi znaku 
Jeszcze kula nie była, by ten pancerz przeszyła 
I granaty od tej szaty odpadac zvykły... 

Pjesnjô dobjegła kuńca, a ma z goscińca na pravą rękę zavroceła na szeroką drogę polovą, chterna provadzeła ku połnji nocë na blizkji Mjirachovskji las.

Dużi kavałk zemji kaszubskji pokrivają lase, ale żoden nje je takji vjelgi i pełen tajemnjice, jak las Mjirachovskji. Wod Mojsza i Gburskji Kamjenjice na zochodze słuńca do Setni Gorë i Czarcich Błot, wod Mjechucena i Dzevczi Gorë na połnju do vjelgjigo kaminja przë Novihuce i do Kłęczna: na taką szerzą i dhiżą won sę rozsodł z vojskjem svojich stolemnich bukóv, dębóv, chojn i ptoszich drzév. Dnjami całimi po njim błądzec możesz, nje naszedlszë żevi dusze. Leno vjelgji jezora wotmikają duktë dlo vjatróv i słuńca i leżnosc dają vesokjim wuzimkom i korunom drzevjąt do przezeranjô sę v zvjercadle svojich vód. Nańdzesz v dołach zataconich błotka i łąkji, chdze sę pase jeleń i sarna. Zabłądzec możesz na zibji straszni, kądka porene i po zochodze słuńca gorą letko vędruje Duch Lasu i cę provadzi na pevną smjerc, złi, że ludzkji woko zazerô do jego państva. Tede żoden tvój krzik cę nje retuje, bo tvojigo zevu nje poslą drzeva dalij do ludzkjich wuszu. Le vestchnjesz do Matkji Boskji v te słova: Jidę dalij, dalij v las, veznę Nosvjętszi Pannë Mariji Matkji pas! Tej zakrzikną sovë v strupjałich durach dębóv, womonë sę rozbjegną i Anjoł Stroż pokoże cë zeloné kępë, po chternich skoczącë vëbłądzisz na cvjardi grądë. Jidącë stanjesz kole fudamańtóv przidkji gorë. Kjej vińdzesz na ji vjechrz, vjidzisz, że wona wokręgłô i vkoł wusepani na spichu wobronni vałë ze zemji. V jedni stronje vjidzisz napoł zasepaną lestami studnją, a pod jednim z krzóv grabovich, co tam rosną, leżi pjes czorni. Leżi njeżevi. Pesk zchovoł v trovę a muchë po njim chodzą. Ale nocą v godzenę duchóv won wożije, bjegô vkoł vałóv i szczekô jak jinszi pjes na gburskji woborze. Chto tądkę nocą z Bącza, Szop abo Boru jisc muszi, ten przërechli kroku czującë szczekanjé psa na zomkovjisku i sę przeżegnô, bo mu straszno. A lesni, chturen z nabjitą rącznjicą pjiluje na sorena, podnjese sę i jidze dalij nje vëstrzelivszë v psa, bo vje, że na njego kula żodna nje wulanô. V głębokjich dolinach priskają tam ze zemji zdroje i vązkjimi rovami płeną ku połnji nocë: to są zdroje Łebë, chterna na zochod słuńca płinje i v njemjeckji Pomorsce przez Łebskji jezoro vepłivô v morze. Tam v nich dolinach wuzdrzisz mogjiłë stolimóv, chterni głęboko leżą pod gorami kaminji. Strzod vesokjich drzév na viżach nańdzesz dużi kaminje sztołtóv ludzkjich, postavjonich v kole jak do tuńca. Ludze wo njich povjodają, że to zaklęti vjeselnjicë. Tam sę rodzą povjostkji i bojkji, chterne stari ludze vjeczorami przë kominku povjodają, tam dzekji zvjerz i ptastvo lasové mają svój raj, svoje państvo i volą.

V głębji tego lasu kjile mołich vsi sedzi nad zdrojami Łebë: Bor, Bącz, Szopë. Ale na skraju wusadła dużô vjes Svjonovo, chterno v svojim koscele chovje cudami chvalni wobroz Matkji Boskji Svjonovskji. Njedalek leżi Mjirachovo, chterno za czasóv krziżackjich vëjęło berło z rąk Chmjelna jako stolica zemji. 

Przez ten las kompanjijô pusceła sę na Strzepcz. 

Ledvje naju woblecoł zemnjeszi dech lasu, wuzdrzoł jem jak mój tovarzesz Trąba zrobjił sę stateczni na licach, vëprostovoł sę i jakbe wurosł. Jistnje, tak jak v chvjilë, kjej mje wopovjodoł wo mocë muzekji v pjile pod folvarkjem Zvadą. Wuszekovelë sę muzikańcë przed kompanjiją, tak że na przodk vëstąpjił som długji kapelmester Klarneta. Slode njego Trąba, chturen mjoł po bokach kamrota Vebera i njich drugjich. Bełë to popołnjové godzenë, a słonuszko svjeceło cepło na młodi pączkji dębóv, bukóv i na cemną jiglenę chojn i dan. Przechodzełë jego parminje przeką drzév na mechovati gruńt lasu. Zachvjądałë sę rade jim kvjotkji vjelkanocni i krze leszczenë zodroszczącë drzevom viżavë. Ptoszkji, czującë, że jidze kompanjijô sedzałë cecho, bo vjedzałë, że vnetk za porę chvjil zabrzmjeje pjesnjô, chterna le jeden roz na rok graje v tim dużim lese. Ale na drogę szerokę, co lasem szta, słuńce grzało calą sełą, jaż vësuszeło pjosk, a ten pod nogoma ludztva ruszeł sę i szedl za kompanjiją jak chmura bjołô naksztolt ti, co za Boga Wojca zasłonjała v pusti Izraelskji lud wod vojska Faraonovigo.

Cecho na chmura szła drogą, cecho kompanjijô bjeżałai, cecho żdoł las, jaż zabrzmjała wod razu, jakbe vëvołanô rozgą czornoksiżnjika vjelgô nota:

Marsz, marsz me serce na kalvariją, 
Tam jest tvój kvater, tam grzeszni żyją... 

Jakbe pjorun trzasł, tak ta pjesnjô wuderzeła v nobożni lud. Las jakbe zdrevnjoł na długą chvjilę. Pjervji njiże las — zaczął lud tę notę spjevac, jak morzé, kjej nad njim vjater zagraje.

Marsz, marsz czemprędzej! już larum bjiją! 
Zchodzceż sę zevsząd na kalvariją. 
Z dołu do gori jisc nam potrzeba, 
Tam nam pokażą drogę do nieba... 

Ale z vjększą jesz mocą, strząsnąivszë szadi czubë svojich drzév, zaczął spjevac las. Tesące wuzimkóv vesokjich mocnigo drzeva jęlë grac i spjevac notę, chterną z drogji wuczulë, a dalszi tesące zavtorzelë i podovalë ją dalij. V cechi gęstvjinje głębokjich dołóv nobożni jozc vëszedł i słuchoł, a jeleń podnjosł rogati łeb, ale nje zlęklë sę, bo vjedzelë, że nje jidze na njich gonjitva. Na dalekjim zomkovjisku v glębokjim lese czorni pjes podnjosł wostrożno łeb, słuchoł, tej vstoł i woblecoł z głosnim szczekanjim svoję zvekłą drogę i znovu legł njeżevi. Zatrzęsłë sę kamjanni grobë stolimóv a v storich grabovjinach woblecoł szor: Jidą naszi potomcë! Ale las ju spjevoł całi, jakbe kożdi wuzimk vesokji beł rurą vjelgjich worganóv, chterne vtorovałë pjesnji.

Przëszło mje do głovë — jakżeż na sercu będze krolovji jezora, że przë tiin spanjałim granju kurdusac sę muszi na szczudłach i wudavac kalekę. I wobezdrzoł jem sę za njim. Chdzes nad głovami ludztva zdovało mje sę, że vjidzę jego vjechovati vłose i chustkę, v chterni zatopjił brodę. Moje woczë szlë dalij: za ludem płinęła chmura, ale v ti chmurze rozeznoł jem ricerzi na vesokjich konjach z pjorami na szołmach i z lasem kopjij nad njimi Tich samich znac, chternich woczë proroczkji Julkji vjidzałë vëchodzącich z gardła Garecznjice. A za njimi, jak daleko moje woko dozdrzało, bjeżałë bladi sztołtë ksążąt v krolevskjich ruchnach, biskupóv, mnjichóv i ricerzi v porozbjitich zbrojach, a ku reszce szaré ludztvo. Jedni szlë statecznje jak wobraze Svjętich, a jinni ręce załomivelë i podnoszelë do njeba jakbe jich wutrapjił jakji vjelgji Smutk. A tak vjele nich cenji beło, że ten żevi lud procemko njich sę vëdovoł jak gorsc ludzi procem vjelgjigo vojska.

— Boże Vjelgji! — rzekł jem do svoji dusze, tec to całi lud kaszubskji, ten dovni i ten dziseszi jidze z nami na kalvariją!

Skrë mje przeszlë i straszno mje sę zrobjiło strzod tego vjelgjigo grającigo lasu i tego vojska duchóv, jak rebokovji, chturen sę naleze som jeden mjedze dzekjimi dunami morskjimi daleko wod ludzi i strądu.

Przeżegnoł jem sę i wodvroceł woczë v przodk na krziż njesoni tero vesoko przez nigo chłopoka z pod figurë przë Vigodze, chturen go vzął z ręku wumęczonigo starka. Strach mje wominął, kjej jem wuczuł słova pjesnji:

Trębacze trąbją i v kotłi bjiją 
Pojdzceż czemprędzej, chvalce Marją, 
Bo przez tę Pannę mamy zbavjenje 
Tylko oczuszczmy nasze sumjenje... 

Mjirachovskji lese! Przevędrovoł jem cebje v latach mojigo vanożenjô kjile i kjile razi. Pjił jem z tvojich zdrojóv, społ nocami przë stolimovich grobach, czuł jem szczekanjé psa na zomkovjisku v pomji nocë. Tvoje jelenje i sarnë patrzełë na mje bez strachu, bo mjałë mje pevno za jakjigo ducha lasu, svojigo przijocela. Ale njigde przenjigde nje zaboczę moji pjerszi pjelgrzimkji na tvojich drogach przë granju marsza kalvarijskjigo.

 


      XXI      

REMUS

      XXIII