XX

Remus i Trąba na Glonku 
i tańcującô kopjica sana.

 

Vjater rosł wob czas, jak żesma vandrovała dalij jaż dął tak mocko, że nje doł nama postąpjic. Szamotani przez dzekjigo kręcka, Trąba mje vrzeszczoł do wucha:

— Nji ma radë, Remus. Nje duńdzema. To Złi jadze z potępjoną duszą do pjekła i robji takji szor. Vjidzisz të nen stog v polu? Tam pojma! Won naju wod tego pjekjelnigo vjatru zastavji.

Tak ma sę wobroceła v pole i v nim stogu nalazła bezpjeczni noclig.

Porene wobudzeł naju dzeń szari i komudni. Zemno beło, ale vjater popusceł. Trąba sę trzimoł wobjema rękoma za głovę i stękoł:

— Pjekjelni to tam vczora bel trunk. Młińskji koło sę uwobrocô v moji głovje. Vjidzę jak przez dokę. Nje stoji tam naprocem las? Stoji. Pojma i wugotujma sobje co cepłigo, bobes jinaczi muszoł mje vladovac na karę i vjezc jak celę na jarmark.

Pod lasem giębokji rov dzeleł pole wod lasa. Vjednim molu z ti stronë pola stojoł vjelgji kopc granjiczni. Za tim kopcem v rovje beło cecho jak za zopjeckjem. Trąba tam zlozł, be wogjiń wobskocac, jô vzął trigjelk, be szukac vodë. Kjej jem sę vroceł z vodą z mołigo błotka dobetą, Trąba ju sę grzoł przë vjesołim wognju ze suchich knepli v lese wuzbranich. Jô sodł z drugji stronë i beło nom cepło jak v jizbje. Trąba chvjądnąvszë sę jak pjes, kjej bjedę ze sebje strząsô, rzekł:

— Remus, żebe to ludze v casnich jizbach mjeszkająci vjedzelë, jak to przijemno grzoc sę pod lasem przë wognju, tobe zervelë svoje dachë i mjeszkivelë pod wurzmą. Njijak mje dodom anji do moji zdovani Trąbjinë nje cignje. Mje sę zdaje, że jô mom noterę nich skorcóv, chternich tam karna vjidzisz na polu. Bele mje mój kapuscani łeb tak mocko nje boloł!

— Vdzek tobje! — pomesloł jem. — Pocużes pjił trunkji nich pjekjelnjikóv ti nocë?

Trąba moje mesle zgodł i tak povjedzoł:

— Remus! Jô vjem, co cë v głovje. Jakuż jô nji mjoł pjic, kjej mje przëroczelë a gorzołka vonjiła pjękno jak setmë grzechóv głovnich? Może leż mje i ta moja gra do głovë poszła, bo i ta beła pjekjelnô, jakbe mje trzimoł łęczk złi duch z pjekła.

—Tak też beło! — rzekł jem.

— Wobaji bełasma wosamętani, bom cę takjigo jesz njevjidzoł. Ale rozvożivszë so v rozumje akuratno vszetko, povjem cë: Z nami zle! Bo cuż? Pobjiłjes Stracha ve młinje, połomoł jes szablę panu, że go wod gorzu paraluż trzasnąt. Żebe nje ten Czernjik, tobe ludze bëlë zaru nad nami sąd spravjilë, a Pon Bog vje, jakbesma beła z jich rąk vëszła. Woboczisz, że wonji nasłą na naju szandaróv i naju do sodze zamkną.

— Bog jich tam vje, co wonji zrobją! — rzekł jem do Trąbë. Tec jô so le spravjedlevje postąpjił, a të, Trąbo, njijak nji mosz vjinë.

— Zjédzma noprzod — rzekł na to Trąba. Może Pon Bog mje natchnje potim jaką meslą!

Zaczęłasma jesc i pjic. Zemnjice sę rozbjegałë pomału wod cepłigo chopanjô słuńca, a nom v rovje za wurzmą beło cepło i mjiło. Całé karna skorcóv po polach skokałë, vëcigającë na gvołt robaczkji z kurząci zemji. Stari jozc, bjedni i vëgłodnjałi vëlozł njedaleko wod naszi durë i sedzącë v rovje zdrzoł zaspanimi woczoma na naju. Trąba postrzegłszë go rzekł:

—Vejle. Remus! Nen stari jozc mô naju za svojich. Vje won, że më jimu krzivdë nje zrobjimë. Chcołbem też bëc takjim jozcem, a njima v tim grzechu, bo choc to njemové stvorzenjé, to jednak trzimô przëkazanjô naszi svjęti vjarë. Wob całi post won posceł i nobożnje lizoł pazurë i dlotegoje tero takji bjedni. Bivszë njim, mjeszkołbem wob zemę v głębokji jomje pod korzenjami storigo dęba i słuchałbem notë, co v korunje dęba vesoko nad zemją graje. Bele moja jozcenô na mje peska nje vëvjerała, bobem v takjim razu wucekł choc do vjilkóv.

Jakżesma sę najadła i napjiła v nim cepłim norciku pod gołim njebem modrim, Trąba vestchnął i povjedzoł:

— Nji ma czego żdac! Jesma, jak ten jozc i ten zajk i te skorce na polu, zdani na wopjekę Boską jediną. Ludze za nami będą szukelë, a chto vje, cze i kjede naju przetrzimają? Pokąd të, Remus, bet jes po vodę, wułożeł jem so v głovje tak: Jidą krziżovi dnje. Tej z całich Kaszub zbjerają sę ludze naszi v Koscerznje na kompanjiją do Vejherova. V ponjedzołk reno wonji vëmaszerują. Dziso momë czvortk. Kjej ma sę v njedzelę dostanjema do Koscerznë, tej tam będze takô gromada ludztva, że chcołbem vjidzec tego szandarę, cobe naju vëszukoł. Bo cuż të meslol? Njech v karnje szarich vrobli chto naleze pravje jednigo, co zakozanigo bączka zjodł, kjej tu jeden vëzdrzi jak drugji. Tam ma zgjinjema jak zorna pjosku. Tvoję karę të muszisz chdze v Koscerznje v pjerszich chałupach mjasta wostavjic, bobe cę po nji poznelë. Bo że të jezdes takji vesokji dziżanga, to znovu nje je tak zle. Będze tam chłopóv z nad Vdzidzkjigo jezora, z chternich też czasem możno zrobjic dvuch. A krom tego z gochóv. Bo tam v parafijach borzestovskji, brzezińskji i konarskji rosnje dosc tile dovnich vaspanóv, długjich jak drągji. Jesz dziso poznac, że jich przodkovje chodzilë v żelaznich blachach i jezdzilë na vesokjich konjach. Z timi të sę trzimej v gromadze, a żoden szandara nje poznaje, że të ten Remus, chturen panu szablę złomoł i Stracha rżnął na młińskji koło.

Beł jem vjarë, że rada Trąbë je dobrô. I przëboczeło mje sę v ti chvjilë, jak mje no potcevi Mjichoł i Marta na pustkovju zchovelë v sklepje wod bulev przed pomstą Golijatovą. Tak jem wodpovjedzoł Trąbje:

— Njech tak będze! 

Trąba kjivoł z wukuńtańtovanjim.

— Bjedni Remusu! Cużbes të zrobjił beze mje na tim svjece, pełnim njedobrich ludzi, bjesóv, strachóv, czernjikóv i szandaróv. Vjele vodë wupłinje, njim të nabędzesz svjatovigo rozumu. Bo jak go nje nabędzesz, to prędzij abo pozdnji stracisz so kark i będze po tobje.

Tak jô sę pitoł:

— A jakjim sposobem të, Trąbo, nabeł jes svjatovigo rozumu?

— V srodze wostri szkole. Za knopjęcich lôt tak sę do moji skorë dobjerelë i tile mje v nji dur narobjilë, że vszeternostek dech, potrzebni mje do granjô na trąbje, dziso szedłbe mjimo, kjejbe mje Pon Bog litoscevi nje beł za darmo vëgojił, bo na krovca jô nji mjoł sposobu. Ale kjej jô dorosł, tej jô ju nje żdoł jaż mje durë porobją, le vzął i ze skrzepjicami szedł i z trąbą, chdze nije lubjilë. A chdze mje njechcelë, tamem sę nje morzeł. I z tim mje je dobrze. Żebe nje ten svjęti stan małżeńskji, chturen mje trzimô v gromadze z moją bjałką Trąbjiną, to rzeczę cë, Remus, że szczestlevszigo człovjeka nje bełobe na Bożim svjece. Ale bodejże jedno vjeczné wutrapjenjé Pon Bog kożdimu człovjekovji wostavji, cobe po smjercë vjedzoł so njebo szatnąc.

— Żebe le sę dostac do njeba!

—Remus! — wodrzekł Trąba. Chto mô cziszczec na zemji, czimu be sę nji mjoł po smjercë do njeba dostac? Doznajesz të sę tego jesz na tvoji vandrovce, kjej słuńce cę poskvarzi, a mroz cë dotnje. Mje mój duch movji, że co mje teczi, to mje nalezeta roz njeżevigo na polu, jak smjecocha bjednigo, leżącigo brzuchem do gorë i vëgasłimi slepkami patrzącigo v njebo.

Vzął Trąba i vrzuceł porę knepli v wogjiń, jaż zatrzeszczało skrami i rozmiszloł nad svoją dolą vanożącigo muzikańta. Tej zaczął dmuchac v wogjiń, jaż mu woczë łzami zaszłë a ku reszce vëcarł woczë, zchvjądnął sę jak pjes, kjej bjedę strząsô, i povjedzoł:

— Roz vjilka wutłuką! Vrocma sę do naszigo zameszlenjô. Do njedzeli muszema sę chdze zatacëc. A jô vjem chdze. Do vjeczora, żeli będzema nogji dzirżko vëcigata, duńdzema do vjelgjich vód jezora Vdzidzkjigo. Tam wusadło kjile vjosk, pełnich rebackjigo norodu, najego bjołich brzegach. Vjem na tich vodach jednę vispę, chterną zvją Glonkjem. Tam ma sę zatacema. Żevnotë jô ze vsë przënjesę: bulev, krep, a na sledza z karczmë të mosz może porę detkóv przë sobje?

— Mom.

— Tej vszetko je v svojim porządku. Le wob drogę womijac będzema vse, bo kaduk nje spji. A może naju będą gonjic?

Vjeczorem tegoż dnja wominąvszë Vjele, zkąd daleko vjitalë cebulovaté vjeże koscoła, doszłasma do knjeji, pustkovjô, wukretigo nad wotnogą Vdzidzkjigo jezora, chdze nom delë jesc i pjic. Potim wobeszłasma lasem do Plęs. Ju naszła noc i cemno sę zrobjiło na svjece i cecho. Le z daleka czuc beło wujadanjé psóv. Ma szła brzegjem, żebe nalezc jakji czołen i puscëc sę na njim po vodze ku wostrovju, na chternim Trąba nom noclig namjenjił. Nalazłasma go nareszce a v njim vjosło. Vëlałasma tede z njego vodę, zapakovała moję karę i tovarë i puscełasma sę na cemné vodë. Vjosmjącë rzekł Trąba do mje:

— Mom nodzeję v Bogu, że naju naprovadzi, chdze not. Le sedzë cecho, żebesma sę z tim czężorem na czołnje nje przekolębrovała, bo chocbesma sę retovała płivanjim, to tvój sposob całi zjadłobe jezoro. Zdrzë brace, przed sebje! Żeli rechłij njiże jô v ti cemnoscë wuzdrzisz jakji brzeg kraju, to rzeknji. Bo podług mojigo wobrachunku jadzema prosto na Vdzidzkji wostrov a ma chcema na Glonk. To też jak nom przińdze jakji brzeg na woczë, skrącema na pravo i vedle brzegu pobjeżema, jaż won sę skuńczi. Tej le kavałuszk wotvarligo jezora nom przińdze przepłenąc, a Glonk jak vesokô wopoka vstanje przed nami.

Przeprava nasza wodbeła sę jak Trąba sę spodzevoł. Po godzenje jazdë czołen nasz zaskrzepjoł na pjoskovatim brzegu. Vëskoczełasma i vëcignęła czomo na brzeg. Przed nama wodemkła sę łączka, wodgrodzonô wod brzegu pasmem zelonigo brzidu. Przeszedłszë łączkę naszłasma gruńt, chturen vesoko i przidkjim spichem szedł do gorë. A na gorze krom cemnoscë vjidzec beło grebi wuzimkji vesokjich drzév lasu.

Kjej jesma doszła pokuńc łąkji, Trąba sę stanovjił i rzekł:

— Ha! Tu ma sedzema, jak ve fortecë. Chto do naju chce przińsc, muszi przez głęboką vodę. Choc cali rok v koło tu sedzec besma mogła i njicht be wo tim nje vjedzoł. Bivało, że naszich jeden, kjej mu pruskji prava dokurczełë, zataceł sę na jezorze, a kjej go z jednigo wostrovu vënekalë, na dregjim sę zchovoł. Bo żebe to nje beło tak cemno, tobes vjidzoł, że wod połnocë i wod połnjô tich wostrovóv je tu kjile.

Mje beło tero naborżij wo to, żebe położëc tovarë na jakjim suchim molu i je wod vjilgocë z gorë wochronjic. Ale Trąba ju wo tim som mesloł.

— Noprzod — rzekł — vëcignjema czołen dobrze na kraj, cobe go nom voda nje zabrała. Tvoje tovarë mogą tam v ti chvjilë jesz bezpjeczno leżec, jaż vëszukoma sobje leżą. Jô tu wod tile czasu nje bivoł, że po wocemku nji mogę sę wod razu rozeznac. Ale pożdejma godzinkę, jaż mjesądz vińdze i sę kąsk rozvjidnjeje. A wob ten czas sadnjima nad kańtą lasu pod drzevami.

I szedł przede mną vesoką wurzmą przidko podgorę.

— Le trzimej sę krotko slode mje! —rzekł—cobes nje wupodł mjedze korzinje i so jakjigo gnota nje vëdjidł. Bo doktora tu bes na całi wokrąg nje dostoł. Tu ludze wod vłosnigo doktorovanjô i vłosnich lekóv wumjerają.

Za chvjilkę ma sę vëdostała na rovné i wusadła na mechu pod vesokjimi chojnami. Letkô doka płenęła gorą i gladzeła vodë tak, że jezoro leżało cecho, jak stolim drzemjąci. Leno letkji plusk, jakbe chlichanjé moligo dzecka, chvjilami wuderzoł wo brzegji.

— Czuł të, Remus — rzekł Trąba. jak to z ti vodë czasem na brzegu zapłacze? To są dusze wutopjonich rebokóv i proszą żijącich wo  "vjeczni wodpoczink".

Zmovjiłasma "vjeczni wodpoczink" za rebackji dusze a Trąba przeżegnoł sę i godoł:

— Żebe le ta doka sę chcałi rozińc! Bo z ludzi nom tu be njicht krzivdë nje zrobjił, chocbe tu beł chdze zataconi. Tu po vsach mjeszkają sami dobri ludze, gburzë i rebocë, co muzikę lubją barzo i mje dobrze znają. Ale mają wonji tu vjele gôdk wo topjelcach i wo dzevim łovcu, chturen sę taci po jezorze i po lasach vkoł i v borach mjedze jezorem i Juszkami. A jô cë sę przëznaję, Remus, tak jak lubję dobrich ludzi, tak bem nje chcoł nońc na takjigo, co z njim njigde nje vjesz, jak przińdzesz do szeku.

Wob ten czas porę razi voda wuderzela wo pjosk z takjim letkjim szumem jakji robji kosa, kjej ję założi v gęstim żece. Słabi vjater dmuchnął i zaszcmarzeł v czubkach drzév i rozervoł v kjile molach szarą dokę. Tero jô ju rozeznoł na dole przed nami dosc rozległą łączkę, za łączką krze, za krzami szeroką vodę, a za vodą jakbe wopokę, vëdvigłą z jezora.

— To je Vdzidzkji wostrov! — powuczeł mje Trąba. — Takji won długji i szerokji, że dva valné gburstva na njim stoją. Ale jak wonji chcą z krovą na jarmark, tej wonji muszą ję przez vodę vjezc. Zdrzë, tam na pravą rożovi vëchodzi pas nad vodą. V pol godzenje vińdze ksężec na njebje a ten vjaterk dokę rozgonji. Będze vjidno.

I vjidnjało dosc chiże. Szerokô, czervjonô, jakbe złotô stegna kładła sę wod ksężeca na jezoro, a jak ju szerokji rąb jego vëchiloł sę na podnjebju, tej jô ju rozeznoł dobrze przed nami łączkę a na nji ku mojimu dzevovanju trzë kopjice sana. Trąba je wuzdrzoł też, smjoł sę i rzekł:

— Co to za gospodarze v tich vsach, że dadzą sanu na łące zgnjic! Muszą go mjec dosc tile, kjej wo nje nje dbadzą. Będzema so tero szukała jakjigo szałasu, jak wonji go tu lubją vëstovjac, kjej wovcami potrov vëposają.

I chcoł vstac, ale sę zatrzimoł, pokozoł polcem na łączkę i rzekł:

— Cze mje le sę tak zdaje? Ale przisągłbem, Remus, że ta jedna kopjica sana sę ruchała?

Smjeszno mje sę zrobjiło, alem pitoł:

— A jakoż to kopjica sę ruchała?

— Ta, z chterni nen cenkji szach v gorę jidze! 

Patrzę. Ksężec rozsvjeceł ju noc, tak że vszetko vjidzec beło jak za dnja. Ale na kopjica z drążkjem stojała cecho, jak te drugji dvje.

—Vjidzisz, że sę nje ruchô — rzekł jem. Ale ledvjem to povjedzoł, tak i jô vjidzoł, że ta kopjica sę jęła zibotac razem z nim drążkjem v ną i v wovą stronę.

— Cuż na svjece! — mesloł jem sobje. Na pustkovju Zobłockjigo czuł jem njeroz godkę wo tańcującich przed vschodem słuńca kopjicach sana, alem na woczë takjigo cudu jesz nje vjidzoł.

 Trąbje sę zrobjiło straszno. Wuchvaceł mje za rękov i movjił:

— Remus! Pojma ztąd precz, bo tu njedobrze. Jakjis Złé nom kozalo vlezc akuratnje na Glonk, jakbe tu vjęcij wostrovóv nje beło. Poj! Tvoje tovarë jesz leżą na czołnje. Wodepchnjema sę na vodę i dalij. Popłinjema na wostrov Vdzidzkji, bleżij ludzi.

Ale jô beł czekavi doznac sę, co to za wukozka v ti kopjicë sana sedzi. Tak jem poceszoł Trąbę:

— Pocuż sę będzesz bojoł, kjej jes chrztem svjętim wochrzconi i Złé do cebje przistąpu nji mô?

— A może mje dobrze nje wochrzcilë! — vątpjił Trąba. — Bo to ju tak dovno, że jô so tego nje vdarzę. A chdze moji kmotrovje sedzą, tego jô nje vjem. Może też duch tego pana ze Zvadë, cos të mu vczora szablę złomoł, v nocë zachodzi nom v drogę. Jô cë lejedno povjem: wucekejma pokji czas!

— A nacuż të mosz svoję kanonę? — rzekł jem. Vez i zagrej "Chto sę v wopjekę" , a żeli to je Złé, to wono sę zaru wuspokoji.

Moje słova trafjilë Trabje do serca i dodalë mu ducha. Vëdobeł chiże z dreżącimi rękoma z mjeszka na plecacli svoję szklącą trąbę i jął dąc. A głos jego trąbë wod razu povtorzelë drzeva i posłałë dalij na ceché vodë jezora, na wostrovë i na dalekji chatë ludzkji.

Patrzełasma tero woboje. Na kopjica z drążkjem stojała całą chvjilę cecho. Ale ledvje Trąba woprzestoł grac, verazno i pevno jęla sę kopjica po łączce czołgac ku nama, co jednak strasznje vëzdrzało.

— Nji mom tile dechu — rzekł Trąba — żebe grac dalij. Vezma, Remus, nogji za pas pokji pora.

—Sprobuj jesz roz! — rzekł jem.

Ale njim Trąba vëdmuchnąc zdołoł pjerszą notę pjesnji nobożni, z kopjice doł sę czuc glos mocni:

—Tuńca!

I kopjica sę zaczęła zibotac i skakac jak v tuńcu, jaż mje mrovkji po plecach przelotivalë. Ale mój tovarzesz na głos "tuńca" rżnął svoję trąbę na zemję, krziknął "Jezus Marja!"  i szust! bokjem v krze, le za njim tak zaszorzeło.

Tero jô vstoł i żdoł, co sę stanje.

A kopjica czim krodzij mje, tim veżij rosła v gorę. Ku reszce z nji sano wopadło i stojoł vesokji chłop z dłiigą bjołą brodą, v skorznjach vesokjich, jak je rebocë noszą i z barankovą mucą na głovje. V ręce won trzimoł długą strzelbę. Tę won przevjeseł przez remję i vjelgjimi krokoma szedł ku mje. Jak naszedł na trzë krokji, stanąl, vezdrzoł z wuvogą na mje i rzekł:

— Njech będze pochvnloni Jezus Christus!

— Na vjekji vjekóv. Amen — uwodrzekł jem. Ale won sę do mje nje przëbliżeł. Mjoł mje gvesno za jaką wukozkę z lasa, bo moji godkji nje rozumjoł. Tak ma całą chvjilę na sebje patrzała, jaż sę njespodzevanjé doł czuc straszlevi rëk Trąbë:

— Ludze retujta, bo wutonę!

Beło to vołané z takjim strachem, że nen cuzi i jô bez nameszlenjô jęłasma sę przedzerac przez chroslë. I cuż ma wuzdrzata? Na zibji, co tam wod stronë jezora zelonimi kępoma pokretô stojała, Trąlia sedzoł veżij pasa v torfje, jak tam vpodł wucekającë i vrzeszczoł vnjebogłose, jak sę doznoł, że sę nji może vëdostac. Zaru też ten z kopjice sana wodpjął pas svoji strzelbë z jednigo kuńca i mu kuńc cesnął, żebe sę wuchveceł. 

— Trzimej tero, Trąbo, a ma cę vëcignjema! — vołoł won do njego. Bjedni Trąba so nje doł tego dva raze povjedzec, le trzimoł dzirżko, a ma wobaji go vëcignęła na grąd. Woczapani beł bjedok torfovim błotem jaż po szeję, ale jednak sę mocko ceszeł, że retovoł żëcé. A ten z bjołą brodą rzekł:

— Stari Trąbo! Pocuż të wucekosz, kjej jô cę proseł, żebes mje zagroł do tuńca? Bo nje kożdi dzeń, choc të jes takji mester wod muzekji, przëdarzi cë sę worądz, żebe kopjica sana za tvoją notą tańcovała.

— Ha! To vë jesce, vaspanje!— rzekł Trąba. To vë bëlë ną kopjicą sana. Tero jô vjem, czimu moja kanona, choc jem z nji strzeloł boską notą, nji mjała do vaju mocë!

—  Cuż të chcoł, Trąbo? Nje sedzoł jô jak mesz, pokąd të groł svoję pjesnją? Ale nje vjesz të, że zveczajem kaszubskjim po pjesnji jidze skocznô nota? Pocużes të wucekoł, kjej jes mjoł do tuńca grac kopjicë sana?

— Jô le szedł woboczëc do czoma, cze go voda nje zabrała.

— To cë vłosni strach lechą drogę doradzeł i bełbe cę wutopjił. A przeznajesz, że kopjica sana anji cę zjesc anji cę wutopjic be nji mogła. Ten tvój długji tovarzesz je jinszigo ducha. Zdoł na mje jak mur, a jô sę przëznac muszę, żem go mjoł za jaką wukozkę, chterna mje zaszła v drogę na wukoranjé. Bo jak jem pochvaleł Boga, to won mje jakąs cuzą godką wodpovjedzoł.

—Won movji naszą godką — rzekł Trąba. — Le mô jęzek skażoni, tak że ludze jego godkji nje rozumjeją. Przezvjisko jego Remus, a tam na czołnje leżą jego to varë, chterne won ludzom przedaje: ksążkji, szkaplerze, guzikji, njitkji.

— Ha — rzekł vaspon — to të jes hańdlarzem! Nje vëzdrzołbes mje na takjigo, bo cë dzirżkosc z woczu patrzi. Chłop z cebje jak stolim, a serce mosz wodvożné. Volołbem cę vjidzec żołnjerzem, bo mosz vszetko, co do tego not a wurodą bes mogl vëstraszec v nocë człovjeka słabigo ducha.

I podol mje rękę mocko nją potrząsającë. Tej rzekł:

— A të bes też rod vjedzoł, chto jô takji? Njech cë Trąba povje!

— To je vaspon Mucha, pon Zoborskji, krol jezora! —rzekł Trąba. A vaspon stojoł woparłi na svoji długji strzelbje vesokji, zdrząci jastrzębjim wokjem na naju i vëzdrzoł poprovdze jak krol. Rzekł:

— I vjitom vas v mojim krolestvje jako gosci! — Le të. Trąbo, jidz i vëczap sę v jezerze, bo nje przëstoji, żebes jak jakji mulni czort wobrożoł moje woczë. Ruchna vësuszisz przë wognju. A të, Remus, jidz i zapolë nę kopjicę sana na pravo. Sadnji wod nji dva łokce na zemji, a nje bój sę, że tam mokro. Vkoł bo je porę łokci cvjardigo i suchigo grądu. Sedzë cecho i za mną sę nje wobzerej, kjej chcesz bëc mojim przejacelem. Jô za chvjilę sę vrocę!

Po tich słovach krol jezora długjimi krokoma szedł v las, a jô vzął sę i zapoleł nę kopjicę sana, jak won mje kozoł i sodł jem na zemji. Noprzod bjołi dim jął strzikac ze sana, tej załiszczelë czervjoni płominje a za chvjilę dużi słup wognja buchnąl pod gvjozdë i drugô krevavô stegna sę kładła na ksężecovą stegnę złotą.

Za chvjilę naszedł Trąba v koszulë, ruchna trzimjącë v ręku, a pod pochą pęk gałęzi leszczenovich.

Vjidzącë to, jô scignął ze sebje vamps i mu go doł, be sę njim przëwobłeld.

— Bog cë zapłac! — rzekł Trąba. — Cepło tu kol wognja, ale na koszulë sedzec jednak be beło njebelno. Jô le chiże moje ruchna na porę gałązach do wognja przëstavję, cobe sę vësuszelë. — A chdziż sę podzoł vaspon Mucha?

— Szedł v las i nje kozoł patrzec chdze jidze!

— Tak won vjedno robji! — wodrzekł Trąba cechszim głosem i jął wustavjac leszczenovi rusztunk przë wognju na svoje ruchna. — Ludze povjodają, że won tu v tim wostrovje głęboko v zemji mô jistamantni pałac, pełen rożnigo bogactva. Ale njicht nje vje do njego trafjic, bo won jesz njikomu drogji nje povjedzoł. Tero won pevno tam szedł, ale jô bem njikomu nje radzeł jisc slode. Bo choc won naszim ludzom jesz njigde żodni krzivdë nje zrobjił, to v ti spravje z njim nji ma żartóv.

I zchileł sę do mje Trąba, jakbe mje chcoł co do wucha povjedzec, ale sę wodmesleł, machnął ręką i rzekł:

— Njech kożdi som za svoje wuczinkji przed Panem Bogjem wodpovjodô! Ale to cë rzekę, że zle nom tu przë njim nje będze. Woboczisz, że won nom vëpravji kjezróv moltech.

Wob ten czas sano z vjerzchu sę vëpoleło, a z kopjice zaczęło mocko trzeszczec a płom mocni sę dobivac.

— Aha! — rzekł Trąba — to won tę kopjicę mô wod strzodka jałovcem zapravjoną. Woboczisz vnetk, jakji to dô wogjiń. Rebocë z nad jezora przë łovjenju zapolają jałovc i pol jezora njim mogą wobsvjecëc, kjej tego trzeba.

Po chvjilë — jak Trąba povjedzoł, vëbuchnął v gorę slup wognja a z njego szłë pod gvjozdë milijonë skri, jakbe zemja chcała drugjich tile gvjozd zasoc na njebje.

Vtim sę dałë czuc krokji, a v krąg vjidu vëszedł nasz krol jezora z flińtą v ręce i vorkjem na plecach.

— Na krolevskjim dvorze muszi bëc iluminacejô! — rzekł won, skazującë ręką na słup vesokji wognja i troje skri. — Ale jak ten wogjiń wupadnje, tej nalezema pod vęglami krolevską pjecziń, chterną sę będzema roczeła.

Tej wusodł kole nas na zemji i rzekł do Trąbë:

— Tero le mje zjim mój plecok z karku i vëpakuj na trovę. Nalezesz też v njim co dobrigo.

Trąba v mojim długjim vampsu sę zervoł zaru, ale noprzod sę vëvroceł, bo so nastąpjił na trokji. Ko mój vamps beł mu vjele za długji.

Vstoł i sę smjoł.

— Njigde jô vjęcij nje vlezę v cuzi ruchna. Kjejbem tak, bronji Boże, beł zavoroł głovą v ten wogjiń i so moje snożé lica przëskvarzivszë woszkaradzeł — cuż za kłopot dlo moji bjałkji Trąbjinë.

—Wo to njechbe cę nje bolała głova — wodezvoł krol jezora,— Vszescë vjedzą, że Trąbjinô wo cę tile dbô, co pjes wo pjątą nogę. I sę ji nje dzevuję, bo vanożëc volisz po svjece njiż doma dzecë kolebac.

— Jakuż mje doma dzecë kolebac, kjej mje Pon Bog żodnich nje wużiczeł?

— Bo Pon Bog vje, żebes jich dejadej nje vëchovoł. Krom tego, provdę rzekłszë, tvojigo mesterstva v granju be po tobje też v spodku nje vzęłë, bo jak ze svoją bjałką nje żijesz, to wona z jinszimi psë posô.

Vestchnąl Trąba i rzekł:

 —Vjedno jô movjił: jakji biczk takji biczk, bele celątko beło! Ale celątka jak nji ma tak nji ma!

Wob czas tego podkorbjanjô Trąba zjąl vasponovji torbę z pleći, vëdobeł z nji chleba bochenk, masła gleń, trzë butelkji pjiva, kjile sztuk suszonich na rożnach rib, a ku reszce krotką i pękatą butelkę. Vszetko won powukłodoł na trovje, ale butelkę zatrzimoł v ręce, przezeroł przez nją pod wogjiń i povjedzoł:

— Provdzevô gduńszczonka z łososem i płivającim złotem! Njech Bog dô dobri hańdel Gduńszczanom, pokąd takji dobri trunk fabrikują, a zdrovje timu, co naju njim czestuje!

Jak przepjilë do mje, tej jô podzękovoł i wodmovjił. Vaspon na to povjedzoł:

— Kjej tak, to sę napji przënomnji pjiva koscerskjigo ze Żindovi brovarnji. Lepszigo v samim Gduńsku nje vëpjijesz. Godka njese, że jeden z Kaszubóv naszich zanjosł sądk tego pjiva przed kiwotko dvuma tęsącami lôt Panu Jezuskovji do stanji, jak sę wurodzeł v Betlejem. Svjęti Jozef ten trunk pochvaleł i poczestovoł njim Trzech Kroli... Do gorzołkji i pjiva przegrezema tich rib i chleba. A jak ten wogjiń wopadnje, tej z pod kaminji vëdobędzema połc sorena. I to, żebesta nje godoła po svjece, że krol jezora vaju bjedno wugosceł.

Tak ma tede tam zajodała i zapjijała, jaż wogjiń począł gasnąc. Ale żevi vęgle dovałë tile cepła, że sę sedzało jak v wogrzani jizbje. Na wokrąg dichałë vjelgji vodë a czuc belo vonją tego woddechu za secami, za rebami i jezorovą trovą.

Jak wogjiń vëgasł, bjesadovałasma przë ksężecovim vjidze. Ale vęgle na wognjisku sę żolełë i grzałë. Vaspon so zapoleł krotką fefkę, położeł na kolana przed sobą strzelbę, chterną znadz njigde z ręku njevëpusceł i zaczął movjic:

— Dobrze tu na tim wostrovje ve strzodku dużich vód, a nad głovą posova njeba z milijonami gvjôzd i dużim vjidem mjesądzovim. Pon Bog buduje vjększi i spanjalszi pałace, njiże mestrovje v Gduńsku. Jô sę czuję v tim pałacu provdzevim krolem. — Dobrze dlo vaju, żesta mje naszła dziso. A vëboczta nę komediją z kopjicą sana. Dzis to beł żort. Ale vjerztamje: Tą sztuką jô so njeroz retovoł svobodę a może i żëcé, kjej ne kęsi psë pruskji wobłavę na mje robjilë... Të na mje patrzisz, Remus, pitającim wokjem. Muszoł të rosc na barzo zapadlim pustkovju, kjej të nje czuł jesz wo krolu jezora. Trąba mje lepji znaje. Wuvożej: Jô jezdem krolem jezora i mom vojnę z krolem pruskjim. Won mô ludzi i vojska dosc tile, a jô le jezdem som jeden z moją vjerną strzelbą. Ale won jeszna mje njedobeł. Z mojigo gnjozda na Zoborach, tam chdze z vesokjigo brzegu moja chata zdrzi na vjelgji vodë, ztądka wonji mje vënekalë. Tam deszcz leje i słonuszko Bożé svjeci z gorë przeką rozervanich dachóv, a pod dachem gospodarzi moja bjałka z corką i senem. Jich dobetk jedna krova i jedna szkapa na tich dużich gruńtach. Bo kjejbe dachë napravjilë i dobetku sę dochovelë, tobe jim to zajął krol pruskji za te vszetkji sztrofë, jakji jego sądë na mje nałożelë.

Zemja moja rodzi woslë i wosocz, bo jô, ji pon, tacę sę na vojnje i nji mogę sę pluga jąc... Dobrze i cepło dziso przë tim wognju, ale jidą długji tidzenje, chdze jô so go wobskacëc nji mogę, bobe mje zdradzeł.  Dzis i jutro vszetkji lesni sedzą v Chojnjicach na jakjims svojskjim vjecu, chdze znovu jaką novą krzivdę ludzką wobmeslą. A z tich, co tu wostelë, szandaróv, njicht v pojedinkę sę na mje nje wodvożi, bo srodze mje sę boją. Dlotego momë dzis bezpjek i możemë wogjiń polëc.

Ale povjedztaż, co vaju dvuch sprovadzeło jaż tu na Vdzidzką Pustą? Cze va może też co przeskurzeła procem pruskjim zakonom?

— Cuż ma mjała przeskurzëc? — wodrzekł Trąba. Ko mojim rzemjęsłem je rozvjeselenjé serc ludzkjich, a Remus njedovno sę vëkluł na pustkovju jak pilątko ze skarupë. Ale ma nocovała na Zvadze ve mlinje, a tam Remus nocnigo Stracha zviczężeł i gorą koła młińskjigo na doł v rzekę cesnął. Tej bełasma na litkupje v Zvadze, a tam won panu storą szablę złomoł, wo co ten sę tak zajisceł, że go paraluż ruszeł i chto vje cze żije.

Vaspon vezdrzoł z wuvogą na mje i rzekł:

— Zvadzkji pon nje żije! Złé novjinë lecą pjorunovą chiżoscą. Ludze z Lipë wo jego smjercë dzivną godkę wopovjodalë. Movjilë, że Czernjik zaproseł do muzekji Trąbę v gromadze ze samim Luceprem v postaceji vjelgjigo jak vjeżô chłopa. A jak pon Zvadzkji podpjisoł kuntrakt, tej j przëskoczeł Złi Duch, skręcoł mu kark z tvarzą na plece, vëvlekł z njego jesz cepłą duszę i z nją kominem nekoł do pjekla. A zrobjił lecącë nad zemją takji vjater, że rebocë nji moglë łovjic przeszłi nocë.

Ale Trąba jął mu wopovjadac, jak to beło poprovdze. A jak skuńczeł, tej sedzałasma cah szturk cecho. Ku reszce rzekł krol jezora :

— Njech mu tam Pon Bog na sądze svojim vëboczi! Wod knopjęcich lôt won gardzeł svojimi. Sena i corkji doł vëchovivac v Berlinje. Tam wone wodveklë wod movë i wobeczajóv wojcóv svojich.

To ma Zoborskji na Zoborach są jinszigo ducha! Ma zachovała spusceznę po wojcach i z vrogami nje szła v konszachtë. A wod naszich prav nje wustąpjiłasma anji kroku. Bo też nasza. Zoborskjich — rozga — wod stolimóv pochodzi. A chtoze stolimóv rodu, ten gvołtovji nje wustąpji,  choba wuspji go sama smjerc...

Tej vëcignął rękę ku polarni gvjozdze i povjodoł:

—Tam z dalekjich stron, chdze mjeszkô Noc, takô godka jidze v naszim rodze. Przëszedł za dovnich czasóv stolim i zacząl mjeszkac na tim wostrovje. Jednigo rena z vesokjigo brzegu zoborskjigo szło dzevczę do jezora bjeliznę prac. Pjękné beło jak jutrznjô, woczë zdrzałë jak gvjozdë a smjeg nje je takji bjołi jak ji skarnje bełë. Stolimovji zapoleło sę serce i vzął i kriamko vëbudovoł głęboko ve vnętrznoscach tego wostrovu zomk peszni i v njim nagromadzeł vszelkjigo bogactva. Tej przejachoł czołnem i sę zataceł ve vjelgjich jałovcach zoborskjigo brzegu. A jak naszło dzevczę, tej vzął je ze sobą i beło jego bjałką... Wod nigo stolima ma sę takjimi dużimi chłopami rodzilë, że pobrzeżnjicë jezora nom delë przezvjisko Mucha. To przezvjisko przeszło v nasze dokumańtë. Ale Muchovje sę njigde krzivdzëc nje pozvolilë. Za dovnich czasóv bronjiłasma naszich prav przed mnjichami wolivskjimi, chterni nom zakozivelë rebjitvę na Gołińskjim jezerze, chterno stari ludze nazevelë Lelekovnjicą. Tej mjałasma przezpravë z Krziżokami, chterni Zoborë nasze na vesokjim brzegu przezevelë "varnim gnjozdem".  Za polskjich czasóv nom folgovelë, że to më ricerzami i szlachtą. Ale jak naszlë Prusocë, tej ti naju scesnęlë jak wobręczą. Mądri to norod. Porachovelë chojki v lese, dzekjigo zvjerza, zajka v polu, porachovelë ribkji vjezerze i nąże nom bronjic i wudzelac i chojeczkji z lasa i sorena i zajka z pola i rebë z jezora. Mje sę poprovdze tak zdaje, że wonji tam, chdze smjertelni człovjek mô duszę, zchovelë v pjersach taką maszinę, co potrafji vszetko wobrachovac. Może wonji tą masziną navetk gvjozdë na njebje porachują. Ale jô jem ti wudbë, że ta maszina jich też roz woszukô i tej wonji sę mocko przerachują. Do ti chvjile jô z njimi vojovac będę, a kjej mje smjerc zabjerze, vojovoł będze mój sin. A jô mom vjarę, że më przetrzimomë, jak to naju mądrô godka movji, że naszi bjedë mdze dłużij, njiże jich państva. .

Słuchalasma z vjelgą wuvogą godkji krola jezora bo mądrze barzo przemovjił. Za całę chvjilę wodezvo sę mój tovarzesz Trąba:

— To sę vje! Nje tak rechło zaspjevają nom Kaszubom na Pusti Nocë. Nodzeja v Bogu, że za tę spravę ve Zvadze jich wobłava naju z Remusem nje złapji. Povjem vom, vaspanje, że ma sę na tę jintanceją zabjeroma z kompanjiją do Vejherova.

— Ajô pudę z vami — rzekł krol jezora. Trąba pozdrzoł na njego i nje dovjerzoł.

— A jak vaspana wuchvecą?

— Jô pudę z vami v gromadze do tego svjętigo mjescô, bo mom vożną k. temu prziczinę! — wodrzekł krol jezora nje zvożającë na słova Trąbë.

— A do sobotë zatrzimom vas v goscenje. Legnjita v tim tu molu! Deszczu nje będze. A latko kanęło rechlij, njiż v jinszé lata.

I vëcignął sę krol jezora przë naju na zemji. Ale jô długo nje zamknął woczu, lem patrzeł v njebo, kjej ju mjesądz zeszedł i gvjozdë mrugałë na drzemjącą zemję i na dichającé długjim dechem vodë. Czuł jem na brzegu ceché chlichanjé rebockjich dusz, ale dalij z jezora szło ku mje letkji granjé vodë, jak żużanjé matkji nad dzecka kolebką. Chdzes z daleka sę chdzeroz wodezvało szczekanjé psa na woborze. Tej mje przëszlo do głovë, jak barzo ten krol jezora mje przëboczoł njeboszczika pana Jozva na Lipińskjich Pustkach. Vaspon be gvesno szedł na vëbavjenjé zaklętigo zomku. Ale jakuż jô do njego przemovję z moją skażoną godką?

Ku reszce mje sę tak zdovało. jakbem leżoł na dużim wokręce, bjeżącim mjedze njebem i zemją bjegjem rovnim i cechim. Tej moja pamjęc zgasła i jem wusnął.