WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

Adam MICKIEWICZ
Dr Bolesław Oleksowic

W 1815 r. wyjeżdża do Wilna, gdzie wstępuje na tamtejszy uniwersytet, który wówczas stanowił ważny ośrodek kultury oświeceniowej na Litwie. Studiuje na Wydziale Nauk Fizycznych i Matematycznych. Uczęszcza też na wykłady na Wydziałach: Nauk Moralnych i Politycznych oraz Literatury i Sztuk Wyzwolonych. Równocześnie stara się o przyjęcie do działającego przy uniwersytecie Seminarium Nauczycielskiego. Ze względu na swoją sytuację materialną ubiega się też o stypendium rządowe, przyznawane kandydatom sposobiącym się do stanu nauczycielskiego. Po skończeniu studiów będzie je  musiał odpracować w szkole wskazanej przez władze uczelni. Był jednym z założycieli tajnego Towarzystwa Filomatów (1817), którego celem była praca  samokształceniowa i naukowa, później też działalność wychowawcza i patriotyczna wśród młodzieży uniwersyteckiej.  "Tygodnik Wileński" (1818, VI, s. 254 - 256) zamieszcza na swoich łamach Zimę miejską, pierwszy drukowany wiersz Mickiewicza. W  1819 r. kończy naukę, uzyskując stopień magistra. Ze studiów wyniesie dobre przygotowanie humanistyczne w zakresie filologii klasycznej, historii, teorii poezji i wymowy. Zostaje skierowany do pracy w powiatowej szkole w Kownie ( 1819 - 1823).  W 1822 w Wilnie ukazuje się, dedykowany przyjaciołom, pierwszy tom Poezyj (tu m.in. Ballady i romanse ).Nowatorstwo zbioru spowoduje, że  rok 1822  zostanie uznany za datę przełomu romantycznego w Polsce. W rok później Mickiewicz wydaje drugi tom Poezyj, w jego  skład  weszły: Grażyna, II i IV cz. Dziadów.

W lipcu 1823 r., w Wilnie, rozpoczyna się śledztwo w sprawie tajnych związków młodzieży na Litwie. W nocy z 4 na 5 listopada tegoż roku zostaje aresztowany Mickiewicz. Przebywa w więzieniu, w klasztorze bazylianów, do maja 1824. Skazany za "szerzenie nierozsądnego polskiego nacjonalizmu przy pomocy nauczania" na pracę nauczyciela w "oddalonych od Polski guberniach" jesienią 1824 opuszcza Litwę.

Pięcioletni pobyt w Rosji odegrał ważną rolę w życiu Mickiewicza. Najpierw przebywał krótko w Petersburgu, potem w Odessie ( skąd odbył w r. 1825 wycieczkę na Krym, jej owocem będą Sonety krymskie ). Okres od grudnia 1825 do kwietnia 1828 spędził w Moskwie, zatrudniony formalnie w kancelarii generała - gubernatora. W Moskwie i Petersburgu wszedł w środowisko elity intelektualnej i towarzyskiej. Zyskał  sławę poety romantycznego, jego improwizacje wzbudzały w salonach powszechny zachwyt. Poznał poetów rosyjskich, m.in. Puszkina, zaprzyjaźnił się z niektórymi dekabrystami (K. Rylejew, A. Biestużew). Wiedzę, jaką zdobędzie na temat imperium rosyjskiego, despotyzmu carskiego, wykorzysta w późniejszej twórczości. W 1826 r. w Moskwie publikuje Sonety, w 1828 r. w Petersburgu Konrada Wallenroda. Ostatni rok pobytu w Rosji spędził w Petersburgu. Dzięki pomocy zaprzyjaźnionych Rosjan uzyskał paszport i w maju 1829, na angielskim parowcu płynącym do Hamburga, opuścił Rosję.

Podróżował po Europie:  Niemcy (w Berlinie słuchał wykładów Hegla, w Weimarze poznał Goethego, w Bonn A. W. Schlegla), Czechy (poznał V. Hankę), Szwajcaria, Włochy. W Rzymie doszła go wieść o wybuchu powstania w Warszawie. Nie wziął w nim udziału, choć z fałszywym paszportem wyruszył do kraju (dotarł do Wielkopolski).

W marcu 1832 r. jedzie do Drezna. Tu powstają: III cz. Dziadów (wyd. Paryż 1832), fragmenty tłumaczenia Giaura Byrona. W lipcu tego roku wyjeżdża do Paryża, w którym z niewielkimi przerwami spędzi resztę życia. Początkowo włączył się w prace emigracji. Został członkiem Towarzystwa Literackiego, Towarzystwa Litwy i Ziem Ruskich, w 1833 był redaktorem i głównym publicystą "Pielgrzyma Polskiego". Swoje przemyślenia na temat misji Polski i zadań emigracji zawarł  w Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego (1832). W 1834 wydaje Pana Tadeusza.

Zawiedziony w nadziejach na bliski przewrót polityczny w Europie, zniechęcony "potępieńczymi swarami" emigracji, odsuwa się od życia publicznego. Przeżywa  wówczas okres pogłębienia życia religijnego, czyta mistyków: Boehmego, Saint-Martina.

 W 1834 ożenił się z Celiną Szymanowską. Mickiewicz nie miał stałych dochodów, założenie rodziny pogłębiło i tak trudną sytuację materialną (w l. 1835 - 1850 urodziło się 6 dzieci). Od listopada 1839 wykładał literaturę łacińską w Akademii w Lozannie, lecz jesienią 1840 r. przerywa działalność wykładową , by objąć katedrę literatury słowiańskiej w Collége de France. Wykłady paryskie cieszyły się żywym zainteresowaniem nie tylko emigracji polskiej. Wśród słuchaczy byli też m.in. Rosjanie, Włosi, Czesi, Francuzi (J. Michelet, E. Quinet, George Sand ).

W lipcu 1841 r. Mickiewicz poznaje Andrzeja Towiańskiego. Po rozmowie z nim uwierzy w jego posłannictwo i przyjmie głoszone przezeń nauki. Niebawem stanie się głównym ich głosicielem  i przywódcą, założonego przez Towiańskiego, Koła Sprawy Bożej. Poglądy polityczne Mickiewicza, którym daje wyraz w swoich wykładach oraz propaganda towianizmu spowodują, że w maju 1844 władze zawieszą Mickiewicza w czynnościach profesora. 

W marcu 1848 zorganizował Legion, walczący we Włoszech do lipca 1849. Cele ideowe walki przedstawił w Składzie zasad.  Wraz z grupą emigrantów różnych narodowości zakłada w Paryżu dziennik "La Tribune des Peuples", głoszący radykalny program społeczny. Wkrótce pismo zostało zawieszone a Mickiewicz wraz z innymi Polakami, wskutek interwencji ambasady rosyjskiej,  porzuca redakcję. W 1852 otrzymał posadę w Bibliotece Arsenału.

 W 1855, podczas wojny krymskiej, udał się do Turcji, by wesprzeć akcję organizowania legionu polskiego do walki z Rosją. Zmarł w Stambule, prawdopodobnie na cholerę, 26 listopada 1855 r. Zwłoki przewieziono do Francji i pochowano na cmentarzu w Montmorency. W 1890 trumna została przeniesiona do katedry wawelskiej w Krakowie.

In 1815 he left for Wilno where he entered the university which at that time was an important centre of Enlightenment culture in Lithuania. He studied at the Physics and Mathematics Faculty. He also attended lectures at the Faculties of Moral and Political Studies and Literature and Liberal Arts. He simultaneously applied for admission to the Teachers’ Seminary which was also at the university. Because of his material situation he also applied for a state scholarship which was awarded to candidates preparing for the profession of  teacher. After graduation he would have to work off the scholarship by teaching in a school appointed by the university. He was one of the founders of the secret society, Towarzystwo Filomatów (Philomats’ Society) (1817). Its aim was self-educational and scientific work, but also the patriotic upbringing and education of university youth. "Tygodnik Wileński" (1818, VI, pp. 254-256) published Mickiewicz’s first printed poem: Zima Miejska. In 1819 he graduated from university with an MA degree. He received a good humanistic education in the fields of classical philology, history, the theory of poetry and pronunciation. He was sent to a district school in Kowno (1819-1823). In 1822 the first volume of Poezyje (including Ballady i romanse), which was dedicated to his friends, was published in Wilno. The novelty of this collection meant that the year 1822 is considered as the breakthrough of Romanticism in Poland. One year later Mickiewicz published his second volume of Poezyje. It included Grażyna and Dziady II and IV (Parts II and IV of "Forefathers’ Eve").

In July 1823 in Vilnius an investigation into secret youth unions in Lithuania was commenced. On the night of 4/5 November 1823 Mickiewicz was arrested. He was imprisoned in a Basilian monastery until 1824. He was sentenced for "the spread of unreasonable Polish nationalism through teaching" to working as a teacher in "provinces remote from Poland" and left Poland in the autumn of 1824.

His five-year stay in Russia played an important role in Mickiewicz’s life. At first he briefly stayed at Petersburg, then in Odessa, from where he travelled in 1825 to the Crimea, which resulted in the publication of Sonety krymskie ("Sonnets from the Crimea"). From December 1825 until April 1828 he lived in Moscow, where he was formally employed in the office of the governor-general. He entered the environment of the intellectual and social élites in Moscow and Petersburg. He achieved the fame of a Romantic poet; his improvisations evoked general admiration in the salons. He met Russian poets, Pushkin among others; he made friends with some Decembrists (K. Rylejew, A. Biestuzew). In his later works he would use the knowledge which he gained here about the Russian Empire and the tsar’s despotism. In 1826 he published Sonety ("Sonnets") in Moscow, then in 1828 Konrad Wallenrod ("Konrad Wallenrod") in Petersburg. He spent the last year of his stay in Russia in Petersburg. In May 1829 he received a passport thanks to the help of Russian friends and left Russia on an English steamboat heading for Hamburg.

He travelled around Europe: in Berlin he listened to Hegel’s lectures, in Weimar he met Goethe, in Bonn A.W. Schlegel, in Bohemia - V. Hanka. He also visited Switzerland and Italy. When in Rome he learned about the outbreak of a November uprising (1830/1831)  in Warsaw. He did not take part in it although he set off for his country with a false passport. He reached only Wielkopolska.

In March 1832 he went to Dresden. There he wrote the third part of Dziady ("Forefathers’ Eve" III) (published in Paris 1832), and fragments of translations from Byron. In July he left for Paris where, apart from brief intervals, he would spend the rest of his life. At the beginning he became involved in the work of émigré groups. He became a member of the Literary Society and the Lithuanian and Russian Lands Society; in 1833 he was the editor and main journalist of "Pielgrzym Polski" ("Polish Pilgrim"). He included his thoughts on Poland’s mission and the tasks facing the émigrés in Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego ("Books of the Polish Nation and its Pilgrimage") (1832).

Mickiewicz, disappointed in his hopes for an early political coup d’état in Europe and disheartened by "the hellish arguments" among the émigrés, separated himself from public life. He then went through a period of a deepening of religious life, he read mystical writers: Boehme, Saint-Martin.

In 1834 he married Celina Szymanowska. Mickiewicz did not have any regular income, and setting up a family worsened his financial situation, which was already bad enough (in 1835-1850 his six children were born). From November 1839 he lectured in Latin literature at the Lausanne Academy. He abandoned, however, his lecturing activity in the autumn of 1840 in order to take up the Chair of Slavic literature at the Collège de France. His Parisian lectures aroused lively interest, and not only among Polish émigrés. His audience also included Russians, Italians, Czechs and Frenchmen (J. Michelet, E. Quinet, George Sand), among others.

In July 1841 Mickiewicz met A. Towiański. After a conversation with him Mickiewicz became convinced about Towiański’s mission and accepted his teachings. He would soon become their main propagator. He became a leader of the Divine Matter Circle, which was founded by Towiański. Mickiewicz’s political views (which he expressed in his lectures) and the propaganda of Towiański’s ideas brought about his suspension as a professor by the authorities in May 1844.

In March 1848 he organised the Legion, which fought in Italy until July 1849. Mickiewicz presented the ideals of this struggle in Skład zasad. Along with a group of emigrants of various nationalities Mickiweicz founded in Paris "La Tribune des Peuples", which propagated a radical social programme. Soon the paper was suspended and Mickiewicz, together with other Poles, abandoned the editorial office as a result of the Russian Embassy’s intervention. In 1852 he obtained a post in the Arsenal Library.

In 1855, during the Crimean War, he went to Turkey to support the action of the organisation of a Polish legion for the struggle against Russia. He died, probably of cholera, in Istanbul on 26 November 1855. His corpse was transported to France and buried in the cemetery in Montmorency. In 1890 the coffin was transferred to the Wawel Cathedral in Kraków.

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

- Kronika życia i twórczości Mickiewicza: M. Dernałowicz, K. Kostenicz, Z. Makowiecka, Kronika życia i twórczości Mickiewicza. Lata 1798 - 1824, Warszawa 1957; M. Dernałowicz, Od "Dziadów" części trzeciej do "Pana Tadeusza". Marzec 1832 - czerwiec 1834, Warszawa 1966; M. Dernałowicz, Paryż, Lozanna. Czerwiec 1834 - październik 1840, Warszawa 1996; Z. Makowiecka, Mickiewicz w Collège de France. Październik 1840 - maj 1844, Warszawa 1968; Z. Makowiecka, Brat Adam. Maj 1844 - grudzień 1847, Warszawa 1975; K. Kostenicz, Legion włoski i "Trybuna Ludów". Styczeń 1848 - grudzień 1849, Warszawa 1969; Z. Kostenicz, Ostatnie lata Mickiewicza. Styczeń 1850 - 26 listopada 1855, Warszawa 1978.
- A. Ł. Pogodin, Adam Mickiewicz. Jego żizń i tworczestwo. T. I - II, Moskwa 1912.
- J. Kleiner, Mickiewicz. T. I: Dzieje Gustawa, Lwów 1934;T. II ( cz. 1 - 2 ): Dzieje Konrada, Lublin 1948.
- W. Wentraub, The poetry of Adam Mickiewicz, S-Gravenhage (Haga ) 1954.
- Adam Mickiewicz in World Literature, Berkeley and Los Angeles 1956.
- W. Borowy, O poezji Mickiewicza. Przedmowę napisał K. Górski, T. I - II, Lublin 1958.
- Z. Stefanowska, Próba zdrowego rozumu. Studia o Mickiewiczu,, Warszawa 1976.
- Cz. Zgorzelski, O sztuce poetyckiej Mickiewicza. Próby zbliżeń i uogólnień, Warszawa 1977.
- A. Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1983.
- J. - Ch. Gille - Maisani, Adam Mickiewicz, poéte national de la Pologne. Etude psychanalytique et caractérologique, Montreal 1987, Paris 1987.
-  Adam Mickiewicz aux yeux des Français. Textes reunis, établis et présentés avec l´introduction, commentaires, et notes par Z. Mitosek. Préfaces L. Le Guillon, D. Beauvois, Warszawa 1992.
- Z. Sudolski, Mickiewicz. Opowieść biograficzna, Warszawa 1995.
- J. Łukasiewicz, Mickiewicz, Wrocław 1996.