Główniejsze zakony i klasztory za Jagiellonów i królów obieralnych.

Benedyktyni. Władysław Jagiełło z królową Jadwigą sprowadził Benedyktynów słowiańskich do Krakowa. Witołd roku 1405 założył opactwo benedyktyńskie w Starych Trokach i sprowadził do niego zakonników z Tyńca. Mazowsze, ponieważ nie posiadało pańskich fortun, więc też i w fundacye klasztorne było ubogiem. Miało np. wogóle tylko dwa opactwa: Kanoników laterańskich w Czerwińsku i Benedyktynów w samem mieście Płocku, nie licząc probostwa Benedyktynów lubińskich z Wielkopolski w Jeżowie. Benedyktyni płoccy, wskutek rozkazu papieskiego w roku 1781, oddali swój kościół i klasztor na użytek seminaryum dyecezyalnego, otrzymali zaś w roku 1802 na własność klasztor po Jezuitach w Pułtusku. Był to ostatni klasztor benedyktyński w Królestwie, który do roku 1830 miał szkołę, a w roku 1864 został zniesiony. W Wielkiem Księstwie Litewskiem, oprócz klasztoru w Starych Trokach, mieli Benedyktyni drugi w Horodyszczu pod Pińskiem, fundowany r. 1659, trzeci pod Nieświeżem świętego Krzyża, założony roku 1673, czwarty w Mińsku z roku 1700. Działalność cywilizacyjna zakonu Benedyktyńskiego od wieku XIV bardzo podupadła i dopiero niejakie starania około jej podźwignięcia widzimy w roku 1709, przez założenie kongregacyi benedyktyńsko-polskiej. W roku 1815 uległo zniesieniu opactwo Tynieckie, które się pod panowanie Austryi dostało, a roku 1819 tenże sam los spotkał dwa opactwa w Królestwie: świętokrzyskie i Sieciechowskie.

Cystersi. Pomiędzy klasztorami cysterskimi w wieku XV kwitł szczególniej starożytny konwent w Mogile. Żyjący wówczas dwaj zakonnicy, Mikołaj i Jerzy z Sambora, ozdabiali rękopisy miniaturami. W kronice opactwa mogilskiego przechowała się wiadomość o zaciętym sporze w kwestyi praw klasztoru pomiędzy królem Kazimierzem Jagiellończykiem a opatem mogilskim, Hirszbergiem. Po roku 1793 widzimy prowincyę Cystersów polskich podzieloną. Odtąd w części, odpadłej do Austryi, leżały klasztory: jędrzejowski, sulejowski, wąchocki, koprzywnicki, mogilski i szczyrzycki, stanowiące prowincyę, tak zwaną „obojga Galicyi”. W prowincyach, zabranych przez Prusy, pozostało nieco więcej klasztorów, to jest Bledzew, Koronowo, Ląd, Obra, Oliwa, Ołobok, Owińsko, Paradyż, Pelplin, Przemęt i Wągrowiec, składających prowincyę Prus i Polski. Kasata Cystersów w Królestwie Polskiem nastąpiła w roku 1819. Na Litwie po roku 1832 został tylko jeden klasztor w Kimbarówce. W Prusiech poznoszono klasztory i opactwa cysterskie w latach 1823 do 1836. Pozostały tylko w Galicyi dwa klasztory męskie w Mogile i Szczyrzycu.

Augustyanie, czyli Kanonicy regularni świętego Augustyna wprowadzeni zostali do dawnej Polski przy końcu wieku XIII. Najpierwszy klasztor wystawił im na Pomorzu w Chojnicach książę pomorski Świętopełk (roku 1265). Przemysław wybudował dwa klasztory: W Starogrodzie i Bydgoszczy (r. 1295). Kazimierz Wielki wzniósł trzy świątynie temu zgromadzeniu: w Krakowie (r. 1348), w Wieluniu (r. 1350) i w Olkuszu (r. 1369). Ziemowit, książę Mazowiecki, współczesny Kazimierzowi Wielkiemu, fundował klasztory: w Warszawie, Rawie i Ciechanowie. Spytek, wojewoda krakowski, roku 1381 wystawił klasztor w Książu. Oprócz tych, mieli jeszcze Augustyanie klasztory, założone w wieku XV: w Pilźnie, Reszlu i Parczowie. W wieku XVI: w Krasnym Stawie, Grodnie, Brześciu litewskim, w Eleuzynie, Podgrodziu, Czerniczewie i t. d. Ukazem z dnia 28. października (8. listopada) 1864 roku zniesione zostały w Królestwie Polskiem klasztory Augustyanów: w Warszawie, Rawie, Ciechanowie i Krasnym Stawie, a ze znajdującego się w Wieluniu utworzono jedyny klasztor etatowy.

Dominikanie. Z Władysławem Jagiełłą udało się wielu Dominikanów polskich dla nawrócenia Litwy, gdzie i klasztory potem budować dla nich zaczęto. Że zakon kaznodziejski brał żywy udział w naukowych dążnościach owych czasów, świadczy o tem (jak twierdzi Zeissberg) najprzód budowa biblioteki klasztornej w Krakowie, na którą Jadwiga z Pilicy zapisała w roku 1403 grzywien 120. Dalej i ta okoliczność, że w matrykułach uniwersytetu jagiellońskiego między słuchaczami znajdujemy często zapisanych zakonników tego zgromadzenia, jak również i mimochodem podana przez Długosza wiadomość, iż w roku 1463 wybuchł w klasztorze pożar, podczas gdy kilku zakonników zajmowało się alchemią. Odpowiednio do kierunku praktycznego, jaki sobie wytknął ten zakon, pielęgnowano w nim przeważnie przedmioty realne. Roku 1635 zmarł Waleryan, prowincyał zakonu i po dwakroć przeor klasztoru krakowskiego, słynny matematyk, autor napisanej w roku 1615 Nekrografii. Pożar Krakowa (roku 1850), w którym zgorzała starożytna i bogata biblioteka dominikańska, zniszczył nieocenione skarby dla dziejów cywilizacyi w Polsce. Dominikanie polscy już za Kazimierza Wielkiego chlubili się z posiadania życiorysu najsłynniejszego ze swych braci, błogosławionego Jacka. O rękopisach pargaminowych u Dominikanów w Lublinie i Wilnie mamy już wzmianki w wieku XV. Wielu Dominikanów było spowiednikami królów, inni w obozach zachęcali do męstwa, a potem, jako świadkowie czynów rycerskich, przy nabożeństwach dziękczynnych opowiadali z ambon waleczność wodzów i rycerstwa. Inni znowu przemawiali w czasie sejmów i trybunałów, zachęcając do miłości kraju i sprawiedliwości. Gdy w roku 1594 przybył do Polski generał Dominikanów, Hippolit, korzystały z obecności jego klasztory śląskie (wrocławski, głogowski i świdnicki) i uprosiły, że oddzielił je od prowincyi czeskiej i utworzył oddzielną śląską. Tenże generał, zjechawszy do Lwowa, utworzył roku 1595 z siedmiu klasztorów na Rusi prowincyę ruską, ale ta roku 1601 zamieniona została na wikaryat kongregacyi ruskiej, który w roku 1612 dostąpił godności „prowincyi”, a pierwszym prowincyałem, zatwierdzonym przez papieża, został Grzegorz z Przemyśla.

Roku 1644, na kapitule w Rzymie, klasztory litewskie zapragnęły oddzielną stanowić prowincyę, a stolica apostolska przychyliła się do ich życzenia. Dotąd były dwie prowincye: pierwsza polska, do której należały: Żmudź, Litwa, Prusy, Pomorze z Kaszubami i Inflanty; druga ruska, obejmująca, oprócz wszystkich Rusi; Mołdawię, Siedmiogród i Tataryę. W roku 1647 urządzoną została prowincya trzecia Dominikanów, litewska. Prowincya polska, istniejąca od roku 1228, miała w roku 1720 klasztorów męskich 43, rezydencyj 3, klasztorów surowszej reguły czyli obserwantów 12, żeńskich 10. Prowincya ruska, tak zwana św. Jacka, założona roku 1612, liczyła w roku 1720 klasztorów męskich 69 i żeńskich 3. Prowincya litewska, założona roku 1647, zwana św. Anioła Stróża, najstarszy klasztor w swoich granicach miała założony w Wilnie roku 1501. Później najwięcej fundacyi nastąpiło tu w wieku XVII, a do r. 1818 liczyła klasztorów męskich 38, rezydencyj 4, misyi 3 i klasztor żeński 1. Kitowicz w pamiętnikach swoich pisze o Dominikanach, iż byli „dobrzy szkolnicy, dobrzy spowiednicy i dobrzy kaznodzieje”. Litewscy Dominikanie utrzymywali do roku 1832 gimnazya w Grodnie, Zabiałach i Kalwaryi żmudzkiej, szkoły powiatowe w Mereczu, Uszaczu, Nieświeżu, Nowogródku, Wierzbołowie i Sejnach, parafialne zaś przy każdym swoim klasztorze.

Franciszkanie. Gdy Władysław Jagiełło założył biskupstwo w Wilnie, pierwszym biskupem litewskim został Polak, Franciszkanin, Andrzej Wasilko, a tym sposobem zakon franciszkański stanął na czele misyi apostolskiej w ziemiach litewskich; jednocześnie powstało na Litwie kilka klasztorów tejże reguły. Przez długi czas Franciszkanie polscy i czescy stanowili jedną prowincyę. Od roku 1517 do 1625 prowincya polska istniała już tylko w granicach dawnej Polski, obejmując nadto Ruś i Litwę, które, jeszcze w roku 1430, uważane jako osobne wikaryaty, później połączone z prowincyą polską zostały. W roku 1625 Franciszkanie odprawili w Rzymie kapitułę generalną, na której uchwalono utworzyć z klasztorów na Rusi i Litwie oddzielną prowincyę, co stolica apostolska potwierdziła. Prowincya polska przed rokiem 1773 obejmowała klasztorów męskich 30 i żeńskich 4, używała większej pieczęci starożytnej, na której jeszcze i Czechy wymienione były, a dzieliła się na cztery kustodye: gnieźnieńską, chełmińską, krakowską i lubelską. W roku 1686 prowincya ruska podzieloną została na dwie osobne: ruską i litewską. Prowincya ruska składała się z czterech kustodyi: Lwowskiej, Przemyskiej, Zamojskiej i Modereckiej, obejmujących razem 27 klasztorów. Prowincya litewska miała także cztery kustodye: Wileńską, Grodzieńską, Kowieńską i Połocką z 30 klasztorami. W roku 1832 nastąpiła kasata klasztorów franciszkańskich na Litwie z wyjątkiem dziesięciu, które później zniesione zostały. W roku 1860 były jeszcze na Litwie dwa klasztory franciszkańskie w Wilnie i Grodnie, a na Wołyniu jeden w Medereczu. W Królestwie Polskiem nastąpiła kasata Franciszkanów w roku 1864 z pozostawieniem jednego klasztoru w Kaliszu.

Bernardyni. Kilkomiesięczny pobyt Jana Kapistrana w Krakowie (od sierpnia r. 1453 do maja 1454) dał podnietę do wprowadzenia do Polski zakonu bernardyńskiego, który właściwie był tylko gałęzią dawno już znanego i zamieszkałego w tym kraju zakonu Franciszkanów. Z łaski kardynała Zbigniewa Oleśnickiego założony został klasztor na Stradomiu w Krakowie i zajęty przez 80 braci. W roku 1454 drugi powstał w Warszawie, a potem cały szereg klasztorów w Polsce, na Litwie i Rusi. Pierwszy klasztor we Lwowie wkrótce po założeniu spalony został przez inowierców. Niebawem jednak podniósł się z popiołów. Jeszcze w XV wieku zasłynęli cnotami i poświęceniem: w klasztorze krakowskim Szymon z Lipnicy, we lwowskim Jan z Dukli, w warszawskim Władysław z Gielniowa. Z działalnością rocznikarską, czyli pisaniem roczników, spotykamy się w konwencie bernardyńskim w Lublinie, który w roku 1456 założyli dwaj rajcy tego miasta. To samo spotykamy w konwencie Przeworskim, założonym roku 1465 przez Spytka Tarnowskiego, i w Łowickim, założonym roku 1468 przez Jana Gruszczyńskiego, gdzie prowadzono „rękopiśmienne kroniki”. Z początku Bernardyni polscy należeli do prowincyi austryacko-czeskiej. Dopiero roku 1467, na kapitule w Krakowie, dokonano rozdziału prowincyi na trzy wikaryaty. Wikaryat polski obejmował Koronę, Ruś i Litwę, a liczył wówczas klasztorów 12. W roku 1517 było już klasztorów 26, a mianowicie: w Wielkopolsce 13, w Małopolsce 5, na Rusi 4 i w Litwie 4. Wprowadzenie Bernardynów do Litwy nastąpiło w roku 1468. Pierwszy ich klasztor stanął roku powyższego w Kownie nad samym Niemnem. W roku następnym król Kazimierz Jagiellończyk pobudował im klasztor nad Wilenką w Wilnie. Trzeci z kolei klasztor fundował Gasztold roku 1480 na wyspie narwianej w Tykocinie na Podlasiu, które podówczas do Litwy należało; czwarty roku 1494 Aleksander Jagiellończyk w Grodnie. W roku 1530 nastąpił rozdział prowincyi polskiej na polską i litewską, a roku 1571 zniesienie tego rozdziału. Na kapitule warszawskiej w roku 1628 ogłoszono znowu podział prowincyi polskiej na cztery: wielkopolską, małopolską, litewską i ruską, które liczyły razem 57 klasztorów. Kasata klasztorów nastąpiła najprzód pod panowaniem pruskiem, wszystkich bez względu. Na Litwie i Rusi istniało jeszcze do roku 1864 konwentów 13, po roku 1864 jeszcze kilka. W Kongresówce przy kasacie roku 1864 pozostawiono klasztorów 5 do wymarcia.

Jezuici. Pierwszy konwent Jezuitów fundował w Warmii roku 1564 biskup Hozyusz. Po nim Noskowski, biskup płocki, założył jezuickie kolegium w Pułtusku, gdzie po 400 młodzieży pobierało nauki. Trzeci dom Jezuitów roku 1569 sprowadza do Wilna biskup Protaszewicz. W roku 1582 staje w tem mieście seminaryum dla kleru unickiego, fundacyi Grzegorza XIII, a król Batory podnosi je do godności pierwszej i jedynej akademii w Litwie. Roku 1571 otrzymują Jezuici kolegium w Poznaniu, a ks. Jakób Wujek zostaje rektorem tej osady. Prymas Karnkowski oddaje im roku 1583 kolegium w Kaliszu, a arcybiskup lwowski, Sokołowski, sprowadza ich r. 1585 do Lwowa. Zygmunt August oddal Jezuitom w Wilnie kościół farny św. Jana. Batory wprowadził ich r. 1580 do Połocka, r. 1582 do Rygi, r. 1583 do kościoła św. Barbary w Krakowie, r. 1584 do Grodna i t. d. W r. 1772, to jest na rok przed kasatą zakonu, Jezuici w Polsce podzieleni zostali na cztery prowincye: wielkopolską, małopolską, mazowiecką i litewską. W długim szeregu znakomitych autorów i kaznodziejów tego zakonu, pierwsze miejsce zajmuje Piotr Skarga Pawęski, którego Żywoty świętych za życia jego dziewięć razy były drukowane; po dziś dzień każdy studyować je musi, kto chce dobrze władać polskim językiem. W ostatnich latach istnienia Zakonu słynęli w kraju Jezuici: Wyrwicz, Bohomolec i uczony autor historyi narodu polskiego, Naruszewicz. Kasata Zakonu jezuickiego nastąpiła r. 1773, to jest po pierwszym rozbiorze, i dlatego nie nastąpiła w całej Polsce przedrozbiorowej jednocześnie. Gdy bowiem Stanisław August zastosował się niezwłocznie do breve Klemensa XIII, to Fryderyk II w zaborze pruskim przeprowadził kasatę dopiero w roku 1780, a cesarzowa Katarzyna pozostawiła Jezuitów na Białej Rusi, jak byli za rządów Rzeczypospolitej. Równie względnym okazał się dla nich cesarz Paweł I, który w r. 1811 szkołę ich połocką podniósł do stopnia akademii i otworzył im misye za Wołgą, na Kaukazie, w Rydze i Odesie, a dopiero namówiony przez Siestrzencewicza, wydalił Jezuitów ze swego państwa roku 1820.

Pijarzy. Zakon św. Józefa Kalasantego, czyli zgromadzenie szkół pobożnych (Scholarum Piarum) sprowadził do Polski król Władysław IV, szczególny Pijarów opiekun. – Pierwsze kolegium otrzymali w Warszawie przy ulicy Długiej (gdzie za Kongresówki kościół ich przemieniony został na sobór prawosławny). Kolegium ich w Krakowie założone zostało r. 1664, w Chełmie r. 1667, w Łowiczu r. 1668, w Piotrkowie r. 1673, w Radomiu r. 1680, w Wieluniu r. 1691, w Łukowie r. 1696, w Radziejowie r. 1728, w Opolu r. 1743 i tu przemieszkiwał najznakomitszy z Pijarów polskich, ksiądz Stanisław Konarski. Istnieli jeszcze pijarzy: w Łomży, Szczuczynie łomżyńskim, Drohiczynie, Lidzie, Lubieszowie, Wilnie, Wiłkomierzu, Międzyrzeczu koreckim i t d. Za Stanisława Augusta Pijarzy liczyli w dwóch prowincyach, polskiej i litewskiej, 26 kolegiów i rezydencyj.

Bazylianie. Zakon św. Bazylego podług reguł, potwierdzonych przez papieży w wieku IV i V po Chrystusie, rozszerzył się nietylko na wschodzie, ale i na zachodzie. – Przełożony klasztoru nazywał się pierwotnie archimandrytą, a gdy się klasztory pomnożyły, każdy dom miał swego ihumena (z greckiego wódz, naczelnik). Po wprowadzeniu wiary chrześcijańskiej na Ruś, Bazylianie znaleźli tam dobre przyjęcie. Skutkiem unii politycznej roku 1569 i unii kościelnej r. 1595 w dyecezyach ruskich, należących do Polski, liczba klasztorów bazyliańskich powiększyła się znacznie. Zarówno zwolennicy jak przeciwnicy unii widzieli w Bazylianach najlepsze poparcie swej sprawy. Do połowy XVII wieku na Litwie i Białorusi założono 45 klasztorów unickich, na południowej zaś Rusi do 55 dysunickich. Metropolita kijowski, Józef Welamin Rutski, celem naprawy zakonu Bazylianów, zebrawszy jego przełożonych na kapitułę do Nowogrodowicz r. 1617, zaprowadził reformę zakonu, a wszystkie te uchwały stolica apostolska zatwierdziła. Klasztory Bazylianów na Rusi litewskiej stanowiły odtąd jedną kongregacyę Przenajświętszej Trójcy (zatwierdzoną przez Urbana VIII roku 1624). Prawdziwą epokę stanowi synod, odbyty r. 1720 w Zamościu, który zaprowadził szkoły dla zakonników i dla świeckiej młodzieży we wszystkich klasztorach, liczących więcej niż dwunastu zakonników. Skutkiem tych postanowień duchowieństwo zakonne tak się odrodziło i podniosło, że w 20 lat potem Bazylianie kierowali najpomyślniej prawie całem wychowaniem młodzieży katolickiej na Rusi. Metropolita Szeptycki zwołał roku 1739 synod do Lwowa, gdzie utworzoną została nowa, niezależna od litewskiej, prowincya koronna ruska, pod tytułem Opieki Najśw. Panny. Na kapitule w Dubnie r. 1743 połączono obie prowincye w jedną kongregacyę „Najświętszej Trójcy”. Każda prowincya miała odtąd oddzielnego prowincyała, ale obie wybierały wspólnego protoarchimandrytę. Bazylianie, podnosząc się sami, podnosili zarazem świeckie duchowieństwo i lud cały, oddając przez to wielkie usługi Kościołowi. Lud z całej Litwy dążył na nabożeństwa i spowiedź do Bazylianów w Żyrowicach, a z całej Rusi południowej do Poczajowa. Po reformie roku 1743 poczęli Bazylianie zakładać szkoły na szerszą stopę, oddając na ich utrzymanie większą część swoich funduszów. We wszystkich klasztorach prowadzono szkoły niższe, a: w Wilnie, Lwowie, Świerzniu, Ławrowie, Kamieńcu, Połocku, Witebsku, Łucku, Żydyczynie, Chełmie, Zahajcach, Zamościu, Trębowli, Zbarażu, Satanowie, Poczajowie, Krzemieńcu, Zagórowie, Żyrowicach, Lubarze, Borunach i t. d. wykładano filozofię, retorykę i nauki gimnazyalne. Po kasacie zakonu Jezuitów Rzeczpospolita oddała wiele szkół jezuickich Bazylianom, np. w Brześciu, Nowogródku, Grodnie, Mińsku, Bracławiu, Dubnie, Ostrogu, Winnicy, Barze, Łucku, Żytomierzu, Lublinie, Owruczu, Antopolu, Wilnie i t. d.

Po pierwszym rozbiorze kraju r. 1772 pozostało w Polsce 40 klasztorów bazyliańskich, których wszystkie przywileje zatwierdził sejm r. 1775. Dla lepszego nadzoru nad klasztorami uchwalono na kapitule w Torokaniu r. 1780 rozdzielić prowincyę litewską na litewską i białoruską, a ruską na polską i halicką. Odtąd dla każdej z tych prowincyi był oddzielny protoihumen, wszystkie zaś po dawnemu zostały pod jednym protoarchimandrytą. Po ostatnim podziale kraju zniesioną została roku 1796 godność protoarchimandryty. Po śmierci cesarzowej Katarzyny, za cesarza Pawła, wystarali się Bazylianie o wznowienie protoarohimandryi i wcielenie prowincyi białoruskiej do litewskiej. Cesarz Aleksander I, ukazem z dnia 5. maja, 1804 r., zniósł na nowo protoarchimandryę, a za cesarza Mikołaja I w roku 1827 nastąpiła kasata 40 klasztorów bazyliańskich z pozostawieniem jednak szkół, które utracili w r. 1831. Dnia 16. lutego 1832 r. został zniesiony urząd prowincyalski. Reszta pozostałych klasztorów zaliczoną została w roku 1839 do kościoła wschodniego. Utrzymały się tylko w Kongresówce, w dyecezyi Chełmskiej, 4 klasztory unickie do roku 1865: w Chełmie, Białej, Zamościu i Lublinie i piąty w Warszawie przy ulicy Miodowej do roku 1872. – W Austryi (Galicyi) Bazylianie pozostali przy swoich prawach do roku 1782, poczem zniesiono uboższe ich klasztory: swaryczowski, pacykowski, kryłoski, jazenicki, pitrycki, zadarowski, czortkowski, bielecki, łanowicki, łukski, biesiedzki, lwowski św. Jana, derewczyński, horpidski i buczyński. Z pozostałych 14 męskich i 2 żeńskich utworzono r. 1785 jedną prowincyę halicką, dla której przywrócono r. 1802 (patentem cesarskim z 29. kwietnia) dawne ustawy, o ile te nie sprzeciwiały się politycznym prawom państwa austryackiego.

Kapucyni. Król Jan III na podziękowanie Bogu za swoje zwycięstwa nad Turkami i Tatarami, spełniając uczyniony ślub, sprowadził w roku 1681 z Włoch pierwszych Kapucynów do Warszawy, a udając się roku 1683 na wyprawę pod Wiedeń, w otoczeniu rodziny i dostojników dnia 23. lipca położył kamień węgielny pod kościół kapucyński przy ulicy Miodowej. Jadąc przez Kraków, gdy modlił się u Karmelitów na Piasku przed cudownym obrazem Najświętszej Maryi Panny, ślubował znowu fundacyę Kapucynów w Krakowie, a królowa fundacyę Sakramentek w Warszawie. Fundacya krakowska nastąpiła już po śmierci Sobieskiego z ofiar prywatnych. Później poszły inne w Lublinie, Lubartowie, Łomży, Zakroczymiu i t. d. Gdy w roku 1754 było już w Polsce 9 klasztorów i 9 rezydencyj, Benedykt XIV wyniósł kustodyę polską do godności prowicyi, która jednak do roku 1761 pozostawała pod nadzorem zarządu prowincyi czeskiej. Po pierwszym rozbiorze kraju klasztory galicyjskie złączone zostały w oddzielną kustodyę. W roku 1853 prowincya polska składała się jeszcze z 7 klasztorów w Kongresówce, 4 w cesarstwie i 6 w kustodyi galicyjskiej.

Trynitarze. Gdy Saraceni stali się postrachem ludów chrześcijańskich, powstał w wieku XII zakon, który miał na celu ratowanie jeńców i wydostawanie ich z rąk fanatycznych barbarzyńców. Zakon ten powitany był z zapałem, bo do przedsięwzięcia podobnego potrzeba było bohaterskiej odwagi i wielkiego poświęcenia. Papież Innocenty III zatwierdził uroczyście zakon Trynitarzy. Do Polski przybyli Trynitarze bardzo późno. Jeden z pierwszych ich klasztorów fundowany był w Warszawie na Solcu roku 1693 z kościołem, zamienionym w roku 1865 na parafialny. Mieli także klasztory we Lwowie, Wilnie (Trynopol nad Wilią), w Kamieńcu podolskim i Łucku. Ksiądz Adam, Trynitarz, wydał ciekawą książkę: Zebranie wszystkich redempcyj, które prowincya Polska zakonu Najśw. Trójcy od wykupienia niewolników w krajach świeckich i tatarskich od r. 1688 do 1783 czyniła. Pokazuje się z tego, że działalność Trynitarzy polskich rozpoczęła się w r. 1688. W ogóle przez lat 437, t. j. do r. 1695 wszyscy z Europy Trynitarze wykupili niewolników na Wschodzie 30.732.

koniec.