W wieku XIX.

Cesarz Aleksander I, wstąpiwszy na tron (w marcu roku 1801), przywrócił utworzoną przez cesarzową Katarzynę II, a zniesioną przez Pawła I gubernię Mohilewską, tak, że odtąd istnieją (na terytoryum odpadłem od Polski przy pierwszym podziale) dwie gubernie: Witebska i Mohilewska.

Po walnem zwycięstwie Napoleona I nad Prusakami pod Jeną (dnia 14. października 1806), marszałek Davoust wkroczył dnia 7. listopada do Poznania, poczem w trzy tygodnie Prusacy opuścili Warszawę. Dnia 1. grudnia 1806 roku Murat ustanowił administracyę w oswobodzonym kraju polskim, który w styczniu roku 1807 został z polecenia Napoleona podzielony na sześć następujących departamentów: Warszawski, Poznański, Kaliski, Bydgoski, Płocki i Białostocki. W dniach 7. i 9. lipca w Tylży podpisany został przez Napoleona traktat z Rosyą i Prusami, którego artykuł IX ustanawiał Księstwo Warszawskie pod panowaniem elektora saskiego. Księstwo to utworzono najprzód z zaboru pruskiego 2-go i 3-go, to jest kraju, który dostał się Prusom w latach 1793 i 1795, z wyjątkiem części wschodniej obwodu Białostockiego z Białymstokiem, który pod rządami pruskimi był miastem kameralnem. Obwód powyższy, a mianowicie część jego, obejmująca cztery powiaty: Białostocki, Bielski, Sokólski i Drohicki, Napoleon pokojem tylżyckim odstąpił Rosyi za jej zgodę na utworzenie Księstwa Warszawskiego. Wobec odpadnięcia Białegostoku do cesarstwa, nie mógł już w Księstwie istnieć nadal z zachodniej jego części departament Białostocki, ale przemieniony został na departament Łomżyński. Sześć departamentów, składających najprzód Księstwo Warszawskie, podzielono na 60 powiatów. Gdańsk ogłoszony został wolnem miastem pod wspólną opieka królów: saskiego i pruskiego. Faktycznie jednak przez czas istnienia Księstwa Warszawskiego, rządził Gdańskiem stojący załogą w tem mieście generał francuski.

Pokój Napoleona I z Austryą, zawarty w październiku 1809 roku w Schönbrunn, oddał Austryi posiadłości galicyjskie na prawym brzegu górnej Wisły i po linię od ujścia Sanu do Bugu pod Sokalem. Kraj zaś na lewym brzegu Wisły do rzeki Pilicy i na prawym między Wisłą a Bugiem przyłączył Napoleon do Księstwa Warszawskiego, a Rosyi przyznał z Galicyi część obwodu Tarnopolskiego i Czortkowskiego (odgraniczone aktem z dnia 19. marca 1810 roku). Kraków został ogłoszony wolnem miastem handlowem. Z kraju, przyłączonego w 1809 roku od Austryi do Księstwa Warszawskiego, utworzono cztery nowe departamenty: Siedlecki, Lubelski, Radomski i Krakowski (bez miasta Krakowa). Tym sposobem Księstwo Warszawskie od roku 1809 liczyło dziesięć departamentów, i obejmowało przestrzeni około 3.000 ٱ mil.

Po nieszczęśliwej dla Napoleona I kampanii rosyjskiej w roku 1812, wojska cesarza Aleksandra I zajęły Księstwo Warszawskie, a mianowicie Warszawę, w dniu 22. marca 1813 roku, i zdobyły w tymże roku po dość długiem oblężeniu Zamość. Skutkiem zwycięstwa koalicyi nad Francyą, zebrał się 1815 roku słynny kongres w Wiedniu, podczas którego podpisano (dnia 3. maja) traktaty Austryi, Prus i Rosyi, dotyczące Polski. Wówczas to ustanowione zostało Królestwo Polskie, tak zwane „kongresowe” (czyli „Kongresówka”) w połączeniu z cesarstwem rosyjskiem i zapewnieniem kostytucyi, której ogłoszenie nastąpiło dnia 27. listopada tegoż roku. Kraków na mocy traktatu dodatkowego został wolnem miastem pod protektoratem trzech mocarstw rozbiorowych i wraz z okręgiem na lewym brzegu Wisły (obejmującym około 20 mil kwadratowych) przybrał miano Rzeczypospolitej Krakowskiej. Król saski Fryderyk August podpisał (dnia 25. maja 1815 r.) abdykacyę z tytułu „księcia warszawskiego”, a w dniu 26. września tegoż roku, Rosya, Austryą i Prusy podpisały traktat tak zwanego „świętego przymierza”.

Departamenty Księstwa Warszawskiego, które weszły w skład utworzonego Królestwa Polskiego, zostały przemienione na ośm województw następujących: Mazowieckie z zarządem w Warszawie, Płockie w Płocku, Podlaskie w Siedlcach, Lubelskie w Lublinie, Krakowskie w Kielcach, Kaliskie w Kaliszu, Sandomierskie w Radomiu i w miejsce Łomżyńskiego, którego wojewódzkiem miastem była od roku 1815 do 1817 Łomża, ustanowiono województwo Augustowskie z zarządem (od r. 1818) w Suwałkach. Dnia 7. marca 1837 roku z ośmiu tych województw Kongresówki utworzono pięć gubernij: Warszawską, Płocką, Radomską, Lubelską i Augustowską, a w 30 lat potem (1867 roku) utworzono z tych 5-ciu, aż 10 gubernij, a mianowicie: z Warszawskiej utworzono trzy: Warszawską, Piotrkowską i Kaliską; z Radomskiej dwie: Radomską i Kielecką; z Lubelskiej również dwie: Lubelską i Siedlecką, a z dwóch, Płockiej i Augustowskiej, trzy: Płocką, Suwalską i Łomżyńską.

Co do Litwy, to następca Pawła I, cesarz Aleksander I, ukazem z roku 1802 rozdzielił wielką gubernię Litewską na dwie: Litewsko-wileńską i Litewsko-grodzieńską. Cesarz Mikołaj I ukazem z grudnia 1845 roku utworzył nową gubernię Kowieńską z siedmiu powiatów zachodnich gubernii Litewsko-wileńskiej. Aby zaś to wielkie uszczuplenie choć w części wynagrodzić, przyłączono do gubernii Wileńskiej powiaty: Wilejski i Dziśnieński z Mińskiej i powiat Lidzki z Grodzieńskiej. Do Grodzieńskiej zaś wcielono już pierwej, zniesiony w roku 1842, obwód Białostocki.

Rzeczpospolita Krakowska, po 30 latach swego istnienia, włączoną została w roku 1846 do monarchii austryackiej pod nazwą Wielkiego Księstwa Krakowskiego.