|
|||
Mikołaj Sęp SZARZYŃSKI
|
|||
|
Jeden z najwybitniejszych poetów staropolskich urodził się ok. 1550 roku pod Lwowem - w Zimnej Wodzie lub Rudnie. Był synem podstolego lwowskiego, Joachima Sępa z przydomkiem Szarzyński. Studia uniwersyteckie odbywał w Wittenberdze i Lipsku, co może wskazywać na związki poety z protestantyzmem. Później jednak - już po powrocie do kraju - pozostawał w kręgu dominikanów i jezuitów. Zmarł prawdopodobnie w Wolicy w roku 1581. Dorobek poetycki Sępa do naszych czasów w całości nie dotrwał. Znamy jedynie niewielki tomik zatytułowany Rytmy abo Wiersze polskie. Utwory wchodzące w skład tego zbioru powstały zapewne w latach 1568-1581; wydane zostały w roku 1601 przez brata poety, Jakuba. Obejmują one sonety (miedzy innymi Sonet I. O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego, Sonet IIII, O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem, Sonet V. O nietrwałej miłości świata tego), pieśni (między innymi Pieśń I. O Bożej Opatrzności na świecie) i parafrazy kilku psalmów oraz ponad dwadzieścia nagrobków i fraszek - pisanych po łacinie i po polsku. Sępowi przypisuje się też erotyki z tzw. rękopisu Zamoyskich. Sęp Szarzyński, zastanawiając się w swoich utworach przede wszystkim nad sensem życia i człowieczą kondycją, unikał gotowych formuł; zadawał pytania i zgłaszał wątpliwości. Jednocześnie poddawał rewizji stereotypy utrwalone w epoce renesansu, takie jak harmonia, stoicki umiar, przeświadczenie, że źródłem szczęścia jest stabilizacja, pokój. Życie ujmował jako "bojowanie", zmaganie się "z szatanem, światem, ciałem", z wszelkimi pokusami życia, jako dążenie do celu, którym jest "byt podniebny", kraina wiecznej wiosny. Przekonany, że równowaga nie jest osiągalna, z wyjątkową natarczywością powracał do motywów niepokoju i trwogi, grzechu, pokuty i śmierci (szczególnie wyrazistych w parafrazach psalmów). Człowiek, "wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie", zmaga się - podkreślał - z sobą i ze światem, ze sprzecznościami, niebezpieczeństwami i złudzeniami; staje nieprzerwanie wobec konieczności dokonywania odpowiedzialnego wyboru. Dysponując wolną wolą, musi się sam zdobyć na heroiczny krok, Bóg bowiem nikogo w jego wyborach nie wyręcza. Człowiek głęboko odczuwa swoje osamotnienie, choć nie wątpi w działanie Opatrzności; uwikłany w sprzecznościach - nieustannie poszukuje. Kres tym zmaganiom i poszukiwaniom kładzie śmierć. W takich pieśniach, jak O Fridruszu, który pod Sokalem zabit i O Strusie, który zabit na Rastawicy ukazał Sęp Szarzyński bohaterstwo obrońców chrześcijaństwa, niewolnych od rozterek i dramatycznych decyzji: ocalić życie czy zgodnie z etosem rycerskim zginąć w nierównej walce. W obu pieśniach skupił poeta uwagę na dynamice napięć emocjonalnych, przedstawił bohaterów w ruchu, pędzie, w samotnych zmaganiach z własną naturą i wrogiem oraz w heroicznej śmierci. Poezja Sępa, wyrastająca z tradycji antycznej i renesansowej, mieści się w nurcie twórczości manierystycznej. Sytuuje się w opozycji wobec renesansowego optymizmu, głosi sceptycyzm, wyraża wewnętrzne rozdarcie człowieka, dramat jego osamotnienia. Przemawia paradoksami i konceptami, nagromadzeniem figur słowa i myśli, szczególnie licznymi elipsami, inwersjami, antytezami, oksymoronami. |
One of the most outstanding Old Polish poets, he was born around 1550 near Lwów, in Zimna Woda or Rudno. He was the son of Joachim Sęp, nicknamed Szarzyński, the Lord High Steward of Lwów. He studied at the universities of Wittenberg and Leipzig, which can indicate the poet’s associations with Protestantism. Later, however, after his return to the country, he remained closely connected with the Dominicans and Jesuits. He died probably in Wolica in 1581. Sęp’s poetic output has not remained intact to our times. We barely know his tiny volume entitled Rytmy albo Wiersze polskie ("Rhythms or Polish Poems"). Poems included in this collection were most probably written in the years 1568-1581 and were published in 1601 by the poet’s brother, Jakub. These poems include the sonnets: Sonet I. O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego (Sonnet I. "On the Brevity and Uncertainty of Human Life in This World"), Sonet IIII. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem (Sonnet IIII. ("On Our War Which We Are Leading Against the Devil, the World and the Body"), Sonet V. O nietrwałej miłości świata tego (Sonnet V. "On the Fleeting Love Of This World"), the hymns: e.g. Pieśń I. O Bożej Opatrzności na świecie (Song I. "On God’s Providence In This World"), paraphrases of some psalms and over 20 epitaphs and epigrams written in Latin and Polish. The authorship of the erotic poems from the so-called Zamoyski family manuscript is ascribed to Sęp as well. Wondering in his poems mostly about the sense of life and the human situation, Sęp Szarzyński avoids ready-made formulas, asks questions and raises objections. At the same time he questions the stereotypes of the Renaissance, such as harmony, stoic moderation and the conviction that peace and stabilisation are the sources of happiness. He understands life as a fight, a struggle with "the Devil, the World and the Body", with all the temptations of life, as pursuing the goal of a "heavenly life", the Land of Eternal Spring. Convinced that balance is unattainable, the poet with great importunity returns to the motifs of anxiety and fear, sin, redemption and death, explicit especially in the paraphrases of the psalms. A man who is "frail, careless and divided inside" struggles, as the poet stresses, with himself and the world, with contradictions, dangers and illusions, and continuously faces the necessity to make the right choice. Having a free will, he has to take a heroic step himself, as God never does anything for anybody. A man deeply feels his loneliness, although he never doubts the presence of Providence, and, entangled in contradictions, searches constantly. Only Death puts an end to this struggle and search. In such hymns as O Fridruszu, który pod Sokalem zabit ("On Fridrusz, Who Was Killed Near Sokal") and O Strusie, który zabit na Rastawicy ("On Struś, Who Was Killed Near Rastawica"), Sęp Szarzyński shows the heroism of the advocates of Christianity, not free from dilemmas and dramatic decisions: to save one’s life or die according to the knightly ethos in an unequal fight. In both hymns the poet focuses on the dynamics of emotional tensions, presents his heroes in motion, driven to lonely struggles with their own nature and enemies, and in heroic death. Sęp’s poetry, growing from the Antique and Renaissance traditions, fits in with the mannerist trend. The poet puts himself in opposition to the optimism of the Renaissance, advocates scepticism, expresses the internal dilemmas of a man, the tragedy of his loneliness. He uses paradoxes and concepts, accumulates figures of speech and thought, especially numerous ellipses, inversions, antitheses and oxymorons. |
||
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY |
|||
|
- M.Sęp Szarzyński, Rytmy
abo Wiersze polskie oraz cykl erotyków, oprac. J. Krzyżanowski,
Wrocław 1973. |
|||
|
|
|||