|
|||
MIKOŁAJ z Wilkowiecka
|
|||
|
Mikołaj z Wilkowiecka, o którym wiemy niewiele, był paulinem. Gdzie odbywał studia teologiczne, kiedy otrzymał święcenia kapłańskie - na te pytania nie potrafimy odpowiedzieć. W roku 1563 pełnił obowiązki kaznodziei w klasztorze na Skałce w Krakowie, od 1566 roku przebywał w Częstochowie, gdzie - w klasztorze jasnogórskim - był od 1579 roku przeorem. W tej samej roli występował w Rzymie. Ok. roku 1580 został prowincjałem polskich paulinów. Zmarł w 1601 roku w klasztorze paulinów w Wieluniu, dokąd przeniósł się z Częstochowy. Był autorem pism hagiograficznych i kazań, w których - poza Biblią - najczęściej odwoływał się do autorów pierwszych wieków chrześcijaństwa i późnego średniowiecza. Dziś z osobą Mikołaja z Wilkowiecka łączymy przede wszystkim Historyję o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim. Nie mamy wszelako pewności, czy widzieć w nim należy autora, czy raczej autora-redaktora, który obiegowemu tekstowi (lub tekstom), wykorzystywanemu wielokrotnie w różnych spektaklach, nadał ostateczny, znany dziś, kształt. Dzieło zostało opublikowane w Krakowie w 1580-1582 roku. Historyja na podstawie Ewangelii odtwarza dzieje Zmartwychwstania, by w świadomości wiernych utrwalić prawdy wiary związane z boskością natury Chrystusa. Napisana ośmiozgłoskowcem, składa się z sześciu części; te z kolei obejmują 35 mniejszych jednostek kompozycyjnych - różniących się między sobą doborem osób dramatu i miejscem akcji. Poszczególne części przedstawiają: I naradę starszyzny żydowskiej; II trzy Marie u aptekarza; III strażników u grobu; IV zstąpienie Chrystusa do Piekieł; V ukazanie się Chrystusa; VI spotkanie w drodze do Emaus i w Wieczerniku. Części I, II, V, VI powtarzają tekst biblijny, natomiast pozostałe części wyrastają z tradycji średniowiecznych apokryfów i kazań, o czym świadczą przede wszystkim: rozmowa z aptekarzem (część II) oraz zachowanie strażników u grobu (część III) - obie części pełne prawdy życiowej, humoru, komizmu sytuacyjnego i słownego. Od tej strony oceniane wyróżniają się zwłaszcza sceny z diabłami, w których dominują ujęcia realistyczne i komiczne, do głosu dochodzi język potoczny, a nawet rubaszny. Historyja należy do misteriów rezurekcyjnych, powstałych w wiekach średnich - niezależnie od tradycji tragedii antycznej. Rozwija wątek Zmartwychwstania w porządku chronologicznym, podążając za tekstem biblijnym, jednocześnie nie rezygnuje - zgodnie z wymogami gatunku dramatyczno-teatralnego, jakim jest misterium - z elementów żartu, śmiechu, zabawy; wprowadza postacie biblijne, ale także żołnierzy, kupców, pasterzy. Łączy żywioł potoczności, codzienności z religijnością, sacrum i profanum. Mikołaj z Wilkowiecka (jeśli przypisać mu rolę autora-redaktora) zaprojektował misterium jako spektakl łączący w sobie czytanie Ewangelii ze śpiewami polskimi i łacińskimi, sceny pełne powagi z partiami utrzymanymi w formie żywo prowadzonego dialogu, w którym górę biorą emocje głęboko ludzkie. Dzięki tym zabiegom powstało dzieło o dużych walorach teatralnych. Nic dziwnego, że już w epoce staropolskiej było ono wielokrotnie wystawiane. Doczekało się też inscenizacji w naszym stuleciu. Najwcześniej z własną inscenizacją wystąpił Leon Schiller (1923 w teatrze "Reduta" w Warszawie); później - po drugiej wojnie światowej - kilka teatrów wystawiło Historyję w opracowaniu dramaturgicznym, inscenizacji i reżyserii Kazimierza Dejmka: Teatr Nowy w Łodzi (1961), Teatr Narodowy w Warszawie (1962), Teatr im. J. Słowackiego w Krakowie (1976). W tym samym opracowaniu i w tej samej inscenizacji Historyję wystawił teatr Wybrzeże w Gdańsku (w reżyserii Z. Bogdańskiego, 1963) i Teatr Polski we Wrocławiu (w reżyserii A. Strokowskiego, 1963). |
Mikołaj from Wilkowiecko, about whom hardly anything is known today, belonged to the Pauline Order. Where did he do his theological studies? When was he ordained? These questions remain unanswered. In 1563 he performed the duties of a preacher in the monastery on Skałka in Kraków. From 1566 he stayed in Częstochowa, where from 1579 he was the prior of the Jasna Góra Monastery. He performed the same function in Rome. Around 1580 he was appointed the Provincial of the Polish Pauline Order. He died in 1601 in the Wieluń Monastery of the Pauline Order, to where he had moved from Częstochowa. He was the author of hagiographic letters and sermons in which he most often referred, in addition to the Bible, to the authors from the first centuries of Christianity and from the Middle Ages. Today we usually connect Historyja o chwalebnym Zmartwychstaniu Pańskim ("The History of the Glorious Resurrection of Our Lord") with the person of Mikołaj from Wilkowiecko. It is not certain, however, if he should be seen as the author, or rather the author-editor who gave the final shape, as known today, to a current text (or texts) repeatedly used in various performances. This work was published in Kraków in 1580-1582. Historyja recreates the history of the Resurrection on the basis of the Gospels to strengthen the religious dogmas connected with the divinity of Christ in the consciousness of the faithful. Written in octosyllables, it consists of two parts. These, in turn, comprise 35 smaller compositional units which differ from each other in the choice of characters and places. The particular parts present: I - the meeting of the Jewish elders, II - the three Marys at the apothecary’s, III - the guards at the grave, IV - Christ’s descent into Hell, V - the appearance of Christ, VI - the meeting on the way to Emmaus and at supper. Parts I, II, V, VI repeat the biblical text, other parts, however, arise from the tradition of the apocrypha and the sermons of the Middle Ages, which can clearly be seen in the conversation with the apothecary (part II) and behaviour of the guards at the grave (part III). Both parts are full of the truths of life, humour, and situational as well as verbal comedy. Seen from this point of view, the scenes with the devils seem to be greatly distinguished. Realistic and comic approaches dominate there, colloquial and coarse language is present. Historyja belongs to the mystery plays of the Resurrection, which appeared in the Middle Ages independently of the tradition of ancient tragedy. It develops the story of the Resurrection in its chronological order, following the biblical text, at the same time, however, not omitting elements of humour, laughter and play, which is consistent with the rules of such dramatic genres as the mystery play. It introduces biblical characters as well as soldiers, merchants, and shepherds, joins the vigour of the informal everyday situations with being religious, the sacred with the profane. Mikołaj from Wilkowiecko, if we ascribe to him the role of the author-editor, designed this mystery play as a performance, combining within itself readings of the Gospel with Polish and Latin singing, serious scenes with those in the form of vivid dialogues in which deeply human emotions prevail. These operations resulted in a work of high theatrical values. Therefore, it is not surprising that already in the Old Polish epoch it was repeatedly performed on stage. In the last hundred years it was once again discovered and staged. Leon Schiller was the earliest with his own interpretation (1923 "Reduta" Theatre, Warsaw), then, after the Second World War, some other theatres put Historyja on stage, adapted and directed by Kazimierz Dejmek. These were: The New Theatre (Teatr Nowy) in Łódź (1961), The National Theatre (Teatr Narodowy) in Warsaw (1962), The Theatre of J. Slowacki (Teatr im. J. Slowackiego) in Kraków (1976). The play with the same interpretation and staging was performed by the Wybrzeże Theatre (Teatr Wybrzeże) in Gdańsk (1963), directed by Z. Bogdański and The Polish Theatre (Teatr Polski) in Wrocław (1963), this time directed by A. Strokowski. |
||
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY |
|||
|
-
Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim, oprac. J. Okoń,
Wrocław 1971. |
|||
|
|
|||