4. WZIĘTOŚĆ

Był niejakiś pan Łukasz, co chciał wiele dostać.

Cóż on czynił? - Najsamprzód zmyślił sobie postać.

Chciał oszukać, oszukał, bo to nie są cuda,

I niezgrabne szalbierstwo częstokroć się uda,

A dopieroż gdy sztuczne. Patrzał Łukasz pilnie,

Jak to się drudzy wznoszą i zgadł nieomylnie.

Zgadł sekret. - A ten jaki? - Do możniejszych przystać,

Strzec się słabych, śmiać z cnoty, a z głupstwa korzystać.

Przykład wszystkim widoczny rzecz wyłuszczy z prosta.

Gdy widzisz, senatorem że został starosta,

Patrz, jak się zsenatorzył. Był filut, jest możny,

Wczoraj ledwo mościom pan, dziś jaśnie wielmożny.

To gra, los działa szczęście, lecz mu dopomaga

Czoło bezwstydne, podłość, w niecnocie odwaga.

Mały złodziej wart chłosty, lecz ten, co kraj zdradza,

Lubo tyle za sobą hańb, sromot sprowadza,

Iż owe sławne sosny z nadbrzezia Pilicy

Jeszcze małe do składu jego szubienicy;

Przecież filut, wisielec, na co patrzyć zgroza,

Wstęgi nosi na szyi, co warta powroza.

Nie dopiero występek z cnotą walkę wszczyna;

Z Cyceronem w senacie siedział Katylina.

Wzdrygał się świat na sprośność, była sprośność przecie.

Alboż to w jednym zbrodnie rodzaju na świecie?

Ów celnik, co wytartym odziany kontuszem,

Zaczął sławne rzemiosło z świętym Mateuszem,

Przeszedł i apostoła; ten wrócił, co zyskał,

Nasz wziął, schował, zarobił i jeszcze uciskał.

Zgoła stał się najpierwszym w rachmistrzowskiej sztuce,

A coraz postępując w tak wielkiej nauce,

Doszedł tego, iż dziesięć od sta znaczna strata!

Kradzieżą oczywistą wzniosła się intrata.

Kraj zdarł, kradł go bez wstrętu, a wyszedł jak święty.

O kunszcie krasomówski w skutkach niepojęty!

Kunszcie, co możesz bielić to, co było czarnym,

Nieprzepłacony w twoim zapędzie niemarnym,

Sprawiłeś (a kunszt lepszy jeszcze dopomagał),

Iż ten, co niegdyś chlebem żebraczym się wzmagał,

A w usłudze krajowej zyskał milijona,

Samym tylko nazwiskiem różny od Katona.

Dobry folwark na zyski skarb publicznej rzeczy.

Obroną się wojsk swoich kraj każdy bezpieczy,

Sili się na obrońce, drodzy są rycerze,

Ten najdroższy, co niewart być płatnym a bierze,

Co pierśmi kraju swego mający być murem,

Że żołnierz, samym tylko wydatny mundurem.

Sławny wiekom Czarniecki w baranim kożuchu

Gromił Szwedy, Duńczyki wśród klęsk i rozruchu,

Gromił, bo dusza wielka, co się nad gmin wzniosła.

Sławę, cnotę stawiała nad zyski rzemiosła.

Był wielkim, bo czuł, czym był, a co czuł, to czynił.

Nie czuł nasz pan Mikołaj i chociaż przewinił,

Grzech mały, według niego, on ledwo nie świętym.

Nowy przeto teolog, kunsztem niepojętym,

Bezpłatny kraju sędzia, przestawając na tym,

Sądził, karał, doradzał i stał się bogatym.

Ślepa, mówią, jest Temis - bajka, Temis widzi.

Nasz pan sędzia, co z dawnych błędów mądrze szydzi,

Znając, jak przeświadczenie mądrości uwłoczy,

Wyprobował dowodnie, iż ma bystre oczy.

Fraszka sądem bezwzględnym trybunał ozdobić,

Mógł to i Czartoryski. lecz sądząc zarobić.

Więcej wygrać niż strona, co zyskała dekret -

To treść bystrych dowcipów, to sędziowski sekret.

Mają go i patrony (nazwisko poważne),

Ale pod nim fortele w zyskach wieloważne,

Czyniąc wykręt dowodem, a prawość matactwem,

Panoszą stron obrońce surowym żebractwem.

Świat się wypolerował i my też za światem.

Ja, co jestem dotychczas mości panem bratem,

Patrzę z kąta na drugich, widzę drogi snadne,

Chciałbym i ja też uróść; cóż - kiedy nie kradnę.

Straszy mnie szubienica, jak spojrzę na sosnę,

Więc Piotr rośnie, Jan urósł, a ja nie urosnę.