---

DZIEWOSŁĄB

 

Owoż ja, HYMEN, do was, wdzięczni oblubieńcy,

Przychodzę na biesiadę. Panny i młodzieńcy,

Nie rozrywajcie moim dobrej myśli przyściem:

Na tom skronie obtoczył wawrzynowym liściem,

Że nigdy krotochwili wesołej nie psuję,

Owszem, w małżeńskich godach chętnie ulubuję.

On ci ja jest bożeczek młodziuchny, pieszczony,

Syn ida[li]jskiej matki, wnuk krasnej Dyjony,

Przyrodny Kupidynów, nie Kupido przecię.

Aby ludzie samopas nie żyli na świecie,

Żeby ziemskie nie stały pustyniami kraje,

Mężom nieunoszonym płodne żony raję,

Panienkom sromieźliwym panicze ochotne

Sposabiam w towarzystwo często dożywotne.

Stąd mię starzy ojcowie nazywali sprawcą

Małżeńskiego przymierza abo ślubodawcą.

Nie dziwujcie, że jestem na postaci młody

Anim statkiem osypał młodziuchnej jagody:

Jeszczem ja świata tego dziecinne pieluchy

Z pierwocinami oddał matce złotoruchéj;

Nadto, gdy pokolenia następne rozpładzam,

I sam coraz młodnieję, coraz się odradzam.

Jako winna macica płód swój wielomnogi

Przez każdoroczne zwykła rozkrzewiać połogi,

Z której na miejsce macior młódź wynika nowa,

Tak też nienaganione one Boskie słowa:

"Rozrastajcie się, ludzkie rozmnażajcie plemię"

Mieszkańcami żywymi napełniły ziemię.

Cokolwiek świat okrągły swym kołem zamyka

I kędy słońce gaśnie, i kędy wynika,

Wszytkim obywatelom daję pomnożenia.

I tu do was przybyłem nago, bez odzienia,

Nie bojąc się sytońskich śniegów ani osi

Arktowej, którą Wodnik ilijacki rosi:

Ogień mię przyrodzony i ze wnątrz zagrzewa,

I z wierzchu swym płomieniem ciało mi odziewa.

Jeśli mię też spytacie, na co łuk napięty

Z sercowładnymi noszę w mym kołczanie pręty,

Czemu mi w ręku ogniem pała lana świéca,

Temu: skoro krnąbrnego napadnę panicza,

A on wysoko buja nad ziemskimi stany,

Zaraz mu w serce sieję z tego łuku rany;

Także i was, panienki, kiedy szyje wasze

Ukrywacie przed jarzmem, tą pochodnią straszę.

Bo niesłusznie do spółku ludzkiego przychodzą

Ci, którzy mogąc, sobie podobnych nie rodzą;

Owszem, światłości dziennej zażywać niegodni,

Że drugim nie podają żywotniej pochodni.

Przetoż niechaj przede mną, kędy chce, kto stroni,

Ujźrzy, jeśli hardego pióra nie uroni.

Doznał mię Polifemus, niegdy syn Neptunów,

Chociaż się bogów nie bał ani ich piorunów.

Skorom mu tylko gładką Galateę schwalił,

Wszytek się jako Etna siarczysta rozpalił,

Że z jamy jego ciemnej gęsty dym wypadał,

Że też on krwawożyrca, który ludzie jadał,

Galantować się umiał: wpojśrzód oceana

Ciało olbrzymskie kąpał stojąc po kolana,

Nauczył się grabiami poczesać czupryny,

Sierpem brody przystrugać. Dla młodej dziewczyny

Często z stodziurnej surmy piszczek jednooki

Ogromne głosy na wiatr wypuszczał szeroki.

Niejednego niedźwiedzia dla kożucha zabił,

Żeby tylko do siebie Galateą zwabił.

Wtąż mężnemu Pelidzie Pryjamowa cora

Podobała się. Chociaż brata jej, Hektora,

Na placu położywszy, trupokupcą został,

Starał się, aby grzecznej Polikseny dostał.

Ociec był nie od tego, dlategoż pan młody

Bezbronny do Cyntego kościoła na gody

Przyszedł, ale niż wiarę Pryjamównie ślubił,

Przy ołtarzu go Parys niemęski zagubił.

Nie wspominam dziewoi twojej, Enomanie,

Uchodzącej zalotów na prędkim rydwanie:

Wszak jej nie ratowały woźniki obrotne

Ani poszosne, ani wozy bystrolotne,

Kiedy własny forytarz wydał ją na jatki,

Skoro do niej wyjachał Tantalowic gładki.

Wszak i ty, Rozymundzie, zaledwieś wyczytał

Imię półbrata mego, kiedyś się go chwytał,

Jeszcześ go z twarzy nie znał aniś jego krzywych

Słuchał obietnic, ani fortelów zdradliwych,

A już w niewinnych latach zamysłami twymi

Bujałeś równo z jego pióry pierzchliwymi.

On się nad tobą pastwił za twą ludzkość srodze,

Oczy twoje dał ślepej chciwości za wodze.

Ilekroć się do serca wemknął on gość chytry,

Wznieciwszy gorzki ogień z smrodliwej salitry,

Kuźnie swoje założył - tam swe strzały kował,

Tam je ostrzył, tam twoją krwią one hartował.

Ty zasię swej krewkości zostawszy rozrutnym,

Obrałeś z towarzyszem przestawać okrutnym;

Wolałeś swe zabawy mieć z niemiłosiernym

Zabójcą niżli ze mną, przyjacielem wiernym.

Jam tobie kwiatki zbierał po świętym Syjonie,

Jam na Libanie wieniec składał na twe skronie,

Jam dostawał balsamu z raju twej młodości,

Jam owoc z palmy zrywał dla twojej wieczności,

A ty ode mnie spieszno na attyckie gory

Uchodziłeś do mądrej rzkomo Terpsychory.

Przecię jednak musiałeś minąć Terpsychorę,

A otrzymać tysiąckroć wdzięczną Lilidorę;

Prawda, mało pomogą muzy miękkoliczne,

Kiedy moje dochodzą strzały sercotyczne.

Nie wiedział przedtym Febus, syn wielkiej Latony,

Co by za władzą miała królowa z Ankony.

Wszytkie lata młodości swojej i godziny

Poświęcił wiecznośpiewnym pannom M[nem]ozyny.

Z nimi usiadszy blisko askrejskiej fontany,

Na głośnotwornej arfie waleczne hetmany,

Nieużyte bojary, hardomyślne grofy

Wychwalał, zawięzując gładkim rymem strofy.

Milej mu było, siedząc u aońskiej studnie,

Płaskim głosem wykwintnie zaśpiewać w południe

Abo trąbę i stalną wziąwszy rohatynę,

Bieżeć z myśliwą siostrą w moskiewską krainę

I tam zabijać żubry, tury i niedźwiedzie,

Niżeli przy podwice siadać na biesiedzie.

Dlategoż się moimi uciechami brzydził,

Kędy mię kolwiek zoczył, wszędy ze mnie szydził:

"Na co - prawi - ten sajdak nosisz na twych karkach?

Ponieważ do strzelania nie masz siły w barkach,

Mnie to raczej marsowe oręże przystoi,

Którego się wieprz groźny i mściwy lew boi.

A ty, licha dziecino, zaniechawszy łuku,

Głownią podkurzaj gachów przemierzłych na bruku;

Mnie strzały daruj". - "Prawda, Febe, z twojej kusze

Nieme bestyje martwej pozbywają dusze,

Mój zasię bełt z pieszczonych wypuszczony rogów

Przejmie ciebie i twoich przechwalonych bogów".

To rzekszy, z lampsackiego pałacu cięciwą

Wrzuciłem mu do piersi strzałę zapalczywą,

A drugą, która niechęć i nienawiść czyni,

Utopiłem w Penejskiej młodziuchnej kniehini.

Pierwsza była arabskim powleczona złotem,

Ta zasię przytępiona ołowianym grotem,

Przetoż Apollo całym sercem ku niej pała,

Nimfa zaś obowiązków małżeńskich niedbała

Woli jelenie ślidzić po kniejach nieludnych,

Zaniechawszy urody i zalotów trudnych.

Tytan, co na nię wejźrzy, z miłości umiera:

Jako ogień chrost suchy i plewy pożera,

Tak płomień jego serce gorące otacza;

Czasem bierze otuchę, a czasem rozpacza.

Widzi warkocz po szyjej białej rozpuszczony,

Piękny, choć superfinem w kółko niespleciony,

Patrzy na oczy równe gwiazdom wyiskrzonym,

Dziwuje się paluszkom z krzyształu toczonym.

To wargi, to ramiona okrągłe przechwala

I to, czego nie dojźrzał. On tak się rozpala,

Panna od niego oczy odwraca wstydliwa.

Cyntyjus krzyknie: "Postój, panienko poczciwa,

Nie uciekaj przede mną, służebnikiem wiernym!

Tylko owcy lękliwej przed wilkiem obżernym

Lub garlicy przed orłem, który ją chce szkodzić,

Abo łani przede lwem przysłusza uchodzić,

Ale ja nie umysłem wilczyce drapieżnej

Spieszę do twych różanych ust i szyjej śnieżnej.

Pohamuj bieg, niebogo, żebyś bieżąc marnie,

Nie ugodziła nóżką na ościste tarnie.

Uchodź lekko, za tobą i ja pójdę miernie,

Waruj upaść na skałę abo ostre ciernie.

Przy tym rzuć na mię by raz okiem przyjacielskim.

Patrz, kto goni. Nie jestem sko[t]opasem sielskim,

Nie zrodziłem się kmieciem ani prostym gburem,

Żebym chodził za bydłem gromadzkim z koszturem.

W delfickiej ziemi, w księstwie patarajskim ślicznym

I na Tenedzie jestem dzierżawcą dziedzicznym.

Umiem do kupy sprzęgać wierszyki podwojne

I na lutni przebierać trafię strony strojne.

Nie nowina mi śpiewać przy szemrzącym flecie,

Nie nowina kancony grawać na kornecie.

Mogę galardy z włoską pergameszką skoczyć,

Plęsy ruskie wyprawiać, polskim tańcem toczyć.

Chociażem z padewskimi nie siadał doktory,

Przecię lekarzem każdy przyznawa mię chory:

Znam ja, której chorobie przygodzi się ziele.

Niestetyż, choć-że ludzi uzdrowiłem wiele,

Nie mogę sobie pomóc mym własnym ratunkiem.

O zła miłości, żadnym nie zleczona trunkiem!".

Tą mową gdy jej nie mógł ucieczki zatrzymać,

Umyślił jej dogonić i gwałtem poimać,

Lecz temu nie podołał, bo Penejska córa,

Wziąwszy do nóg dziewiczych lekkowietrzne pióra,

Jęła uchodzić przed nim ukwapliwym skokiem.

Cyntyjus popędliwym tuż tuż za nią krokiem

Nacierać nie przestawał, a jej przybywało

Ozdoby w biegu onym, bowiem białe ciało

Z trudu otoczyło się szkarłatnym rumieńcem;

Choć-że z głowy zaplotki upadły jej z wieńcem,

Pięknie z wiatrem się wiła kosa rozpostarta.

Tak kiedy więc ochota myśliwego charta

Za leśnym kotem w polu przeźrzoczystym ciska,

A ten z nieznajomego poszczwany siedliska

Wichrom bystrym wprzód nie da, ile w nim tchu zstaje

Pędzi, ów odpoczynku także mu nie daje,

Ale tuż nad nim wisi; już już myśli nogą

Dostać go, już mu w sercu śmierć gotuje srogą,

Już chce pysk w szyjej jego utopić za uchem,

A źwierz kusy umyka do lasa z kożuchem -

Nie inaczej ci gońcy zawodem się draźnią:

Ten prędki dla nadziejej, ta chybka bojaźnią.

Skorom Latończykowi przypiął do nóg skrzydła,

Uchwycił ją, a Dafne w ręku mu ostydła.

Duch się w niej zahamował od ciężkiego tchnienia,

Przetoż widząc się bliską pewnego zginienia,

Prosiła bogów, żeby natychmiast umarła

Abo żeby ją ziemia rozstępna pożarła.

Jakoż na tymże miejscu żywo zatrętwiała,

twarz się jej śliczna skórą chropawą odziała,

Z włosów listy, a z ramion gałęzie wyrosły,

Nogi obie, które ją ukwapliwie niosły,

W ziemię, na której stały, puściły korzenie,

Tylko jeszcze serca jej nie ustało drżenie.

Smutny Pean, że żywej nie mógł dostać żony,

Zmarłą obrał za wawrzyn sobie poświęcony.

Ja z tobą, Rozymundzie, łaskawiej postąpił,

Bo jakom tobie czystych zapałów nie skąpił,

Tak wzajem gładkowłosej twojej Lilidorze

Ogniów nieugaszonych udzielałem sporze.

Równym sposobem matka prędkiego Memnona

Miłowała przedziwnej urody Tytona;

Tyton też, ulubiwszy nadobną Aurorę,

Płomienie brał do ciała z jej gładkości spore.

Takiej i ja ku tobie życzliwości zażył.

Tyś mnie u siebie barzo lada jako ważył,

Tyś namniejszą podniatę Kupidowej strzały

Dwakroć drożej szacował nad moje zapały.

Jam ciebie odrzucony na stronę żałował,

Ja, żeby twą dzielnością marnie nie szafował

Wróg żywota ludzkiego, miasto srogiej kaźni

Przybrałem towarzysza do twojej przyjaźni,

Nie prostej krwie, lecz zacnych rodzicielów corę,

Napiękniejszą w rosiejskim kraju Lilidorę.

Ta zaledwie z Jutrzenką na Olimpie raną

Pokazała niskiemu światu twarz różaną,

Zaraz z Septemtryjonu śniegi z zimą sprosną

Uciekły, na ich miejsce młody Zefir z wiosną

Nastąpiwszy, kwiatami pola uhaftował.

Tej rozmaryn wrodzoną przyjemność darował,

Tej róże sromieźliwe wstydu udzieliły,

Tej ciało białością swą lilije okryły,

Tej fijołki barwiste i pachniące zioła

Koronę dla świetnego zgotowały czoła.

Tę nabatejskie kołem otoczyły wonie,

Tę gracyje na wdzięcznym piastowały łonie,

Tę kameny na wierzchu libetryjskiej skały

Przy muzyce niebieską rosą wykąpały.

Ta w jednej nawie z matką moją pianorodną

Na oceanie wielkim pływać była godną.

Tę ja, gdy zamyślała boskiemu imieniu

Służby oddać u Westy w niedostępnym cieniu,

Namówiłem w małżeństwo, że też ani zgadła,

Jako u boku twego za stołem usiadła.

Tak niegdy Persefona, Cerery kochanie,

Umyśliwszy w świebodnym lata trawić stanie,

Po łąkach i dąbrowach kwiatki wielorodne

Zbierając, przesadzała na grzędy ogrodne.

Z nich to różdżki równała, to wieńce okrągłe

Rozmaicie zwijała na czoło wyciągłe.

Skoro ją stary Pluton w wirydarzu zoczył,

Pierwej porwał do siebie, niżli jej doskoczył.

Chociaj szyję ukopcił w awernowych hutach,

Choć do niej w smarowanych dziegciem wyszedł butach,

Chociajże dymem śmierdział i obrzydłą siarką,

Wolała Plutonową być niżli wieńczarką.

Któż nie wiadom uporu krnąbrnej Atalanty,

Jako brzydko gubiła miłosne galanty?

Żeby myliła biednym zalotnikom szyki,

Na wyścigi wypadać śmiała z zawodniki:

Ten jej miał być do śmierci przyjacielem całem,

Który by z nią porównał jednostajnym czwałem,

A który pole w onej gonitwie utracił,

Gardłem lenistwo ciężkie i zaloty płacił.

Wiele się porywało wydołać jej w biegu,

Ale każdy ustawszy, przy piekle noclegu

Miasto łożnice dostał. Przecię do zawodu

Obrał się Megarejczyk z mojego powodu:

Temu ja w sercu nową wznieciwszy ochotę,

Dałem rozrywkę, dałem i dwie jabłka złote,

I trzecie, które pasterz trojański na Idzie

Rodzicielce z piękności przysądził, Cyprydzie.

A wtym, gdy znamię dała biegu trąba sroga,

Natychmiast przodek wzięła panna wiatronoga

I pierwej by onego dokończyła tańca,

By ją nie hamowała trzecia pomarańca,

Bo gdy on jabłka rzucał, ona je zbierała,

Przez omieszkanie w drodze przejąć mu się dała.

Tym fortelem młodzieniec lotnej skoczce sprostał,

Swoje zdrowie zachował a z niej żony dostał.

Ale ty przyjaciela za moim wyrokiem

Otrzymałeś nie gwałtem, nie szalonym krokiem,

Lecz miluchno i snadno. Któż to inszy sprawił?

Kto imię Lilidory naprzód tego zjawił,

Kto ją oczom pokazał, kto w sercu osłodził,

Oprócz mnie, którym do niej w dziewosłąby chodził?

Jam pierwszy oczy wasze do siebie nakłonił,

Jam pilnował, aby wzrok gdzie indziej nie stronił,

Jam usta wasze poił obfitą wdzięcznością,

Jam zaloty cukrował wasze przyjemnością.

Oświeciłem miłością w sercach drogi skryte,

Skruszyłem trwałym statkiem zamki niedobyte;

Dwie duszy w jedno ciało takem mocno spoił,

Żeby ich wróg zawisny żaden nie rozdwoił.

Chociaż mokre obłoki powodzią rozpłyną,

Chociaż morze i rzeki wody z brzegów liną,

Choć Eolus powietrze wzburzy wszytko właśnie,

Ten ogień w sercach waszych nigdy nie zagaśnie.

Darmo tedy Kupido o was się pokusi,

Bowiem pochodnia jego tu szwankować musi.

Zechce-li wam z daleka szkodzić z swej łuczyny,

Prędko z swych strzał miłosnych będzie miał perzyny;

Przystąpi-li też blisko, nacierając śmiele,

Zapewne buczne skrzydła zostawi w popiele.

Niechajże was, jako chce, ten bożeczek draźni,

Wy bezpiecznie w tym stanie krom płochej bojaźni

Żyjcie, który Bóg w raju rozkosznym sporządził,

Kiedy samemu źle być człekowi osądził.

Więc nie mędrca, nie brata ani też drugiego

Adama utworzył mu do życia spólnego,

Lecz żonę ślubną z jegoż uformował ziobra:

Zła rzecz była jednemu mieszkać, dwojgom dobra.

Odtąd z tej pary jako z źrzódła woda żywa

Tym więcej wynikając, sowicie wypływa

Na wszytkie ziemskie kraje: i gdzie tytan młody

Umywa raną rosą różane jagody,

I gdzie późno oświeca hesperyjskie knieje,

Skąd Auster południowym skrzydłem ciepło wieje,

Skąd Boreas na wichrach nieścignionych leci,

Wszędy mnóstwo panuje Adamowych dzieci.

Te zasiadają pańskie i cesarskie krzesła,

Te wymyślają coraz subtelne rzemiesła,

Te budują pałace, miasta, zamki, dwory,

Te napełniają wojska, niebiosa, klasztory,

Te regiment nad wszytkim stworzeniem trzymają,

Te przez odrodne wnuki i śmierci znikają.

A chociaż im do czasu te lepianki z gliny

W proch nieznaczny rozdrobi śmiertelna łotryni,

Przecię dnia ostatniego w świetniejsze odziani

Członki do chwały będą niebieskiej wybrani.

Tym kształtem pomarańcze dwie w żyznym Kanopie,

Gdy słońce przemieszkiwa w złotorunym Skopie,

Listami się okrywszy, coraz rozrastają

W latorośle, a jabłka po kwietniu wydają.

Nie inaczej początek małżeńskiej przyjaźni

W zalotach się zieleni zrazu dla bojaźni

I nadziejej, a skoro gruntowną umowę

Uczyni, bierze wieńce rozkwitłe na głowę.

Gdy zaś stanie przymierze ślubne, po nim gody,

Na końcu wyrastają małżeńskie jagody,

Z nich plemienia ludzkiego nieprzebrana tłuszcza

Rojąc się, światu temu zgrzybieć nie dopuszcza,

Coraz pod stare strychy młódź nową podsadza,

Którą śmierć zatrzymawa, czas łakomy zdradza.

Samego tylko stanu małżeńskiego ksieni

Wszytkokrotna nie przetrwa ani wykorzeni;

Insze stany prędko by dawnością ustały,

Gdyby z małżeństwa świeżych posiłków nie brały.

Trzykroć szczęśliwa PARO, z ciebie, jako z płodnych

Dwu szczepów, wiele wznidzie owoców dorodnych.

Bezpieczniej polatują dwie synogarlice,

Ochotniej pnie się wzgórę bluszcz wsparty na tyce,

Wdzięczniejszy odgłos bije z dwu spinetów zgodnych,

Większy zapach z dwu lilij wypada ogrodnych,

Bystrzej płyną dwie rzece do kupy spuszczone,

Trwalsze w ciągnieniu konie do pary sprzężone,

We dwa rzędy sadzony ogród kształtniej stoi,

Dyjament w kaście złotym jaśniej światłość dwoi,

Głośniej dwaj słowikowie śpiewają świebodni,

Weselej zapalonych gore dwie pochodni -

Tak i wy w jedno żyjcie z obojga wcieleni,

Z obudwu stron będziecie żyć błogosławieni.

Tego wam niebo życzy, które swe pałace

Wyprzątnione przez wasze chce osadzić prace.

Tego wam świat uprzejmie winszuje wesoły,

Na uczestnictwo wasze gotując żywioły.

Tego ojczyzna, tego i ja sam bogato

Użyczyć chcę waszemu spółkowaniu za to,

Że wy wziąwszy przed oczy zacny wyrok Boski,

W tył rzuciwszy frasunki, trudy, koszty, troski,

Nie ścieżkami ciasnymi, nie manowcem skrytym,

Aleście się puścili w zawód torem bitym.

Bieżcież, nie ustawając w chwalebnym zakonie,

Do kresu, gdzie macie wziąć dwie złote koronie.

Oto za was Kupido - nie ów, co się lągnie

W Pafie, lecz Amor Boży - to jarzmo pociągnie.

On sam wasze ciężary na swą wziąwszy szyję,

Ulży wam i w cieniu was swych skrzydeł zakryje,

Żeby wam nie zaszkodził ogniem dziennym ani

Febus jasnogorący, ani nocna pani.

On otoczywszy piórmi lotnymi ramiona,

Wyniesie was z niskości tych nad Oryjona.

Onoż i siostra jego, Zgoda, dusze z duchem

Lutując, przepasuje was wiecznym łańcuchem;

Ta skroniom waszym róże gotuje wyborne,

Ta słodkobrzmiącej lutni ćwiczy strony sforne.

Za nią w tropy wesoła poskakuje rota:

Powolność, Wiara, Pokój, Dobra Myśl, Ochota.

I Fortuna życzliwa na takie igrzysko

Nie omieszkała; owszem, przystąpiwszy blisko,

Bindę z oczu zdejmuje, a z szczęśliwej czary

Na głowę waszę wlewa niepojęte dary.

Bóg też, dawca wszelkiego dobra, swą Osobą

Że tam przebywa, gdzie dwaj zgodnie żyją z sobą,

Byście w zaczętej drodze nie upadli marnie,

Zewsząd was nieomylną dobrocią ogarnie:

Oczy łaskawe ku wam nakłoni z wysoka,

Pilnując ścia waszego jak źrzenice oka,

Da miejsce prośbom waszym pokornym u siebie,

Pospieszy na ratunek wam w każdej potrzebie,

Skarby łask nieprzebranych nad wami otworzy,

Pociech, zdrowia, radości i lat wam przysporzy,

Wasze dolegliwości, uciski, kłopoty

Przemieni w nieodmienną rozkosz i w czas złoty,

Aż wy nacieszywszy się z wnęczęty swojemi,

Otrzymacie dziedzictwo obiecanej ziemi.

Tymczasem, wdzięcznie proszę, przyjmicie tych gości,

Których do was prowadzę z roksolańskich włości:

Dwa chóry panien, trzeci z młodzieńców zebrany,

Idą spieszno z muzyką, z tańcami, z padwany.

Ale dawno dziewiczy pierwszy poczet teśni,

Że jeszcze nie zaczyna różnogłośnych pieśni.

Więc-że im puszczę plac dla lepszej krotochwilej,

Wy uznawajcie, która zaśpiewa z nich milej.

---

ROKSOLANKI: SPIS