XXVIII

Remus v sodzë

 

Tero jô beł wobsądzoni i przez to stoł jem sę wobivatelem sodze z vszetkjimi jego pravami. Ale njim jô to provdzevje mjoł pojęté, potrzebno mje beło przechodzec ceremonjiją, chterni jô v żëcu nje zaboczę Ko za jakji dzeń po mojim wobsądzenju kanęlë v moji cele dozerocz sodze i jesz jeden wodrzemjech, chternim wobajim beła krzivda ludzkô na skarnji napjisanô. Kozelë mje sadnąc na zedlu, a jeden z njich vëdobeł dużé nożiczkji i grzebiń, be mje znadz vłose wobstrzic. Ale jô nji mjoł chęcë i rzekł:

— Co vom moje vłose zavodzają?

— Njick nom nje zavodzają! — wodrzekł ten z nożiczkoma.— Ale za vjikt darmovi, co cë go daje v sodzë krol pruskji, koże won so choc le tvoją szczecą zapłacëc, żebe z nji szczotkji porobjic na svoje roboci konje. Choba nje chcesz vłosnigo krola szkodovac?

— Mje nje not vjiktu krolevskjigo. Som sobje na żëcé zarobję, bele mje vëpusceł na volą.

Wonji tam pevnje vszetkjigo nje rozumjelë, com godoł, ale doznelë sę rovnak, że nje chcę sę poddac jich nożicom. Tak vzęlë i zavołelë sobje trzecigo pomocnjika i v gromadze mje gvołtem przëtrzimelë na zedlu i zaczęlë mje głovę strzidz. Golorz jak mje mjoł vkol viczosa vłose zjęti, stanovjił sę v roboce i rzekł:

— Ala bjedze! Jaką wonji cë tu przed lati muszelë vëuworac brozdę na łbje!

Dozerocz sodze przëzdrzoł sę tero moji glovje i povjedzoł:

— Aha! To je gvesno pamjątka po ni pobjitvje Davida z Golijatem! Szkoda, że cë v nen czas szandara nje przëtrzimoł kąsk njiżij. Nji mjelëbesma dziso z tobą robotë a kasa krolevskô szkodë.

Po takjim rąganju strziglë dalij, a nje wobeło sę to strziżenjé bez vërivanjô vłosóv na vjększi vzątk kase krolevskji, jaż woprovca wodstąpjił, przëzdrzoł mje sę z miną człovjeka, chturen co pjęknigo stvorzeł, i rzekł:

— Żebe cę tero głovę scęlë, tobe z nją możno belo v kręgle kulac!

Po ti zobavje zabrelë sę do medlenjô mje tvarzë. Ko beło jich trzech, to mje sę nje bojelë i smarovelë mje medło v woczë i gębę. A kjej jô kjichac muszoł abo kaszlac, tej jeden slode stojąci valeł mje v plece jak cepami dorodzającë, bem sę vëkjichoł i vëkaszloł, bo njic lepszigo nji ma dlo zdrovjô. Tej wonji mje głovę wogolilë jaż na skorę.

— Tero të vëzdrzisz jak człovjek! — rzekł do mje golorz. — Ale żebe dobëc pravo na volni vjikt i leżą v tim krolevskjim pałacu, trzeba cë jesz poddac sę ceremonjiji, do chterni më cę grzecznje przëroczomë.

To grzeczné przëroczenjé znaczeło, że dvuch mje porvało za reminja a jeden popichoł slode i tej ze mną pognelë na dravoka z moji cele i długjim domovnjikjem zabjeglë jaż do mali czorni jizdebkji. Tam jô wuzdrzol dużą baliję z ceplą vodą. Tero uwonji z vjelgą chiżoscą jęlë ruchna zdzerac, jaż stojoł jem golijak pesternjok. Pokąd dvuch mje trzimało nen golorz zasvjecel mje vjelgjim nożem do woczu. Tak jô so poprovdze wuvożoł:

— Pomstlevi Njemce! Zarzinac cę tero będą jak vjeprza.

Żol mje sę zrobjiło żëcô i chcoł jem sę przënomnji przeżegnac przed taką mordarską smjercą. Ale wonji mje rąk nje puscilë, le vzęlë i vrzucilë mje v nę baliję i zaczęlë mje nurzac v vodze, jaż mje dechu nje stalo. Jak jem beł ju napoł wudoszoni, tej dvuch vzęło jezdzec po mje dużimi jak cegłë kavałkami medła. Po medlenju takjim vzęlë procovac po mje dużimi końskjimi szczotkami. Jak wochotnô do robotë pjeroczka medli i pjerze pjerzą z baliji, tak wonji nade mną procovelë. Małovjele a bëlëbe ze mje skorę zdzerlë. Ale dozerocz sodze rzekł rągającë:

— V ti baliji wostanje na vjekji tvoja kaszubskô skora, a v naszim pałacu narosnje cë nové pruskji wobleczenjé gnotóv. V tim sę będzesz czuł vjele lepji njiże dotąd. A rozumu pruskjigo më cę wob dva lata nawuczimë.

Jak sę nade mną dosc napastvjilë, tej mje kozelë vëlezc z vodë. Potim delë mje zgło z grebigo płotna, szari vamps, bukse tego samigo, drevjanné defle na nogji i krimkę bez nebë na głovę. Jak jô sę wuzdrzol v tim szarim wobleczenju i ręką przecarł przez wobrzebczoną giovę i womakloł głęboką bliznę na nji, tej mje sę srodze czężko zrobjiło. Alem sę strzimol, żebe mojim męczicelom nje dac worędzë do podkorbjanjô. Le v nocë na moji leżë strzęsło mje płaczem jak przed lati, kjej jem na zomkovjisku sę doznoł, że moja krolevjonka wo mje nje dbô.

Mjijałë mje tero tidzenje długji na przemiszlanju, jak chiże wucęło sę moje vanożenjé po svjece i nadanô przez njeboszczika mje robota. A jak jô szturk całi nji mjoł żodni vjédze ze svjata, tej czuł jem sę tak wopuszczoni, jak na starô chojna, sadzonô przez zmarłé pokolenjô, co na rozstajnich drogach mjedze Grzebovem i Lizokami stoji vesokô i szamotanô vjatrami na pustim polu. Kole Gód mroz na svjece tęgji chvecëc muszoł, bo sę przedzeroł przez grubi murë sodze.

— Tero pomesloł jem sobje — smjeg nakreł pola a scął jezoro przë naszim pustkovju. Stari Mjichoł v checzë svoji zasepani smjegjem spjevô pjesnje advańtové. Jezoro pękô wod mrozu, a krzikva kurzi na dvorze. Mjichol zjimô ze scanë rog i jidze trąbjic na zbłądzonigo. Gvesno wonji ju vszescë wo mje zaboczilë. Morcen gvesno tero sedzi wu njich, jak dovnji jô sedzoł, i ceszi sę na kloskji z makjem, chterne Marta na komjinku gotuje. Na dva lata vëmazani z rzędu żijącich ludzi, jakżeż wonji wo mje jinaczi meslec maja, jak wo wumarłim, tim barżij, żem vłosną wod njich volą szedł v svjat i serca jich zranjił.

Ale że tam za murami chtos wo mje pamjętoł, wo timem sę doznoł v drugji Svjęto. Budinkji sodze stojalë po kuńc mjasta i granjiczełë na wotvarté pole. A ze stronë pola doszło mje reno trąbjenjé:

— Chto sę v wopjekę...

Szła nota blogosłavjonô jaż przez te pruskji krotë i murë i kładła sę na moję wumęczoną i njemjerną duszę jak masc gojącô. Potcevi Trąba! Zaru jem vjedzoł, że won to beł. Ale po ti pjerszi pjesnji przësżła drugô, kolęda nasza:

— V żłobje leżi, chtuż pobjeżi kolędovac małimu... 

Groł won tam, dobri tovarzesz, jeden vjersz za drugjim, po kolana v smjegu i zgurdżałi wod mrozu. A mje łzë jak groch spodałë po licach na te wobmjerzoni, szaré kęsé ruchna, v chterne mje woblekła njevolô. Jak ju vëgroł całą kolędę, tej doszłë mje po chvjilë cesze tonë skoczné pjesonkji, chterną won so wob drogę za czasu naszigo vanożenjô vëspjevivoł i pevnje som wułożeł. Jô so przëboczoł ji słova:

Koza połkła jeża — ve vtork na vjeczerzę. 
Czężkji do stravjenjô — legł ji na sumjenjô. 
Poszła do aptekji — kupjic sobje lekji, 
A wob drogę vzęlë — vjilcë ję zarżnęlë. 
Nalezlë kamrocë! — vjilcë jeża v żoce, 
Puscilë na volą: — jego pchocze kolą! 

Jak sę skuńczeło granjé, tej jô vjedzoł, że Trąba przezebłi jidze głębokjim smjegjem z pola do mjasta i tam zańdze do Neumana, be so jednigo i dregjigo vëpjic. Ale wob całé Svjęta jô wo njim meslec muszoł i czuł sę tero poprovdze podrożnjikjem sodze, bom nji mogł mu przez te murë dac vjédze, że jego granjé czuję i że sę njimu ceszę.

Tej znovu sztek czasu i uszedł ve vjecznosc. Kole Zopust jô wodebroł wod Trąbë takji lest:

— Mój druchu Remusu! Njech będze pochvaloni Jezus Christus v tich murach sodze i njech na to pozdrovjenjé zadreżą jak czorcë v pjekle vszescë sługovje njespravjedlevoscë, chterni cë tam gvesno dokurczają jak mogą. Trzimej sę dzirżko, bo chtuż vje, cze naszi bjedë nje będze dłużij njiże jich państva. V drugji Svjęto jô chodzeł v gromadze z kamrotem Vebrem grac po domovnjikach wu mjeszczanóv. Ale Czernjik, jak ma zaszła, kozoł nom sę karovac. Jednak doł nom po cvjardim talarze, rzekłszë: Jidzta za to Remusovji v sodzë grac. Takjigo zorobku ma njigdze nji mjała. Ale ma zaru wotmjenjiła nasze talare wu Neumana. Bo chtuż vje, cze to nje belë pjenjądze za czornigo kota, z chternim mogł wobińsc Czernjik trzë raze vkrąg koscoła v nocë i go przedac timu Jistnimu. Ko z woczu mu na to patrzi. Jô jem ti vjarë, że won mogł cë vëszczekac letszą karę, ale gvesno mjoł gorz za no rąganjé v Zvadze. Njiczim le rąganjim beła jego godka, żebesma zaszła do sodze zagrac tobje. Delëbe nama! Za to jô cë groł wod pola, a kjejbem beł mjoł tile łaskji wu Boga, co ni żedzë, njim Pana Jezusa wukrziżovelë, to be wod mojigo granjô murë tvoji sodze bełëbe sę vëvrocełë na rębë, jakno murë jerichońskji. Mjerzi mje tero po svjece samimu chodzec. Tak jem zaszedł na pustkovjé Zoblockjigo, chdzem wusodł naprocem zegara chturen Jak Marcijannamovji, połikô czas. Wod czego mu gordzel jednak srodze zaredzevjała. Wuroczeła mje bogobojno a rzekła: Kjej na ten stari zegar vezdrzę, to łzë mje sę leją nad nim bjednim knapskjem. Czemużem nje vzęła dzerztle abo skrzenovka, żebe mu te zomkji i krolevjonkji z głovë vëbjic? Vjedno mje dzivno, Remusu kochani, że ten norod bjałkovskji takji skorni do porvanjô cvjardigo norzędza i pranjô njim chłopa. Znadz moja bjałka nje je gorszô njiż Marcijanna, chterni sę na szczescé żoden męczenjik nje trafjił. Dlotego mje sę żol zrobjiło szadigo Morcena, jak won mje za stodołą jął godzëc na svoje vjeselé. Won be rod mjoł Mjichałovę Martę, le mu v drodze leżi czervjonô blevjązka, chterną wona wod cebje dostała. Ale cuż dzevczę zrobji, jak stari woczë zamknje? Bo won Mjichoł ju z łożka nje vstojô i je vjarë, że mu latosigo roku je smjerc namjenjonô, a v tim razu go nje minje. Tej Mjichoł krom czervjoni blevjązkji sę z Martą wożenji, bo po cuż mô mjec lepji njiż jinszi ludze? Chdze besmë sę też muzikańcë najedlë i napjilë, kjejbe vjesół nje beło. Tak to jeden z njeszczescô dregjigo żije! Gvesno też to vjeselé będze, bo Mjichoł prorokuje vojnę, a ta njedaleko po vjeselu sę zacznje. Jak sę skuńczą vjesoła, tej jô co takjigo zrobję, że mje też v sodzë zamkną. Będzema v gromadze, bo srodze sę boję, cze të sobje som dosz radę. Bog z tobą, kochani druchu!

Lest wod mojigo tovarzcsza bel przez długji tidzenje moje krotochvjilą. Minął czas po Godach i podług mojigo rachunku naszła ju Matka Boskô Strumjannô i puscełë lodë, kjej jednigo dnja pitoł mje sę dozerocz sodze, cze bem mu nje chcoł na woborze drevka rąbjic. Jô rod przëstoł na tę robotę, bom sę ceszeł, że ku reszce woboczę vjększi kavał modrigo njeba nad sobą. Ale kjej jem chveceł za sekjcrę, tej jô srodze muszoł moknąc. Jednak te porę mjesądzi sodze i vjiktu krolevskjigo vëżarłë mje moc z gnotóv. A zdrzącë ku słuńcu na njebje rzekł jem:

—Żeli to dva lata poderuje, to të, słonuszko, na moje szlachë po kaszubskjich drogach vjęcij svjecec nje będzesz!