Województwo Trockie.

Żadne z województw litewskich nie miało tak dziwacznie wydłużonej przestrzeni swojej, jak Trockie. Ciągnęło się bowiem pasem miejscami wąskim na mil kilka, ale długim na mil 50, z północy od granic Kurlandyi na południe do Narwi i Podlasia. Granicę północną tego województwa stanowiła Kurlandya i Semigalia, ścianę wschodnią województwo Wileńskie i części Nowogródzkiego; od południa leżało Podlasie; na zachodzie także od rzeki Narwi do Augustowa Podlasie, dalej Prusy książęce i księstwo Żmudzkie aż po Kurlandyę. W powyższych granicach utworzone zostało na sejmie Horodelskim roku 1413 województwo Trockie z dwóch księstw kiejstutowych: Trockiego i Grodzieńskiego. Następnie podzielone zostało na 4 powiaty: Trocki, Kowieński, Upicki i Grodzieński. Pierwsze trzy, od granicy pruskiej przez Niemen do Trok i pasem na północ do Kurlandyi ciągnące się, były tak zwaną Litwą Wyższą (Aukstote), t. j. w górze Żmudzi nad Niemnem położoną. Powiat Grodzieński, jeszcze wyżej leżący, zamieszkały był przez Rusinów, którzy w dolinie Niemna stykali się z plemieniem litewskim przy ujściu Hańczy i wsi Warwiszkach około 4 mile poniżej Grodna. Prócz tego za czasów Kiejstuta część także Podlasia należała do dzielnicy tego księcia, do Rajgrodu po rzeki: Nettę i Biebrzę, jak świadczy rozgraniczenie w roku 1358 między Kiejstutem a Ziemowitem, księciem mazowieckim, w Grodnie zdziałane. Po Kiejstucie od rokn 1388 do 1392 księciem trockim był Skirgielło, a po nim syn Kiejstuta, Witołd, zostawszy wielkim księciem litewskim, powrócił do dziedzin ojcowskich. Utworzone w Horodle województwo Trockie zatrzymało nadal tę północną część Podlasia, która aż w roku 1520, postanowieniem Zygmunta I w Toruniu, przywrócona została do świeżo utworzonego województwa Podlaskiego.

Senatorów większych województwo Trockie posiadało dwóch t. j. wojewodę i kasztelana trockich. Wojewoda siedział w senacie zaraz po kaliskim, a kasztelan między wojewodą sieradzkim i łęczyckim. Pierwszym wojewodą został w roku 1413 Jawnus herbu Zadora, a pierwszym kasztelanem Szymon Sunigajło. Urzędnicy powiatowi ziemscy byli w województwie Trockiem tacy sami jak w Wileńskiem. Ciwun im przewodniczył w powiecie Trockim jak w Wileńskim, a w innych powiatach marszałkowie. Każdy powiat obierał po dwóch posłów na sejm i po dwóch deputatów na trybunał, czyli razem ośmiu posłów i tyluż deputatów. Połowa deputatów zasiadała na kadencyi wileńskiej, a druga połowa na ruskiej. Województwo i powiat Trocki sejmikowały w Trokach, powiat Grodzieński w Grodnie, Kowieński w Kownie, tylko Upicki nie w Upicie, ale w Poniewieżu. Starostw grodowych było cztery: Trockie, Grodzieńskie, Kowieńskie i Upickie. Trockie należało do wojewody.

Herbem województwa Trockiego była Pogoń litewska w czerwonem polu. Powiaty miały chorągwie z taka samą Pogonią, tylko nie czerwone, ale modre, t. j. błękitne. Mundurem sejmowym województwa był kontusz szkarłatny, wyłogi zielone, żupan biały. Poza sejmem szlachta trocka uważała za swoją barwę kontusz granatowy, żupan i wyłogi słomiane, a powiat Upicki: kontusz karmazynowy, wyłogi granatowe, żupan słomiany.

Stolica województwa Troki, Nowe Troki, po łacinie Trocum, wzięły nazwę od litewskiego wyrazu trakas, znaczącego las wytrzebiony, nad jeziorem Trockiem, w uroczem położeniu, dziś z rozwalinami starożytnego zamku gotyckiego władców Litwy. Jezioro, otaczające zamek i tę pierwotna stolicę Litwy, zowie się po litewsku Galwie, od wyrazu Gałwa, znaczącego głowa. Gdy wobec szybkiego wzrostu Wilna w XVI wieku Troki chyliły się do upadku, królowie polscy: Zygmunt I, Zygmunt August i Stefan Batory, wydali mieszczanom mnóstwo przywilejów, aby ich byt podtrzymać, ta jednak pieczołowitość monarchów nie zapobiegła koniecznym przyczynom upadku. Stare Troki, wioska z opactwem Benedyktynów, o pół mili od Nowych Trok, jest miejscem dawniejszej jeszcze stolicy Litwy, niż Wilno, bo posiadała starszy, niż w Wilnie i Nowych Trokach zamek stołeczny wielkich książąt. Województwo Trockie, stawszy się w drugiej połowie wieku XIII i w XIV polem nieustannych walk z Krzyżakami, posiada z owych czasów mnóstwo t. zw. pilokalni, czyli umocnionych wałem i przykopem gór zamkowych, przedstawiających odrębny typ od starosłowiańskich polskich grodzisk. Do ważniejszych takich zamków należały nad Niemnem Punie, które upamiętnił Syrokomla swoim poematem p. n. Margier, także Liszków z rozwalinami kamiennego zamku, Birsztany, Olita i Merecz, któremu Zygmunt August nadał roku 1569 herb Jednorożec. W Mereczu roku 1648 d. 20. maja o pół do drugiej po północy, w podróży z Wilna do Warszawy, zmarł jeden z najlepszych królów polskich, Władysław IV. Grodno, tak nazwane od grodu, czyli zamku, zbudowanego nad Niemnem, było dzielnicą książąt słowiańskich a po zburzeniu jej przez Tatarów, około roku 1241, zajęte zostało przez Erdziwiłła, księcia litewskiego, który zamek tutejszy (drewniany) odbudował. Epoka politycznej i ekonomicznej świetności zaczęła się dla Grodna pod Stefanem Batorym, który tu często przebywał i tu dnia 12. grudnia 1686 roku życie swoje zakończył w sile wieku, bo w 54 roku żywota.