Idzie śmierć przez miasto nocą w poburzowy czas; zbiry grodzkie za nią w trop a chyłkiem - nie aby zaczepiać ją śmieli, lecz by się wszystkiego wywiedzieć, jak każe szpiegów rzemiosło.

Widzą tedy, na ulicy złotników i płatnerzy wychyla się z okna osoba otyła i wszczyna po nocy larum żałobne. "Ludzie wy moi! goliard, słyszę, umarł!" A sąsiady zaspane wychylają z alkierzów oczy i gęby wciąż jeszcze zaokrąglone lękiem burzy. Cóż to za osoba taka ważna, by aż po nocy?...

I jedyna oto w mieście całym wielbicielka Muzy powtarza sąsiadom to wszystko, co w nią wgadał było przypadkiem żongler, zaproszony wczoraj do łoża:

"Cicho tam, pani, po nocy bądź! bo na ratusz weźmiemy!" - zawarczą pod jej oknami zbiry.

Ale jejmość nie była z lękliwych. Zapewniwszy zmarłemu poecie cześć i pamięć śród ludzi, odbiega w głąb alkierza po swe kosztowne pierścienie za jałmużnę wyzwolenia dla jego duszy. Aż ją mąż w tym pohamować musiał. Dobywszy się spod pierzyny, sam w czepcu nocnym jak i ona, przekłada kobiecie u okna, że lepiej było to wszystko dać w porę żywemu, że przez taką szczodrość nie w czas śmierć sama wypysznia się tylko nad życie, a wszystko, co było, nad tym, co jest.

Pochwalili to widocznie sąsiedzi, bo niebawem zamykać się jęły okna wszystkie.

I gasły światła po wnętrzach.

"Spać! - krzykną. - Nie kusić zła i śmierci, które błąkają się dziś po grodzie i okolicy."

Z trzaskiem otwarło się okno wykusza. Ukazała się w nim postać ogromna w skórzanym fartuchu, z ramionami obnażonymi po łokcie, a z gębą ognistą jakby od kuźnicy blasku. Naprzód chrząknął piersią potężną i splunął zbirom na łby.

A usłyszawszy z opodal, kogo śmierć obwołuje za łup swój ostatni, wychylił się z wykusza.

"Bój się Boga, jędzo czarna, gdzieżeś ty go już ułapić zdążyła?!... Toć wczoraj na sumę goliard tu, pod mymi oknami, przechodził - a pić ze mną nie chciał, bo się do kościoła śpieszył. Zasię wieczorem pod wiechą gospody widziałem go. I wychodzącego nocą z igrcami przez wywaloną bramę. Czyżby i on ranion był na ulicach?... W polu, powiadasz, za murami zmarł?... Bodaj to! Mnie w murach tego przemierzłego grodu zdechnąć nawet przyjdzie! Daj Boże wagantowi odpoczywanie wieczne."

"Żadnej ci jałmużny pod nogi z okna nie wyrzucę - wychrząkał za chwilę. - Chodź tu, na górę; może ci co dam, gdy uprosisz przy dzbanie... O! - uradował się pomysłowi swemu - za goliarda, który wczoraj pić ze mną nie chciał, chodźże ty mi dziś w zastępstwo, skoro się za jego duszę w grodzie podawasz. Dobry mi dziś będzie przy dzbanie i taki bodaj kmotr ponury. Cni mi się bardzo tej nocy w samotności mojej. I łeb, i ramię nie do pracy dziś: potrzaskano mi wczoraj bardzo głowę - u miasta bram. Śwista w niej jak w miechu i kuje w skroniach jak na kowadłach... Chodź mi na stypę po poecie, i śmierci bodaj sama!"

Zbiry pod murem aż się w tył pomkną w przerażeniu. Bo oto po schodach domostwa rozlega się tupot kroków. Słychać klucza chrzęst w bramie. I wytacza się oto z kuźnicy swojej ten kowal tajemniczy z głową (jak teraz dopiero widzą) snadź ranną, bo ukutaną w chusty.

Ona wionie na bok z kirów szelestem. I zastawia się dłońmi przed szaleńcem zuchwałym...

Zgonił ją jednak, ułapił jak tę dziewkę oporną. I wiedzie we wrota domu swego. Przymknęły się zbiry bliżej po drugiej stronie ulicy. Za węgłem ostrożnie ukryci, widzą pod beczkowym sklepieniem schodów, jak na stopnie, piętrzące się stromo niczym w drabinie, wkracza powoli ona, wysuwając co chwila spod kirów białe kostki stopy swej długiej.

Na stypę po poecie wkracza śmierć w kuźnicę pracy ponocnej.

Ni to izba mieszkalna, ni to komora rzemieślnicza, raczej spichrz chyba: bez powały całkiem, otwarty aż po stropowe wiązania domu. Za dnia dachówki tam pewnie widać, teraz, po nocy, ciemność jeno ponura zwisa stamtąd na wnętrze całe. Bo żużle na kuźni przed miechem rzucają cały blask swój ognisty w czeluść nawisłego dymnika, a bokiem zamrok już tylko ścielą czerwony - aż po te balaski nawisłego w izbie ganku, aż po tę zieloną polewę pieca, wielkiego jak chałupa. I mienią się te blaski kuźnicy, skrzą tu i owdzie, na żywych spiżach, których pełno wszędy.

Dziwne kształty!... Oto drzwi do ambony kościelnej w spiżu kute. Na nich, śród kunsztownego poplotu liści, jakoweś półmęże i półtygrysice w objęciach grzesznych, jakoweś centaury, smoki, dziki, sprośne małpy i rozszalałe lwy... Pogaństwa majaki? czy piekieł upiory? czy może żądz i szałów człeczych wyobrażenia na przestraszenie sumień w kościele? Bo nad tym wszystkim koguta widać: ptaka czujności i pokuty. Tym ci bardziej niepokoi sąsiedztwo takie: kacerza to może robota potępiona? Oto u podstawy olbrzymiego świecznika, zdziaływanego przy samej kuźni, widać jednorożca z głową na łonie dziewicy - za figmentum Zbawiciela u łona Matki. I owo: jelenia u strugi - obraz duszy żądnej zbawienia.

Gospodarz, jakby odgadując zdziwienie nawet pod tą larwą krzyżową na licu człeka przyprowadzonego tu z ulicy, powiada od proga:

"Zdumiewają zawsze grodzian te kształty u mnie oglądane. Rzeką: czarodzieja jaskinia, w której wykuwają się postaci wyższego piękna i okrutniejszej mocy niźli w życiu... Dawniej, gdy kościół budowano w grodzie, jam cały - duszą i dniami wszystkimi - był przy tej robocie. Dzisiaj jam za dnia płatnerz, zbrojmistrz pański, by owo kęs chleba do; gęby mieć. Tymi czasy, jakie w grodzie naszym nastały, jam nocą już tylko sobą i dawny: Bożego Domu kowal, żywych spiżów mistrz!"

Co mówiąc usadzał gościa w głębokim krześle u stołu - a godnie: na ręczniku podesłanym. Za czym dobył z puzdra dwa szacowne puchary; przetarł je, wydmuchał, jak trzeba, i napełnił winem ze dzbana.

"Na goliarda... - mówi siadając naprzeciw - na wędrownego poety wspomnienie!"

Trącą się, brzękną szklenicami.

Gość imał się czarki przez rękaw przydługi - garścią czarną. Skrzywił się na to płatnerz, widząc, że gbura snadź do się zaprosił. Więc pijąc wyziera ku niemu niechętnym zezem przez kielicha szkło. I postrzega, jak pod uchwytem tej łapy puchar jego szacowny gdyby do wnętrza się wtłaczał: przewężała się szklenica za klepsydrę wewnątrz sypką.

Odstawia tedy stary kielich swój, kułakiem gębę i wąs przeciera - alić ani śladu tego wszystkiego nie było już przed oczyma. Patrzał było przez wrąb puchara, a spojrzenie przez kryształ jest - wiadomo - niedobre. (Stąd wiedźmy i wróżki ciemne uprawiają żarliwie tę magię patrzenia w kryształ.) Koniec końców widzi przed sobą teraz tylko, że gość wsunąwszy kielich pod larwę na licu wychylił go zacnie do dna.

A nic tak przy dzbanie nie rozbraja i nie cieszy, jak taka rzetelność w piciu. Więc człek gościnny zapomniał niebawem o swym niedobrym spojrzeniu sprzed chwili. I nalewa czym prędzej po raz drugi.

"Tam owo w kącie przy kuźni - pogaduje z dzbanem w ręku - piętrzy się aż ponad dymnik świecznik siedmioramienny; wije się wokół niego Drzewo Życia... Nie odlewów sposobem rzecz tę buduję, lecz kowam to w żelezie od lat dziesięciu - dla kościoła... Tak, od lat dziesięciu!...

Nie podobało się gościowi słowo chyba ostatnie, bo tak zachrząkał i wstrząsnął się raptownie, jakby pod chłodu skądciś zawiewem nagłym. I zębami nawet klapnął pod tym ziąbem, nie wiada skąd.

Aż płatnerz zapalił czym prędzej lampę na stole; zawszeć jaśniej nieco, widać przynajmniej, z kim się gada. Ale gdy wprzódy, w czerwonym blasku kuźnicowych żużli, tak błyszczały, zda się, tamte źrenice z krzyżową larwą - teraz w skośnym a rdzawym świetle oliwnicy zgasły jakby te oczy zupełnie. I widza się w tej chwili na kształt dwóch jam czarnych.

"U!...." - natrząsa się płatnerz nad ponurością takiego kmotra przy dzbanie. I tknie go znienacka, jakby palec w jedno z tych ślepi wrazić chciał.

Więc pogodziliby się rychło przy dzbanie, gdyby nie to, że gospodarz nagłym ruchem odstawił oto kielich i ciężko wsparł głowę na kułaku. Pot kroplisty w jednej chwili wysączył mu się na czoło; poczerwieniała szyja, pośmiały skronie...

Nierychło przyszedł do siebie. A gdy odsapnął, jął kląć na czym świat stoi:

"Łeb mi wczoraj porozbijali już nazbyt u grodu bram... A i bez tego przytrafiały mi się ostatnimi czasy one zaszumy i zawrotności - jakbym się w piekła czeluść zwalał za życia!... Że z onych to prac ponocnych w zawziętym czynieniu dzieł swych - powiadał mi wczoraj lekarz na odpuście. No, i ze dzbana! - mówił. Jakimże miechem mam dmuchać na tę kuźnicę wnętrzną? Z serca i ona wszak zapalność do roboty idzie? Że się przepala z czasem i serce człecze - powiadał - nie podoła. Więc niech go szlag!..." - zerwał się sprzed stołu z tą klątwą na samego siebie.

Ale mistrz nie baczył na te pomruki. Pilno mu było otworzyć okno wykusza, by przewietrzyć resztki tego zaszumu z głowy, wziąć w miechy płuc dech świeży. Powlókł się za nim kamrat od dzbana.

Między poburzowych chmur okłęby wypływał właśnie nad mury księżyc olbrzymi ni ten okręt z Zamorza, który po przetrwaniu nawałnicy dopływa oto do portu. I wywiesza swą latarnię zaświatów, która grodu mury w zamki-niewidy odmienia i zagrobowym jakby tchnieniem owiewa postaci człecze w oćmie światła tego.

Zbiry i stróże ukryci za węgłem ulicy jęli w tej chwili pokazywać sobie palcami siwobrodą na wykuszu postać mistrza, a przy nim ona zmorę w kirach, z larwą krzyżową na licu. Onże to - odbiorca dzieł z kuźnicy samotnika, trudów jego nocnych poplecznik, czarów sztuki kupiec.

Od wylotu ulicy złotników i płatnerzy spoziera na tamtych obu kościoła pierś. Nad rozłogiem schodów w okolu dźwierzowej wnęki, pod ustrzępionymi baldaszki, stoją tumu stróżki przesmukłe, Bożego Domu gospodynie. Wwiała smuga księżycowego światła na kościoła schody, nasączyła oćmy srebrzystej we wpuklinę wnijścia i uderzyła blaskiem, jak w zwierciadło wielkie, w brązowe odrzwia - na których mistrz zdziałał wszystkie klęski rodzaju człeczego, a zakończył ostatnią nadzieją człowieczeństwa wedle wierzeń swoich.

Górą zasię nad połamane piachy dachów wypiętrzały się widmowo obie wieżyce tumu, połyskując koronami u czół podniebnych. Nad nimi gwiazd roziskrzone bezliki w ciemnym granacie nieba. Gdyby ogon komety, zawisłej między storczami wież, wyrzucała się w przestworza droga mleczna ni to gościniec błędnych rycerzy, wabiący tajniami świata, czasów i ducha - aż po nieukojów wędrowniczych kres: po Monsalwatu zamek sam i Graalową w nim czarę!...

Mistrz jakby zaczerpnął oto w płuca dech głęboki, bo aż ręce na piersiach skrzyżował:

"Ćwierćwiecze zaledwie, połowę może tylko lichego życia mego, oddałem wrotom twoim - opoko rzeczy wiecznych !..." "Mhm!... Mhm!..." - zachrząkał tamten drugi w nagłym znów niepokoju. I zatula szyję kirami swymi, jak gdyby ziąb gwałtowny powiał nań od kościoła wież.

I zamknąwszy okno, powrócił z nim do stołu.

"Na wędrownego poety wspomnienie!" - powtarza nalewając czarki.

I piją pod rozdzwon zderzonych pucharów - tym razem jakoś bardziej żałobny.

Zwieszał głowę w przypominaniu.

Pogiął mu się kark, po kolana zwisła broda siwa.

"Czas sam chce, byśmy ustąpili innym ludziom - inny stawa się duch powszechności... Hej, zamilkło trubadury pańskie! i ty, goliardzie, któryś owo zmarł! i wy, żonglery, ostatni opowiadacze o Graalu! - pora wam pono ustąpić duchowi grodzian. A i mnie z wami - bo inne już po grodach budują kościoły..."

Gdy sięgnął teraz po dzban, już nic nalać nie zdołał - wysączyli go do dna. Nad pustymi szklenicami pochylili się obaj.

I uderzył w te głowy wypróżnionych kielichów smęt.

Śmierci brat, trudów człeczych grabarz, osnuwał w sinosrebrzyste całuny zaprzepaszczeń wszystkie żywe spiże.

Chodzi mistrz tam i sam pod tym namiotem ciemności, nawisłym nad spichrzową kuźnicą. I z nawyku chyba lub dla myśli samotnych rozpogodzenia dostępuje czasami do dzbana i czarki. A że puste, więc z pomrukiem kroczy znów po izbie. I już z niechęcią spogląda na kamrata tej nocy, który pił, bo pił rzetelnie, ale za poczęstunek nawet nie porozmawiał. Gospodarz już się dosyć było nagadał; niechże teraz gość coś powie. "Niemyś?!"

I rozdrażniony nagle tą larwą na jego gębie, doskoczy doń znienacka, by mu zerwać zasłonę sprzed twarzy. Lecz tamten uchylił się od tej napastliwości; a tak dziwnie łagodnie, tak wiotkim przegięciem się w pasie, tak falistym ruchem ramienia - że gospodarz zmieszał się niespodziewanie.

Człek pijany, choć gburnym się stawa, rozwrażliwione ma bardzo oczy i uszy.

Więc ten gest niespodziany sprawił, że staremu uczyniło się na duszy jakoś delikatnie - kawalersko. Na tapczan prosi. "Miękko!" - powiada klepiąc miejsce wskazywane tuż przy sobie. "Jakie powstanie z miejsca wspaniałe! jakie płynności królewskiego chodu!" - baczy mistrza okiem, na kształty i ruchy zawsze czujnym. I w tym zdumieniu pomrukuje do się:

"Chyba to nie mężczyzna?... Kto ich tam wie - w Misericordii tajnym znaku!... A gdyby tak traf nastręczył dzisiaj?... Hm! Lepsze to podczas niźli wino!"

Więc nie dorywa się już gburnie, lecz za rąbek larwy licowej ujmuje.

Przedziwnie miękkie uchylenie się od tej ciekawości; a w tej odmowie tak przekornie wabny i pieściwy gest zgarnianych ku piersiom ramion, tak niespokojny szelestek kirów u stóp, a kolan tak trwożne - uch! - zatulenie się przed raptem, sprawiły, że człek krwisty rozpalił się w okamgnieniu. Wiew kobiecości uderzył mu w nozdrza, zdzielił jak obuchem po łbie nietrzeźwym.

Ujrzał piszczel i kostkę za łydkę całą, gnat biały za udo i, pustą aż po krzyże, miednicę kości łonowych.

Odrzuciła go groza pod piec. I zatargała własnymi jego rękoma ten łeb nietrzeźwy. Nie ufając swym oczom podbiega do stołu, chwyta w garść lampę, podejmuje ją wysoko. I patrzy spod dłoni.

Na tapczanie leży szkieletem nagim śmierć w postaci własnej - kir stargany osunął się na podłogę.

Pot kroplisty, już po raz drugi tego wieczora, jął mu zalewać czoło. I znów poczerwieniała szyja, posiniały skronie. A żyły tak się wzdęły na nich, że słychać było nieomal w izbie bicie tych pulsów. A gdy mu i garście oto własne rozchylać się jęły Przed oczyma jakowymś skurczem drgawkowym, sam instynkt rzucił go w stronę okna.

Ona zerwała się wobec tego z tapczana i zbliża się doń.

Widzi przed sobą tylko tę jej czaszkę, w tej chwili ponuro opuszczoną na żebra, a tak śliską na ciemieniu i potylicy, że się odbijał w niej kuźnicowych żużli blask, czyniąc z niej samej gdyby spiż żywy po nocy.

On już tylko włos wichrzył nad czołem i przysłaniał dłonią oczy.

A gdy znów spojrzał, widzi ciemnię tych oczodołów bez dna i tę ohydę nagich, zębiastych szczęk pod zapadlinami policzkowych kości - co wszystko czyniło wyraz tak gorzko urągliwym: "Czego ci żal w życiu?!..."

Zadumał się jakby nad jej pytaniem niemym. A ramię wyciąga po niewoli w stronę kuźnicy. Aż z głębi piersi chyba wydarte zatkanie wstrząsnęło nim nagle:

"Świecznika przed ołtarz nie dokończę kościołowi!..."

I widzieli stróże a zbiry z ulicy, jak przy otwartym oknie wykusza pada oto na klęczki chłopisko to olbrzymie, jak wtula twarz i brodę w jej kolana - jak szlocha całym ciałem u nóg pani Śmierci.

Ona to chyba podjęła go z klęczek i usadowiła przy stole, na swoim już teraz krześle: sama gospodarzy w tej chwili. Oto dzban, już wysączony, za jej ręki dotknięciem napełnia się winem po wręby. A że mistrz zamilkł, przemówiła teraz ona.

"Byś się nie bał! - powiada nalewając mu szklenicę. - Zuch! - Zderza i rozdzwania puchary. - Z jakimżeś ty diabłem pakt zawarł za cenę własnego życia oddanego spiżom?... Choćbym ci przedłużyła dni twoje, wiem: strawisz je wszystkie w utrudzeniu samotnym - nad tym owo Drzewem Życia, za resztę własnego żywota. Po coc to, człecze?... Pij! Zuch!... I odęłoż się to serce na życie i ludzi, ku najsmutniejszej dla się doli, w czynieniu dzieł nad życia miarę i kres. Takeś się to do mnie wciąż palił, wieczności opętańcze! Do mnie!"

Poklepie go po twarzy kostkami długiej ręki, a pod stołem aż zawierzga z radości, zatupoce chrzestnymi stopami.

Cha! cha! do mnie! Choć pewnie wolałeś bardziej otyłe? Tylko że ja nawiedzałam cię często w samotności twojej, a te pulchniejsze panie ze świata rzadko kiedy zaglądały do ciebie. A tyś ich szukać nie raczył - z wierności dla mnie. Cha! cha! - dla mnie! - (Jęła znów wierzgać jurnie pod stołem.) - Oto maszże mnie wreszcie całą, masz!... Prawda, jużeś się tam, na tapczanie, sam wprzódy dobierał do wdzięków wytęsknionej. Dam ci, dam pieszczoty moje wszystkie, rycerzu ty mój tęskliwy!"

I w pochrzęstnych skokach a zagrzechotaniu kości wszystkich rzuca mu się na szyję, wtula na kolana i w piersi.

A odrętwiałego grozą chce widocznie upieścić oto, zagrzać ku sobie najłechotliwszym powabem swoim. Bo tą jedwabistą śliskością ciemienia a potylicy głaszcze mu policzki, pod wargi mu podsuwa czaszkę swoją.

W trupim tchnieniu tych kości, tuż u twarzy, odrazie samej na wspak zdziałał się czar: z dna serca wyrwała się wspomnień zwidem - jakowaś głowina złoto-falista w rozkwieconego sadu promieniach - zuchowate czoło radosności dziewczęcej - zatulonych rzęs łzawa nagle rosistość - rąk opałowych jabłonkowe u skroni zapachnienie - żar, który wargami dziewczyny w policzki mu uderzał jak nasłonecznionego okwiatu osypem - i usta własne, wtulone w różę chyba... gdy dwa nagle serca zabiły mu w piersiach!

Stara tymczasem odgadując zazdrośnie te wspominki jego, powiada głucho:

Z chciwością opoja wysączył te krople nikłe z dna kielicha: wziewał piersią już tylko woń puchara - za ostatnie tchnienie życiowych wspomnień.

I trzasnął mu w tejże chwili puchar w dłoni, aż z okrwawionej wraz garści wytrząsać musiał kryształu szczerby. Tym ci większym zuchem zgłasza śmierci swą gotowość: i na tę dumę stać winno człeka! Grabi palcami długą po pas brodę, wąsa podkręca, w bok się ujmuje:

Ona tymczasem przeciąga się w ramionach jak ten siłacz ocknięty. A wytrzaskawszy z przegubów ociężałości wszystkie, spręży nagle gnaty, piętą skrzesze przed sobą ochotę, przy tupnie kostkami stopy... I zaklaska w grzechotki rąk.

Rozhulałeś we mnie ducha:
hej! zatańczy dziś Kostucha!
Na śmiertelną pląsawicę
ksienię z kurwą razem chwycę,
zrównam pany i żebraki:
każdy skoczek mi jednaki,
żwawe wszystkie taneczniki:
opat, prior, kanoniki!...
Nie dbam o godności czyje:
raz się żyje!... raz się żyje!...

I śmierć w szale rozpustnicy rzuca się przed jego oczyma w dzikiego szału pląs. A chrzęści, grzechoce i zgrzyta wszystkimi kośćmi szkieletu... Nagle po" chwyci szklenicę ze stołu, przewęzi ją jednym zaciskiem - w klepsydrę wewnątrz sypką. I z tym roztruchanem w sprężonym ramieniu chwyta wreszcie mistrza wpół - zakręci, zawiruje nim w koło - świszcząc i przyśpiewując tą szczęką zębatą:

A kto do dna wypił dzban,
komu puchar w ręku trzasł,
patrz, jak pląsa pod mój tan:
raz się żyje!... tylko raz!...

Wypuszczony nagle z jej ramion, rozpędem śmigi potoczył się pod piec i osunął na ławę. Po chwili już się słania; poczerwieniała mu znów grdyka, spęczniały skronie. Lecz tym razem już nie trwoga, a dziwna gorzkość wykrzywiła mu wargi. Co widząc, ona doskoczy doń - z tym drapieżnym wyszczerzeniem szczęk, jak owo u tej pół-kobiety, pół-tygrysicy na żywym spiżu opodal. "Moje ty kochanisko najwierniejsze!..."

I pocałowała go w te wargi gorzkie.

Głową w dół runął całym ciałem na ziemię. A powalony na wznak, zasiepał rękoma, zatupotał jak koń. Chłopisko było mocne, bo oto głowę raz jeszcze podjął, na łokciu ją wsparł. I wystawił oblicze potwornej sinicy: za pocałunkiem onym już się snadź rozpękiwały pod skórą kruche żyły pijaka. "Ratujcie!" - zabełkotał w nim, duszy już chyba samej na wspak, ślepy instynkt życia, jakby wzywał na ratunek bliskich jakowychś, których koło niego nigdy nie bywało. Poczekawszy tedy daremnie, opadł znowu.

Okrutny, gardłowy stek jak w rzeźni wypełnił izbę całą.

Spod pieca wymknęły się nagle szczury i przewijając się koło tego ciała, migały zaledwie futerkiem swym skrętnym i ogonem łysym. Najśmielszy z nich wdrapawszy się na but, wystawił wreszcie ryj węszący. I aż nosek zmarszczył pod lubym tchnieniem rozkładu. A dziwi się czarnymi perełkami oczu, że palce mistrza - i w tej jeszcze chwili! - lepią jakby w glinie kształty jakoweś; to znów podrywa się ręka niby z młotem w garści: gdy ciało już gnić poczyna, utrudzą się jeszcze dusza tworzeniem - szczurom na żer, pająkom na osnucie. A tworząc wciąż, boryka się z ciała ostateczną bezsiłą: raz po raz tężcowo przeginał mu się grzbiet. Nagle głuche stuknięcie głową w tył: "Chryste, w ręce Twoje!..." Miękko plusnęły dłonie o podłogę. Już cisza. Exitus.

Wówczas śmierć - widzieli stróże i zbiry - opuściła chyłkiem dom jego.