|
|||||||||
Stanisław WYSPIAŃSKI
|
|||||||||
|
Urodzony 15 stycznia 1869 w Krakowie w rodzinie rzeźbiarza.
Od 1880 wychowywał się u krewnych. Uczył się w gimnazjum Św. Anny,
zaprzyjaźnił się wówczas z Józefem Mehofferem, Lucjanem Rydlem,
Stanisławem Estreichem. W 1887 rozpoczął studia malarskie w
krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, której dyrektorem był wówczas Jan
Matejko. Matejko powierzył wyróżniającemu się studentowi współudział
w wykonaniu polichromii odnawianego kościoła Mariackiego. W latach
1887-90 i 1896-1897 uczęszczał na Uniwersytet Jagielloński, gdzie słuchał
wykładów z historii,
historii sztuki i literatury. W 1890 udał się w podróż zagraniczną
przez Włochy i Szwajcarię do Francji, następnie do Niemiec i Pragi. W
latach 1891-1894 trzykrotnie przebywał w Paryżu, gdzie uczęszczał do
prywatnej Acadėmie Colarossi, zetknął się m.in. z Paulem
Gauguinem, uczęszczał na spektakle teatralne i operowe. Do Krakowa
powrócił w 1904. Zaprojektował i częściowo wykonał polichromię w
restaurowanym kościele Franciszkanów. Nawiązał współpracę z
Teatrem Miejskim w Krakowie. W roku 1897 rozpoczął współpracę z
krakowskim "Życiem" jako ilustrator, w 1902 został docentem
Akademii Sztuk Pięknych, w 1905 radnym miasta Krakowa. Projektował wnętrza
i meble. W 1905 stawiając swoją kandydaturę na stanowisko dyrektora
krakowskiego Teatru Miejskiego planował odnowienie i wzbogacenie
wielkiego repertuaru teatralnego; ostatecznie dyrektorem został L.
Solski. Od wielu lat ciężko chory podupadał na zdrowiu, wreszcie
unieruchomiony w podkrakowskich Węgrzcach kończył rozpoczęte dzieła,
częściowo już tylko dyktując. Zmarł 28 listopada 1907 w Krakowie.
Pogrzeb Wyspiańskiego stał się manifestacją narodową, pochowany w
grobach zasłużonych na Skałce.
Dramaturg, poeta, malarz, reformator teatru. Napisał w sumie 37 tekstów dramatycznych - jak William Shakespeare. Zorientowany w rozmaitych konwencjach dramaturgii europejskiej, pisał dramaty nawiązujące do tradycji dramatu antycznego (Powrót Odysa, Achilleis), szekspirowskiego - napisał traktat-parafrazę Hamlet; Legenda i debiutancki Daniel nawiązuje do dramaturgii Wagnera; do dramatu Maeterlincka - Protesilas i Laodomia; skomentował w swoich dramatach powstanie listopadowe: Warszawianka, Lelewel, Noc listopadowa; reinterpretację historii Polski przeprowadził w Legendzie, Bolesławie Śmiałym i Skałce. W trylogii ideowej: Wesele (1901), Wyzwolenie (1903) i Akropolis (1904) zaproponował zasadniczy rozrachunek z Polską współczesną. Był pierwszym inscenizatorem całości Dziadów Mickiewiczowskich; twórca i ideolog polskiego teatru monumentalnego, wyprowadzonego z XVI Lekcji Mickiewiczowskich wykładów o literaturze słowiańskiej. Wesele, uważane za najważniejszy dramat Wyspiańskiego, zostało zainspirowane ślubem przyjaciela poety - Lucjana Rydla. Wystawione po raz pierwszy 16 marca 1901 rychło utraciło swój charakter reportażowy, stało się jednym z najważniejszych głosów w dyskusji o Polsce, obok licznych inscenizacji tego dramatu na uwagę zasługuje film Andrzeja Wajdy (1973). |
Born on 5th January 1869 in Kraków to the family of a sculptor. His relatives raised him from 1880. He studied at St. Anne’s Grammar School, where he made friends with Józef Mehoffer, Lucjan Rydel, Stanisław Estreich. In 1887 he commenced his study of painting at the Fine Arts School in Kraków, where Jan Matejko was the principal. Matejko trusted his outstanding student with collaboration in the creation of polychroming during the renovation of St Mary’s Church. In 1887-90 and 1896-1897 he attended the Jagiellonian University, where he listened to lectures on history, art history and literature. In 1890 he travelled abroad through Italy and Switzerland to France, and then to Germany and Prague. Between 1891 and 1894 he went to Paris three times and attended a private school - the Acadèmie Colarossi, he came into contact with Paul Gauguin, he frequented the theatre and opera. He came back to Kraków in 1904. He designed and partly created the polychrome surfaces in a renovated church of the Franciscans. He established co-operation with the Municipal Theatre in Kraków. In 1897 he commenced the co-operation with Kraków’s "Życie" ("Life") as an illustrator, in 1902 he became a reader at the Fine Art Academy, and in 1905 an alderman in Kraków. He was an interior and furniture designer. In 1905, when he ran for the post of the principal of the Municipal Theatre in Kraków, he planned to reconstruct and enrich the great theatre repertoire; J. Solski eventually obtained the post. He was seriously ill for many years and was finally confined in Węgrzce near Kraków. There he finished the commenced works, partially by means of dictation only. He died on 28th November 1907 in Kraków. His funeral became a national manifestation; he was buried at the cemetery for the distinguished at Skałka. Dramatist, poet, painter, reformer of theatre. He wrote 37 plays altogether - just like William Shakespeare. Being familiar with various conventions of European drama writing, he wrote dramas referring to the tradition of ancient drama (Powrót Odysa, Achilleis), and that of Shakespearean drama - he wrote a treatise-paraphrase of Hamlet; Legenda ("A Legend") and his debut Daniel refers to Wagner’s work; Protesilas and Laodomia to Maeterlinck’s play; he commented on the November Uprising in his dramas: Warszawianka, Lelewel, Noc listopadowa; he reinterpreted Polish history in Legenda, Bolesław Śmiały and Skałka. In his ideological trilogy: Wesele ("The Wedding") (1901), Wyzwolenie ("Liberation") (1903) and Akropolis ("Acropolis") (1904) he proposed a fundamental reckoning with contemporary Poland. He was the first to stage the whole of Mickiewicz’s play - Dziady ("Forefathers’ Eve"); the creator and ideologue of Polish monumental theatre, derived from XVI Lekcje, Mickiewicz’s lectures on Slavic literature. Wesele, which is considered the most important of Wyspiański’s dramas, was inspired by the wedding of the poet’s friend - Lucjan Rydel. Wesele, staged for the first time on 16th March 1901, soon lost its journalistic character and became one of the most important voices in the discussion about Poland; apart from numerous theatre productions, the film by Andrzej Wajda (1973) deserves attention. |
||||||||
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY |
|||||||||
|
- S. Wyspiański, Dzieła zebrane. Redakcja
zespołowa pod kier. L. Płoszewskiego, t. 1-16, Kraków 1958-1971. |
|||||||||
|
|
|||||||||