WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

Maria WIRTEMBERSKA
Dr Marek Adamiec

W roku 1782 na skutek nieporozumień z królem Czartoryscy opuszczają Warszawę i przenoszą się do Puław. Z tym ośrodkiem życia kulturalnego i politycznego związani byli m.in. Franciszek Dionizy Kniaźnin, Grzegorz Piramowicz, Julian Ursyn Niemcewicz.

W roku 1784 z inicjatywy matki zawiera małżeństwo z Ludwikiem Würtemberg-Montbéliard, spokrewnionym z panującymi rodzinami niemieckimi i rosyjskimi; w 1793 - po zdradzie księcia w kampanii 1792 (jako dowódca wojsk litewskich działał na korzyść Prus i Rosji) dochodzi do rozwodu.

Po rozwodzie Wirtemberska przebywała najczęściej w Warszawie, od roku 1798 do 1804 zimy spędzała w Wiedniu, zaś letnie wakacje - w Puławach; w latach 1808-1816 prowadziła w Warszawie salon literacki (tak zwane błękitne soboty); brała udział w posiedzeniach Towarzystwa Iksów. Po powstaniu listopadowym przebywała w Galicji; w 1837 osiadła na stałe w Paryżu w domu brata, księcia Adama Jerzego.

Była obiektem hołdów poetyckich ze strony min. Franciszka Dionizego Kniaźnina i Ludwika Kropińskiego, nad rzeczywistymi uczuciami dominowała tu konwencja sentymentalna; odgrywała znaczną rolę w Puławach w drugim okresie rozwoju tego ośrodka. Własną twórczość literacką zarzuciła po roku 1820.

Zmarła w Paryżu 21 X 1854.

Filantropka, powieściopisarka, autorka utworów dla ludu. 

Powieści wiejskie - 1819, są pierwszą próbą literatury dla ludu, zręcznym naśladowaniem Podróży sentymentalnej Sterne'a - są Niektóre zdarzenia, myśli i uczucia doznane za granicą - 1816-1818. Szczególne miejsce w jej dorobku literackim zajmuje Malwina - 1816, uznawana za pierwszą polską powieść psychologiczno-obyczajową z wyraźnymi wątkami autobiograficznymi.

Maria Anna from the Czartoryski family, Duchess von Württemberg-Montbéliard, was born in Warsaw on 15 March 1768. She was the daughter of Adam Kazimierz Czartoryski, a writer, political activist and a patron of science and art, and of Izabela from the Fleming family, the creator of the pre-Romantic Puławy. Initially she was raised in the Warsaw residence of the Czartoryski family - The Blue Palace, which was known among both artists and the representatives of the progressive school of the Enlightenment. In 1782 the Czartoryski family left Warsaw and moved to Puławy as a result of arguments with the king. With this cultural and political centre were connected, among others, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Grzegorz Piramowicz and Julian Ursyn Niemcewicz. In 1784, on her mother’s initiative, Maria married Duke  Ludwik Würtemberg-Montbéliard, who was related to the ruling German and Russian families. In 1793, after Ludwik had betrayed the duke in the campaign of 1792, (he acted to Prussia’s and Russia’s advantage) Maria divorced Ludwik. After the divorce she stayed mostly in Warsaw. From 1798 to 1804 she spent the winters in Vienna and her summer holidays in Puławy. During the years 1808-1816 she ran a literary salon in Warsaw (the so-called Blue Saturdays); she also participated in the meetings of the X Society. After the collapse of the November Uprising she stayed in Galicia. In 1837 she settled down in Paris in the house of her brother, Prince Adam Jerzy. She was the object of poetic homages, paid her, among others, by Franciszek Dionizy Kniaźnin and Ludwik Karpiński. However, sentimental convention dominated here over genuine emotions. Wirtemberska played a significant role in Puławy in the second period of the development of this centre. She abandoned her own literary creation after 1820. 

She died in Paris on 21 October 1854. She was a philanthropist, a novelist and the author of works for the people.

Powieści wiejskie - 1819, is the first attempt at writing literature for the people. Niektóre zdarzenia, myśli i uczucia doznane za granicą - 1816-1818, is a skilful imitation of Sterne’s A Sentimental Journey. A special place in her literary output is occupied by Malwina - 1816, a work considered as the first Polish psychological novel of manners with conspicuous autobiographical overtones.

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY