|
|||
Szymon SZYMONOWIC (Simon Simonides)
|
|||
|
Urodził się 24 (lub 26) października 1558 we Lwowie. Ojciec, Szymon z Brzezin, był człowiekiem wykształconym, rektorem szkoły katedralnej, pełnił też obowiązki ławnika i rajcy. Przyszły poeta studiował w Krakowie, gdzie w roku 1577 uzyskał stopień bakałarza nauk wyzwolonych. Dalsze studia odbywał za granicą - prawdopodobnie we Francji i Belgii. Po powrocie do kraju (przed rokiem 1584) osiadł we Lwowie, oddając się pracy pedagogicznej. Około 1586 roku nawiązał współpracę z Janem Zamoyskim, wówczas już kanclerzem wielkim koronnym i hetmanem wielkim koronnym. Dzięki niemu uzyskał w roku 1590 szlachectwo (odtąd posługiwał się niekiedy nazwiskiem Bendoński). Na polecenie kanclerza zajął się organizacją akademii w Zamościu (pozyskiwał profesorów, gromadził księgozbiór, zabiegał o uruchomienie drukarni) i doprowadził - w roku 1595 - do jej otwarcia. Z czasem przeniósł się do tego miasta, zajęty tamtejszą uczelnią i istniejącą przy niej drukarnią. Niezależnie od tych obowiązków zajmował się wioskami, między innymi Czernięcinem, otrzymanymi w dzierżawę od kanclerza. Po jego śmierci - zresztą także wcześniej - był wychowawcą małoletniego syna Zamoyskiego, Tomasza. Zmarł 5 maja 1629 roku w Czernięcinie pod Zamościem, gdzie spędził schyłek życia. Był poetą dwujęzycznym. Zaczął od twórczości łacińskiej, którą uprawiał zresztą do końca życia. Do wczesnych utworów należą między innymi poemat o św. Stanisławie i wiersze okolicznościowe wzorowane na Pindarze i Horacym, w których czcił czyny hetmana Jana Zamoyskiego. Równolegle wypowiadał się w wierszach pisanych po polsku, i to - co warto podkreślić - sielankowych, utrzymanych w konwencji renesansowego klasycyzmu. Z późniejszych utworów polskich wymienić można pochodzący z okresu rokoszu Zebrzydowskiego Rytm po pogromieniu na terazniejsze rozruchy, zasobny w aktualne obserwacje i opinie (dotyczące zwłaszcza polityki Zygmunta III Wazy). U schyłku życia powstały dalsze wiersze okolicznościowe, epicedia i ody wzorowane na Pindarze. W roku 1614 ukazało się w Zamościu najważniejsze dzieło Szymonowica - Sielanki (zbiór dwudziestu utworów), owoc kilkunastu lat pracy. Do edycji tej dołączone zostały Nagrobki zbieranej drużyny - zbiorek czterowersowych epigramatów umoralniających, nie pozbawionych przy tym humoru. Mistrzem, którego Szymonowic w Sielankach naśladował najczęściej, był Teokryt, twórca sielanki jako gatunku literackiego. Fragmenty niektórych jego idyll tłumaczył i parafrazował. Podobnie traktował bukoliki Wergiliusza. Wzorując się na obu autorach, budował sielankową scenerię, kształtował partie liryczne i epickie, organizował dialogi pieśniowe, pełniące szczególnie doniosłe funkcje. W pieśniach sielankowi bohaterowie przekazują pouczenia, myśli i idee - ze stoicyzmu rodem, snują refleksje nad miejscem poezji i poety w społeczeństwie. Jest tu też okazja do pochwały skromnego życia, idei poprzestawania na małym, horacjańskiego „złotego środka” (aurea mediocritas). Raz po raz pobrzmiewają w Sielankach echa liryki Jana Kochanowskiego, zdumiewają udane próby naśladowania jej szerokiej skali uczuć, bogatego słownictwa poetyckiego. Szymonowic jawi się w Sielankach jako uważny obserwator swoich czasów, znawca realiów życia społecznego (Żeńcy), miłośnik ojczystego krajobrazu i folkloru, rodzimych obyczajów (opis wesela w sielance Kołacze; por. też Czary). W całym zbiorze występuje jako nauczyciel i krytyk negatywnych stron życia obyczajowego (Baby, Kiermasz), wyzysku i ucisku chłopstwa pańszczyźnianego (Pastuszy, Żeńcy). Swoje spostrzeżenia i opinie zamykał poeta często w przysłowiach i sentencjach. Dbał o prostotę słownictwa i składni; pozostawał w kręgu reguł klasycyzmu renesansowego, tylko sporadycznie skłaniał się ku manieryzmowi, zawiłościom stylistycznym czy tylko konstrukcjom wyliczeniowym, powtórzeniom oraz strukturom utrwalającym ruch, grę światła i cienia. Był Szymonowic także autorem dwóch łacińskich tragedii. Już w wczesnej fazie twórczości - w 1587 roku - opublikowana została tragedia Castus Joseph (Niewinny Józef), podejmująca jeden z najpopularniejszych w europejskiej dramaturgii renesansowej wątków biblijnych. Poeta oparł się na modelu tragedii greckiej, zwłaszcza Eurypidesa, kładąc nacisk na dynamiczną akcję i ukazanie wewnętrznych przeżyć, namiętności głównych postaci. Sztuka spotkała się z uznaniem współczesnych, została nawet przełożona (raczej sparafrazowana) na język polski przez Stanisława Gosławskiego i wydana w 1597 roku. Druga tragedia, Pentesilea (wydana w 1617 roku), której fabuła osnuta została wokół historii królowej Amazonek uczestniczącej w obronie Troi przed Grekami, nie spotkała się już z takim uznaniem. Szymonowic, ceniony za życia w kraju i za granicą jako twórca poezji łacińskiej, jako autor ód w stylu Pindarowym, a także tragedii Castus Joseph, do historii literatury przeszedł przede wszystkim jako kontynuator dzieła Kochanowskiego. To wysokie miejsce zawdzięcza poeta przede wszystkim Sielankom, związanym z antyczną i rodzimą tradycją. |
Szymon Szymonowic was born on 24 (or 26) October in 1558 in Lwów. His father, Szymon from Brzeziny, was an educated man and the rector of a cathedral school who also fulfilled the duties of a town councillor. The future poet studied in Kraków, where in 1577 he obtained a Bachelor’s degree in liberal arts He continued his studies abroad, probably in France and Belgium. After returning home (before 1584), Szymon Szymonowic settled down in Lwów and devoted himself to pedagogical work. Around 1586 he instigated co-operation with Jan Zamoyski, who then held the position of both Great Crown Chancellor and Great Crown Hetman. In consequence, in 1590, Szymonowic was raised to the ranks of the nobility; from that time he sometimes used the surname Bendoński. On the chancellor’s orders he organised the academy in Zamość (employed professors, collected books for the library, strove to start up a printing house) and in 1595 brought about its opening. After some time he moved to that city, being all the time involved with the local academy and the adjacent printing house. Apart from these duties he looked after many villages, including Czernięcin, which he received on lease from the Chancellor. After the Chancellors death, and also earlier, Szymon Szymonowic became the tutor of Zamoyski’s underage son, Tomasz. Szymon Szymonowic died on 5 May 1629 in Czernięcin near Zamość, where he had spent the rest of his life. Szymon Szymonowic was a bilingual poet. He began with works in Latin and continued writing them till the end of his life. His early compositions include, among other things, a poem about St Stanisław and occasional poems modelled on Pindar and Horace, where he glorified the deeds of Hetman Jan Zamoyski. Simultaneously he expressed his opinions in poems written in Polish, and, which it is appropriate to underline, of an idyllic type in the convention of Renaissance Classicism. What is also worth mentioning is the later Polish work entitled Rytm po pogromieniu na teraźniejsze rozruchy, which originated in the period of Zebrzydowski’s rebellion and which is rich in topical observations and opinions related especially to Zygmunt Waza’s policies. During the last period of his life, Szymon Szymonowic wrote other occasional poems, epic works and odes modelled on Pindar. In 1614 in Zamość, Szymonowic’s most important work appeared, that is Sielanki (a collection of twenty compositions), which was the fruit of more than a dozen years of work. To that edition, Nagrobki zbieranej drużyny was added, which was a collection of four-verse epigrams in a moral tone, but not devoid of humour. Szymonowic’s master, whom he most often imitated in Sielanki, was Theocritus, the creator of the idyll as a literary genre. Szymonowic translated and paraphrased fragments of some of Theocritus’s idylls. He treated Virgil’s idylls similarly. Following the pattern of both authors, Szymonowic built an idyllic scenery, formed lyrical and epic fragments, and organised singing dialogues which fulfilled especially important functions. In the songs, the idyllic heroes deliver instructions, thoughts and ideas of a stoical origin, reflect on the place of poetry and the poet in society. There is also an opportunity to praise modest life, the idea of having modest aspirations and the Horatian “golden mean” (aurea mediocritas). Quite often Sielanki echoes Jan Kochanowski’s lyrics, and astonishes the reader with successful attempts to imitate their wide scale of feelings and rich poetic vocabulary. Szymonowic appears in Sielanki as an attentive observer of his own times, an expert in the realities of social life (Żeńcy), a lover of native scenery, folklore and national customs (the wedding description in the idyll entitled Kołacze; also Czary). In the whole collection Szymonowic appears as a teacher and a critic of the negative sides of social life (Baby, Kiermasz) as well as a critic of the exploitation of villein peasants (Pastuszy, Żeńcy). The poet often inserted his observations and opinions in proverbs and maxims. He was careful about the simplicity of vocabulary and syntax; he remained in the circle of the rules of Renaissance Classicism, and was only sporadically inclined to mannerism, stylistic complexities or enumeration constructions, repetitions, and structures fixing the movement, the game of light and dark. Szymonowic was also the author of two tragedies in Latin. In the early phase of his artistic development, in 1587, Szymonowic published a tragedy entitled Castus Joseph (Niewinny Józef) which dealt with one of the most popular Biblical plots in the European dramaturgy of the Renaissance. The poet followed the model of Greek tragedy, especially Euripides, putting the stress on dynamic action and the exhibition of the inner emotions and passions of the main characters. The play received wide recognition among contemporaries and was even translated (or rather paraphrased) into Polish by Stanisław Gosławski and published in 1597. The second tragedy, Pentesilea (published in 1617), whose plot was developed around the history of the Amazon queen participating in the defence of Troy against the Greeks, did not gain such recognition. Szymonowic, esteemed throughout his life in the country and abroad as the creator of Latin poetry, odes in a Pindarian style, and also the tragedy Castus Joseph, is remembered in the history of literature as the continuator of Kochanowskis work . The poet owes such a high regard to Sielanki, which is related to both the ancient and the national tradition. |
||
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY |
|||
|
- A. Krzewińska, Sielanka
staropolska. Jej początki, tradycje
i główne kierunki rozwoju, Warszawa-Toruń 1979. |
|||
|
|
|||