Zygmunt KRASIŃSKI , hrabia, 1812 - 1859
Prof. dr hab. Anna Kubale

Poeta, dramatopisarz, powieściopisarz, epistolograf. Urodzony w Paryżu w rodzinie arystokratycznej. Wcześnie osierocony przez matkę, pozostawał pod silnym wpływem ojca, wybitnej lecz kontrowersyjnej postaci życia politycznego i kulturalnego czasów porozbiorowych: generała w armii napoleońskiej, później zaś - po klęsce Bonapartego - carskiego dygnitarza w Królestwie Polskim. Poeta, mimo iż nigdy nie zaakceptował późniejszych prorosyjskich poglądów ojca, często ulegał mu zarówno w sferze zachowań publicznych, obywatelskich, jak i w życiu prywatnym (z woli ojca, na przykład, w 1843 roku związał się węzłem małżeńskim z Elizą Branicką - mimo romansu z Delfiną Potocką, w którym trwał niemal do końca życia). W czasach studenckich solidarność z ojcem nie pozwoliła mu wziąć udziału w patriotycznej manifestacji, w konsekwencji czego - bojkotowany przez kolegów - musiał w 1829 roku opuścić Warszawę i wyjechać do Genewy dla kontynuowania rozpoczętych studiów prawniczych. Od wyjazdu do Szwajcarii bywał w kraju tylko gościem, większość życia spędzając za granicą. Włochy, Francja, Austria, Niemcy to stałe trasy jego licznych podróży: do wciąż nowych miejsc zamieszkania, do kurortów dla podreperowania zdrowia, w miejsca ustronne, a piękne dla ukrywanych przed opinią publiczną spotkań z Potocką. Owa romantyczna podróżomania dobrze służyła bogatej korespondencji o wybitnych walorach literackich. Znajdowała w niej doskonały wyraz pełna sprzeczności, dialogiczna i trochę zwierciadlana osobowość poety.

Krasiński był genialnym dzieckiem podziwianym w klasycystycznym literackim salonie ojca i wcześnie zaczął pisać. Pierwsze próby to małe utwory prozą oraz powieści historyczne (debiut drukiem: Grób rodziny Reichstalów 1828) pozostające pod wpływem angielskich romansów grozy i francuskiej powieści frenetycznej. Młodzieńczy okres genewski okazał się niezwykle ważny w intelektualnej, artystycznej, a także obywatelskiej biografii poety. Był to czas: rozwijającej go przyjaźni z poetą, późniejszym dyplomatą, Anglikiem Henrykiem Reeve`em, poznawania literatury i manifestów europejskiego romantyzmu, kształtowania poglądów historiozoficznych - dzięki lekturom J. Micheleta oraz tradycjonalistów francuskich: P. S. Ballanche`a i J. de Maistre`a. Będą one stanowiły podstawę ideową późniejszych utworów poety. W Genewie pisał Krasiński po francusku listy do Reeve`a, gdy ten wyjechał do Anglii, a także autobiograficzne Fragmenty, o tematyce najczęściej katastroficznej. Próbował przenosić na grunt polski doświadczenia prozy poetyckiej Chateaubrianda oraz frenetycznych opowiadań i powieści: V. Hugo, J. Janina, Ch. Nodiera - czego najwartościowszym przykładem okazał się wydany w 1834 roku Agaj-Han, a ślady odnaleźć można w poetyckiej prozie Irydiona (1836).

Okres genewsko-rzymski był dla poety także czasem bolesnego patriotycznego dojrzewania. Nie uzyskawszy przyzwolenia ojca, nie wziął udziału w powstaniu listopadowym (1830), o wybuchu którego dowiedział się podczas pobytu w Rzymie. Zarówno pisane w tym czasie listy, jak i zachowany fragment powieści Adam Szaleniec (1831) dają świadectwo rozterkom i wewnętrznemu dramatowi poety. Mimo iż przyjął w końcu ojcowską interpretację powstania jako rewolty społecznej, jakobińskiej przez całe życie dręczyło go uczucie hańby. Ustępstwom wobec ojca towarzyszyła pogłębiająca się z latami nerwica i stany melancholii. W listach z okazji rozważań nad własną sytuacją egzystencjalną pisał o "fałszywym" położeniu, w jakim się znajduje, uważając że należy ono do istoty jego losu.

Należał do twórców, którzy, wyjątkowo silnie odczuwali romantyczny "ból istnienia", zagrożenie przez śmierć i strach przed nicością. Nie opuszczały go zwątpienia, a jego życie wewnętrzne układało się w rytmie rozpaczy i nadziei, doznań klęski i ocalenia. Towarzyszyło mu poczucie, że przyszło mu żyć na przełomie dziejów i oglądać schyłek starego świata (bliskie to Rene`emu i Pamiętnikom zza grobu Chateaubrianda). W swych najdoskonalszych utworach: Nie-Boskiej komedii (1835) i Irydionie (1836) pokazywał momenty przesileń historii - katastrof i degeneracji życia (co zyskało mu nazwę "poety ruin"). Interesowały go epoki schyłku i chaosu - wkraczającego także do wnętrza ludzi. Epoki, kiedy wali się dawny kształt świata, a nowy albo jeszcze nie zarysowuje się, albo nie ma nic do zaoferowania.

Nie-Boska komedia stawiała ważne dla Krasińskiego i dla całego romantyzmu pytania: czy historia może być dziełem człowieka, czy też powinna być zgodna z wolą Bożą; czy Bóg jest Bogiem miłości, czy apokaliptycznej katastrofy. Zjawiająca się w zakończeniu postać Chrystusa pozwala interpretować dramat na dwa sposoby: jako zapowiedź nowej epoki odrodzonego chrześcijaństwa lub jako apokaliptyczny kres karzącego Boga - mściciela (więcej przesłanek z dramatu i z listów wskazuje na to drugie rozumienie). W Irydionie naczelną ideą jest nie katastrofizm, a idea zbawienia. Tytułowy bohater - mszczący się na pogańskim zmaterializowanym Rzymie za zniewolenie jego greckiej ojczyzny - zostanie zbawiony. Musi tylko odpokutować swój grzech i doskonalić w sobie chrześcijańskie cnoty. Bunt i żądza odwetu (nawet jeśli płyną z patriotycznych pobudek), jako nieetyczne, nie mieszczą się w Bożym planie świata. Widać tu związek z europejską myślą palingenetyczną, dotyczącą przekształcania jednostki i społeczeństwa w drodze ku zbawieniu. Krasiński nie chciał jednak postępu za każdą cenę, na przykład za cenę rozlewu krwi, jak to jest u tłumaczącego rewolucję Ballanche`a. Obok tych uniwersalnych znaczeń trzeba interpretować Irydiona jako metaforę polityczną, w której zawiera się negatywna ocena powstania listopadowego.

Idea zbawienia stanie się szczególnie ważna w myśli Krasińskiego w latach czterdziestych - w jego mesjanistycznej koncepcji (Trzy myśli po śp. Henryku Ligenzie 1840, Przedświt 1843, Psalmy przyszłości 1845, wersja rozszerzona 1848). Jest to inny mesjanizm niż u Mickiewicza czy Słowackiego. (Psalmy... wywołały replikę Słowackiego Odpowiedź na "Psalmy przyszłości"). Zasługą jest w nim nie cierpienie i niewinna ofiara, ale wierność chrześcijaństwu w szlacheckiej przesz-łości Polski. Polska - co charakterystyczne nie idealizowana przez Krasińskiego - ma jako mesjasz zbawić nie tylko własny naród, ale także świat od rozlewu krwi i etyki opartej na nienawiści (która, według poety zapanowała w Europie od czasu rewolucji francuskiej 1789). Byłoby to więc mesjanistyczne wielkie przemienienie polityki i historii wedle chrześcijańskiej zasady miłości (Wstęp do Przedświtu). Czyn w interpretacji Krasińskiego ma charakter duchowy, moralny - wyraźnie antyrewolucyjny (w Psalmie miłości, pisanym przed 1846 rokiem, pojawia się nawet organicystyczna idea solidaryzmu szlachty i ludu).

Silnym przeżyciem stało się dla poety skierowane przeciwko szlachcie powstanie chłopskie w Galicji w 1846 roku, rozpoczynające falę rewolucyjnych wystąpień Wiosny Ludów (1848). Jego nadzieje, dotyczące duchowego doskonalenia w imię chrześcijańskiej miłości i solidaryzmu klasowego, legły w gruzach. Skalę dramatu oddaje korespondencja poety, w której - znów posługując się katastroficznymi obrazami powszechnej zagłady i frenetyczną stylistyką - pisał, że w wydarzeniach roku 1848 spełnia się wizja rewolucji nakreślona przez niego niegdyś w Nie-Boskiej komedii.

Krasiński umarł w Paryżu, pochowany zaś został w rodowym majątku Opinogóra niedaleko Warszawy, gdzie w neogotyckim pałacyku mieści się obecnie muzeum romantyzmu.

Poet, dramatist, novelist, epistolographer. Born in Paris in an aristocratic family. His mother died when he was very young and he remained under the very strong influence of his father, who was a renowned yet controversial figure in political and cultural life after the partitions of Poland. He was a general in Napoleon’s army, and later, after Bonaparte’s defeat, a Tsarist official in the Congress Kingdom of Poland. Although the poet never accepted his father’s pro-Russian views, he often gave in to him in the sphere of public and civic behaviour, and in his private life (at his father’s insistence he entered into marriage with Eliza Branicka in 1843 despite his almost life-long affair with Delfina Potocka). During his university years, solidarity with his father made him avoid taking part in a patriotic demonstration, which led his friends to boycott him and him to leave Warsaw for Geneva where he continued his law studies. From the time he moved to Switzerland he only visited Poland as a guest, spending most of his life abroad. Italy, France, Austria and Germany were the constant haunts of his travels; always to new homes, to spas, where he went to recover his health, to secluded yet beautiful spots, so ideal for his meetings with Potocka away from the public eye. This romantic travelmania served well his rich correspondence, which was full of outstanding literary merit. The poet’s personality, full of contradictions, dialogical and somewhat mirror-like, found ideal expression in his letter-writing.

Kraśiński was a brilliant child, much admired in his father’s classical, literary salon. He started writing very early. His first attempts were small compositions written in prose and historical novels (his print debut: Grób rodziny Reichstalów [The Grave of the Reichstal Family], 1828). They were influenced by English horror romances and French frenetic novels. The period of his youth spent in Geneva turned out to be very important not only in the intellectual and artistic but also in the civic life of the poet. During this time he not only developed a friendship with the English poet and future diplomat, Henry Reeve, but also familiarised himself with the literature and manifestos of European Romanticism, and formed his historical and philosophical views - thanks to reading Michelet and the French traditionalists, Ballanche and de Maistre. They would constitute the conceptual basis for his further compositions. In Geneva Krasiński wrote letters in French to Reeve, who had left for England, and also his autobiographical Fragments, mainly with catastrophic motifs. He tried to transfer onto Polish ground some elements of the poetic prose of Chateaubriand and also the frenetic stories and novels of Hugo, Janin and Nodier. The most valuable example of this work is Agaj-Han, published in 1834. Additionally, the traits of his literary fascinations can be found in the poetic prose of Irydion (1836).

The Geneva-Rome period was for the poet also a period of painful, patriotic maturing. Not having received his father’s consent he did not take part in the November Uprising (1830/1831), of whose beginning he heard when he was in Rome. Letters written in this period, as well as a preserved fragment of the novel Adam Szaleniec [Adam the Madman] (1831), bear witness to the perplexities and internal drama which the poet was undergoing. Despite finally accepting his father’s interpretation of the Uprising as a social and Jacobinical riot, he was riddled with a feeling of shame for the rest of his life. His giving in to his father was accompanied by a developing neurosis and states of melancholy. In letters concerning his own existential situation he wrote about the "false" situation in which he was stuck, believing that it was all a part of his fate.

He belonged to those creators who especially strongly felt the Romantic "pain of existence", danger of death and fear of nothingness. Doubts were ever present in his life, and his internal life was arranged to the rhythm of despair and hope, catastrophe and salvation. He was accompanied by the feeling that he was meant to live at the turning-point of history and watch the decline of the Old World (so close to Rene and The Memoirs From The Grave by Chateaubriand). In his greatest compositions: Nie-Boska komedia [Non-divine Comedy] (1835) and Irydion (1836) he showed the moments of history’s turning points - the catastrophes and degeneration of life, (which earned him the title of "the poet of ruins"). He was interested in the epochs of decline and chaos - intruding also into the insides of people. Epochs when the previous world-shape was being destroyed, and a new one either had not been defined yet, or had nothing to offer.

Non-divine Comedy posed questions which were important for Krasiński and for all of Romanticism: can history be the creation of man or should it be in accord with God’s will; is God the God of love or of apocalyptic catastrophe? The figure of Christ appearing at the end allows for two interpretations of the drama: as a harbinger of a new epoch of a re-born Christianity or as an apocalyptic annihilation of a punishing, vengeful God (there exist more indications in the drama and in his letters to suggest the second interpretation). In Irydion it is not catastrophe but salvation which is the main idea. The protagonist - who takes revenge on a materialistic Rome for enslaving his Greek country - will be saved. All he has to do is to repent for his sin and perfect his Christian virtues. Rebellion and revenge (even if they stem from patriotic motives), being unethical, do not have any place in God’s plan of the world. We can notice here the connections with European palingenetic thought, concerning the transformation of an individual and of society on the way to salvation. Krasiński did not want development at any costs, for example, at the cost of blood-shed, as in Ballanche’s explanation of a revolution. Apart from these universal meanings Irydion should also be interpreted as a political metaphor and a negative evaluation of the November Uprising.

The idea of salvation becomes especially important in Krasiński’s thoughts in the 1840s - in his Messianic vision (Trzy myśli po śp. Henryku Ligenzie [Three Thoughts After The Late Henry Ligenza] 1840, Przedświt [Before dawn] 1843, Psalmy przyszłości [Psalms Of The Future] 1845, expanded edition 1848). His Messianism was different from the one we find in Mickiewicz and Słowacki. (Psalms.... induced Słowacki’s riposte Odpowiedź na "Psalmy przyszłości” [The Answer to "Psalms Of The Future"]). In Krasiński’s Messianism it is not suffering and innocent sacrifice which bring credit but rather loyalty to Christianity in the noble past of Poland. Poland - not idealised, which is characteristic for Krasiński - is, as a Messiah, to save not only its people but also the world from the bloodshed and hatred-based ethics (which according to the poet had overwhelmed Europe from the time of the French Revolution in 1789). Thus, it would be a great Messianic transformation of politics and history according to the Christian rule of love (Prologue to Before dawn). A deed in Krasiński’s interpretation has a spiritual and moral aspect - and is clearly anti-revolutionary (in Psalm of Love, written before 1846, there even appears an organicistic vision of solidarity between nobles and peasants).

The peasant rebellion against the nobles in Galicia in 1846, which started the People’s Spring (1848) was a very profound experience for the poet. His hopes concerning spiritual perfection in the name of Christian love and class solidarity were smashed. The scale of his drama is visible in the poet’s correspondence, in which, using once again catastrophic pictures of total destruction and frenetic style, he wrote that in the events of 1848 his vision of revolution presented in Non-divine Comedy came true.

Krasiński died in Paris and was buried on the family estate in Opinogóra near Warsaw. The neo-gothic palace there now houses the Museum of Romanticism.

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

- Krasiński żywy [Praca zbiorowa], Londyn 1959.
- M. Janion, Zygmunt Krasiński, Debiut i dojrzałość, Warszawa 1962.
- Z. Sudolski, Korespondencja Zygmunta Krasińskiego , Warszawa 1968.
- A. Witkowska, Wielcy romantycy polscy. Sylwetki: Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, Norwid, Warszawa 1980.
- M. Bieńczyk, Czarny człowiek. Krasiński wobec śmierci, Warszawa 1990.
- S. Treugutt, Geniusz wydziedziczony. Studia romantyczne i napoleońskie, red M. Prussak, Warszawa 1993.