WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

Franciszek Ksawery DMOCHOWSKI
 dr Marek Adamiec

Urodzony 2 grudnia 1762 w Oprawczykach na Podlasiu, w rodzinie drobnej szlachty. Kształcił się u jezuitów, następnie u pijarów w Drohiczynie, od 1778 w Podolińcu na Spiszu. Po ukończeniu nowicjatu przyjęty w r. 1778 do pijarów. Uczył w szkołach pijarskich w Radomiu, w 1785 przeniesiony do Warszawy. W latach 1786-1788 wykładał łacinę w kolegium w Łomży, następnie w Radomiu. W roku 1789 uczył w warszawskiej szkole wydziałowej; zbliżył się wtedy do H. Kołłątaja, który uzyskał dlań zwolnienie z obowiązków zakonnych, a następnie probostwo w Kole. W 1791 został osobistym sekretarzem Kołłątaja i jego najbliższym współpracownikiem; razem z Kołłątajem w czasach Targowicy emigrował do Saksonii, gdzie brał udział w przygotowaniach powstania kościuszkowskiego. W 1794 w marcu organizował krakowskie wystąpienie Tadeusza Kościuszki; w czasie powstania współredagował "Gazetę Wolną Warszawską" oraz "Gazetę Rządową". Po klęsce postania kościuszkowskiego wyjechał do Wenecji, następnie (1795) do Paryża, gdzie należał do grona Deputacji. Dzięki staraniom Ignacego Krasickiego u władz pruskich w roku 1799 powrócił do Warszawy. Przeszedłszy na protestantyzm wziął ślub z Izabelą Mikorską. Był jednym z założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W roku 1806 przeniósł się do kupionego majątku na Kujawach. Zmarł 20 czerwca 1808 w czasie powrotu z Warszawy.

Autor wierszy okolicznościowych, pamfletów, broszur politycznych; dokonał pierwszego pełnego przekładu Iliady na język polski, tłumaczył fragmenty Odysei, Eneidy, utwory Horacego, Lukana, Raju utraconego J. Miltona. Największą sławę zyskała mu Sztuka rymotwórcza(wyd. 1788), będąca adaptacją L'art poétique N. Boileau, uzupełniony inspiracjami Horacego, D. Diderota i A. Pope'a; nawiązując do rozprawy F. N. Golańskiego O wymowie i poezji Dmochowski sformułował tu kanon polskiego klasycyzmu literackiego; polemikę z tym utworem podjął A. Mickiewicz w rozprawie O krytykach i recenzentach warszawskich.

Born on 2 December 1762 in Oprawczyki in Podlasie to a low noble family. He attended the Jesuit and Piarist schools in Drohiczyn, then in 1778 in Podoliniec in Spisz. After his novitiate he was admitted to the Piarist order in 1778. He taught in Piarist schools in Radom, then was transferred to Warsaw in 1785. From 1786 to 1788 he taught Latin in the college in Łomża, then in Radom. In 1789 Dmochowski was a teacher in a department school in Warsaw. At the same time he became a close companion of Kołłątaj, who obtained for him a release from the order’s duties and then from the presbytery in Koło. In 1791 he became the personal secretary and the closest assistant of Kołłątaj, together with whom he emigrated to Saxony at the time of the Targowica Confederation to participate in the preparation of Kościuszko’s Insurrection (1794).

In March 1794 he organised Tadeusz Kościuszko’s pronouncement in Kraków. During the Insurrection he co-edited the "Gazeta Wolna Warszawska" ("The Free Warsaw Gazette") and "Gazeta Rządowa” ("The Government Gazette"). After the defeat of the Insurrection he left for Venice, then moved to Paris where he belonged to the Deputation. As a result of Ignacy Krasicki’s intervention with the Prussian authorities he returned to Warsaw in 1799. After his conversion to Protestantism he married Izabela Mikorowska. He was one of the founders of the Society of the Friends of Science. In 1806 he moved to a purchased estate in Kujawy. Dmochowski died on 20 June 1808 during his return journey from Warsaw.

Dmochowski was the author of celebratory poems, pamphlets, political leaflets; one of his major achievements was the first full translation of The Iliad into Polish; he also translated fragments of The Odyssey, The Aeneid, the works of Horace and Lucan and Milton’s Paradise Lost. His most famous work was Sztuka rymotwórcza (The Art of Rhyming) (published in 1788), an adaptation of L’art poétique by Boileau, inspired by Horace, Diderot and Pope; referring to the dissertation by Golański entitled O wymowie i poezji (On Rhetoric and Poetry) Dmochowski formulated here the canon of Polish literary classicism. The work was later the subject of a polemic presented by Mickiewicz in the dissertation O krytykach i recenzentach warszawskich (On Warsaw Critics and Reviewers).

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

- F.K. Dmochowski, Sztuka rymotwórcza. Opracował S. Pietraszko, Wrocław 1956.
- J. Kleiner, Sentymentalizm i preromantyzm, Warszawa 1975.
- T. Kostkiewiczowa, Klasycyzm - sentymentalizm - rokoko. Szkice o prądach literackich polskiego Oświecenia, Warszawa 1975.
- R. Przybylski, Klasycyzm, czyli prawdziwy koniec Królestwa Polskiego, Warszawa 1983.