|
|
BOGURODZICAProf. dr hab. Edmund Kotarski |
|
|
Najstarsza polska pieśń religijna. Została utrwalona na piśmie w początkach XV wieku. Z tego czasu pochodzą dwa - zachowane do dziś - przekazy: 1. kcyński, obejmujący dwie początkowe zwrotki wraz z zapisem nutowym; 2. krakowski, obejmujący 13 zwrotek, bez nut. Inne przekazy pochodzą z drugiej połowy XV wieku, z przełomu XV i XVI oraz z początku XVI stulecia. W roku 1506 pieśń ukazała się drukiem w Krakowie w Statucie Jana Łaskiego. Pochodzenie pieśni (teza o autorstwie św. Wojciecha została odrzucona) nie jest jasne. Zwykło się ją łączyć już to z liturgią łacińską, z tradycją hymnów kościelnych, już to z wpływami greckimi czy staro-cerkiewno-słowiańskimi, z kulturą Zachodu i Wschodu. Najwcześniej powstały dwie początkowe zwrotki - może w połowie, a może pod koniec XIII wieku, niewykluczone też, że dopiero u progu XIV stulecia. Bogurodzica jest pieśnią modlitewną, której pierwsza zwrotka przynosi błaganie skierowane do Chrystusa za pośrednictwem Maryi. Zaczyna się ona apostrofą do niej - "Bogurodzicy" (matki Chrystusa), "dziewicy" (panienki, dzieweczki), "Bogiem sławienej" (przez Boga wielbionej), "zwolenej" (wybranej). Po apostrofie następuje prośba, by Maryja pozyskała u swego syna łaski dla ludzi: "Zyszczy nam (pozyskaj dla nas), spuści nam" (ześlij nam). Druga strofa zaczyna się zwrotami kierowanymi bezpośrednio do Chrystusa (nazwanego "bożycem", synem Boga) - z przywołaniem Jana Chrzciciela, mogącego wesprzeć ludzkie błaganie. Modlitwa kończąca tę zwrotkę zawiera prośbę, by Chrystus zapewnił ludziom "na świecie zbożny (szczęśliwy) pobyt", a po śmierci "rajski przebyt" (wieczne trwanie w niebie). Dalsze zwrotki rozwijały różne motywy: wielkanocne, pasyjne, litanijne - z wezwaniami do świętych. Bogurodzica była początkowo związana z mszą i procesją, ale już w XV wieku stała się pieśnią rycerską. Dzięki Janowi Długoszowi (historykowi, autorowi dzieła Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae - Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego) wiemy, że została ona odśpiewana pod Grunwaldem w 1410 roku, a także przed innymi bitwami w późniejszych latach. Towarzyszyła też uroczystościom koronacyjnym Władysława zw. Warneńczykiem. Właśnie dlatego nazwał Długosz Bogurodzicę "carmen patrium" (pieśnią ojczystą). W ciągu następnych stuleci straciła na znaczeniu. Pozycję "pieśni ojczystej" odzyskała w XIX wieku i zachowuje ją po dzień dzisiejszy.
|
The oldest Polish religious hymn. It was recorded in writing at the beginning of the 15th century. Two records preserved till today date back to that time: 1. the Kcynia record including two initial stanzas together with musical notation; 2. the Kraków record covering 13 stanzas without notes. Other records date back to the second half of the 15th century, the turn of the 15th and 16th centuries and to the beginning of the 16th century. In 1509 the song was printed in Kraków in Jan Łaski's Statut. The origin of the song is not clear (the thesis about the authorship of St Adalbert has been rejected). It used to be related either to Latin liturgy, the tradition of church hymns, Greek or Old Church Slavonic influences, Western or Eastern culture. The two initial stanzas were created first - probably in the middle or at the end of the 13th century, or possibly at the very beginning of the 14th century. Bogurodzica is a prayer hymn whose first stanza contains an invocation to Christ through the intercession of Mary. It begins with an apostrophe to her - to the Mother of Christ, the Virgin, praised by God, the chosen one. After the apostrophe, there is an appeal to Mary to win favour for people from her Son. The second stanza begins with direct addresses to Christ (called God's Son) - with an invocation to John the Baptist who can support human imploring. The prayer closing this stanza contains a request that Christ give people a blissful stay on earth and, after death, everlasting existence in heaven. The subsequent stanzas develop various motifs: Easter, the Passion, a litany - with invocations to the saints. Bogurodzica was initially connected with the mass and procession but already in the 15th century it became a knight's hymn. Thanks to Jan Długosz (historian, author of Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae) we know that it was sung at Grunwald in 1410 as well as before other battles in subsequent years. It also accompanied the coronation ceremonies of Władysław Warneńczyk. That is why Długosz called Bogurodzica "carmen patrium" (the hymn of the motherland). In the next centuries the hymn lost its significance. It regained its position of "carmen patrium" in the 19th century and has held it to the present day.
|
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY |
|
|
- Bogurodzica.
Oprac. J. Woronczak, wstęp językoznawczy E. Ostrowska, oprac.
muzykologiczne H. Feicht, Wrocław 1962. Biblioteka Pisarzów Polskich. |
|