WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

Adam ASNYK
Prof.  dr hab. Jan Data

Poeta, dramatopisarz, pseudonim "El ...y" i inne, ur. 11 IX 1838 r. w Kaliszu, zm. 2 VIII 1897 r. w Krakowie. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Studiował w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie (1856), w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie (1857-59) oraz na uniw. we Wrocławiu (1859-60), Paryżu (1861) i Heidelbergu (1861-62). Brał udział w ruchu spiskowym oraz w powstaniu styczniowym; 1864-67 przebywał za granicą. W 1866 uzyskał doktorat z filozofii w Heidelbergu. Po powrocie do kraju przebywał we Lwowie, a od 1870 w Krakowie. Od stycznia 1882 r. był wydawcą krakowskiego dziennika "Reforma", przemianowanego w listopadzie tegoż roku na "Nową Reformę", której redaktorem odpowiedzialnym był od grudnia 1889 do stycznia 1895. Od 1884 był radnym miejskim w Krakowie. W 1889 został wybrany posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego. W 1890 uczestniczył w sprowadzeniu z Paryża prochów Adama Mickiewicza. Był jednym z organizatorów Towarzystwa Szkoły Ludowej w Krakowie (1882). Podejmował wyprawy wysokogórskie w Tatry. Był jednym z pierwszych członków Towarzystwa Tatrzańskiego.
Wiele podróżował po Europie. W 1888 odbył podróż do Włoch, na Sycylię, Maltę i północne brzegi Afryki, zakończoną w Marsylii. W 1894 odbył podróż na Cejlon i do Indii. Pochowany na Skałce w Krakowie.
Wiersze ogłaszał w zbiorach pt. Poezje (1869, 1872, 1880, 1894). Twórczość literacką rozpoczął w latach 1864-65. Jego liryka w tym okresie była wyrazem rozterki duchowej poety, przeżywającego kryzys światopoglądowy, pogłębiony klęską narodową. Powstają wiersze pełne bluźnierstw (Odpowiedź), buntu przeciw Stwórcy i ustalonemu porządkowi świata (Julian Apostata), goryczy i zwątpienia (W zatoce Baja), krytycznego obrachunku z romantyzmem polityznym (Sen grobów); obok nich utwory wyrażające tęsknotę za "siłą ducha", pragnienie odrodzenia "duszy współczesnej" aż do pokornego poddania się nakazom Chrystusowej nauki (Pod stopy krzyża). Od ok. 1870 rozpoczął poszukiwanie własnej drogi twórczej: erotyki, wiersze oparte na motywach ludowych, liryka refleksyjna. W utworach Asnyka zaczęła z czasem dominować postawa epicka; w miejsce lirycznego obrazu ludzkich przeżyć pojawił się zobiektywizowany, epicki obraz świata, refleksja coraz częściej zastępuje komentarz liryczny. Najpełniejszym wyrazem tej zintelektualizowanej poezji jest cykl 30 sonetów Nad głębiami (1883-94), który przyniósł Asnykowi miano "poety-filozofa". W cyklu tym zawarł poeta swój system filozoficzny, będący próbą pogodzenia idealizmu z pozytywistycznym realizmem i scjentyzmem. Z tym ostatnim łączy filozofię Asnyka praktycyzm myślowy, uznanie osiągnięć współczesnych nauk przyrodniczych oraz prawa powszechnego rozwoju. W przeciwieństwie jednak do pozytywistów nie wierzy w możliwość empirycznego poznania rzeczywistości. Rozum ludzki okazuje się bezradny w miarę postępu wiedzy. Założenia etyczne tego systemu głoszą obowiązek czynnego udziału jednostki w duchowym procesie dążenia do powszechnej doskonałości. Styl sonetów określić należy mianem dyskursywnego; cechuje go intelektualizacja oraz abstrakcyjność leksyki, brak rozbudowanych obrazów, metafor, porównań.
W twórczości Asnyka obecna jest stale nuta patriotyczna, głosząca wiarę w siłę narodu i możliwość odzyskania wolności, polemiczna wobec konserwatywnego programu ugody (W 25 rocznicę powstania 1863 roku).
Motywem wielu jego utworów jest krajobraz górski, zwłaszcza tatrzański (Ranek w górach, Kościeliska, Noc nad Wysoką, Letni wieczór, Podczas burzy, Limba, Wodospad Siklawy, Giewont) oraz motywy morskie (Podróżni, W zatoce Baja), sonety ("Zmiennego bytu falo ty ruchliwa!..."; "Wieczne ciemności! bezdenne otchłanie!..." "Na falach swoich toczy słońc miliony...") oraz cykl Z obcych stron (1895), Toarmina, Noc na morzu - w drodze z Malty do Goletty, Na polach Kartagi, Pointe du Raz. 
"Góry i morze - pisał A. w liście do ojca 28 V 1874 - to jedyne uniwersalne lekarstwo na wszystkie ludzkie dolegliwości, tam oddychając świeżym, wonnym powietrzem, pojąc  się  widokiem świeżej a wzniosłej natury można   zapomnieć  o  cierpieniach  i   troskach ...".

Poet and playwright, pen name "El ...y" and others, born on September 11, 1838 in Kalisz, died on August 2, 1897 in Kraków. He came from a noble family. He studied at the Institute for Farming and Forestry in Marymont (1856), at the Medical-Surgical Academy in Warsaw (1857-59) as well as at the universities in Wrocław (1859-60), Paris (1861) and Heidelberg (1861-62). He took part in the conspiratorial movement and in the January Uprising (!863/1864); during the years 1864-67 he lived abroad. In 1866 he obtained a doctorate in philosophy in Heidelberg. After returning to his country he lived in Lwów, and from 1870 in Kraków. From January 1882 he was the editor of the Kraków daily newspaper "Reforma" ("Reform"), which was renamed "Nowa Reforma" ("New Reform") in November of the same year, and for which he worked as the responsible editor from December 1889 to January 1895. From 1884 he was an alderman in Kraków. In 1889 he was elected a Member of the Galician National Parliament. In 1890 he participated in the bringing home of Adam Mickiewicz's ashes from Paris. He was one of the founders of the Folk School Society in Kraków (1882). He went mountaineering in the Tatra Mountains and was one of the first members of the Tatra Society.
He travelled widely all over Europe. In 1888 he made a journey to Italy, Sicily, Malta and the north coast of Africa, finally arriving in Marseille. In 1894 he travelled to Ceylon and to India. He was buried on Skałka in Kraków.
He published his poems in the collections Poezje (1869, 1872, 1880, 1894). He began his literary career in 1864-65. His lyric poetry of the time was an expression of the spiritual perplexity of the poet experiencing a crisis of his philosophy of life, deepened by his nation's defeat. He created poems full of blasphemies (Odpowiedź), rebellion against the Creator and against the fixed order of the world (Julian Apostata), bitterness and hopelessness (W zatoce Baja), a critical account of political romanticism (Sen grobów); additionally, poems rendering the longing for "spiritual strength", the desire of "the modern soul" to be reborn, as well as humble submission to the rules of Christ's teaching (Pod stopy krzyża). From approximately 1870 Asnyk began to search for his own mode of poetic creativity: eroticism, poems based on folk motifs, meditative lyrical poetry. Over time an epic approach became predominant in his poems; the lyrical picture of human emotions was replaced by an objectified epic picture of the world, reflection was more and more frequently used instead of lyric comment. The fullest expression of this intellectualised poetry is the series of 30 sonnets, Nad głębiami (1883-94), owing to which Asnyk came to be referred to as "a poet-philosopher". This series comprises the poet's philosophical system, which was an attempt at reconciling idealism with positivist realism and scientism. What linked Asnyk's philosophy to the latter was the pragmatism of thinking, the admiration for the achievements of modern natural sciences and the right to common development. Contrary to positivists, however, Asnyk did not believe in the possibility of the empirical study of reality. The human mind appeared to be helpless as scientific knowledge expanded. The ethical foundations of the system advocated an individual's duty to participate actively in the spiritual process of aiming at common perfection. The style of the sonnets should be defined as a discursive one; it is characterised by the intellectualisation and abstractionism of the lexis, the lack of extensive images, metaphors, similes.
In Asnyk's literary output a patriotic note is always present, advocating a belief in the nation's strength and the possibility of regaining independence, a note which is polemical with the conservative programme of agreement (W 25 rocznicę powstania 1863).
The motif recurring in many poems is the landscape of the mountains, particularly of the Tatras (Ranek w górach, Kościeliska, Noc nad Wysoką, Letni wieczór, Podczas burzy, Limba, Wodospad Siklawy, Giewont) and the motifs of the sea (Podróżni, W zatoce Baja), sonnets ("Zmiennego bytu falo ty ruchliwa!..."; "Wieczne ciemności! bezdenne otchłanie!..."; "Na falach swoich toczy słońc miliony...") as well as the cycle Z obcych stron (1895), Toarmina, Noc na morzu - w drodze z Malty do Goletty, Na polach Kartagi, Pointe du Raz
"The mountains and the sea," Asnyk wrote to his father in a letter from May 28, 1874, "are the only universal cure for all human maladies; there, breathing in fresh, fragrant air, revelling in the sight of fresh and noble nature, one can forget about pains and worries...".

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

- J.Tretiak, Adam Asnyk jako wyraz swojej epoki, Kraków 1922.
- E.Kucharski, Twórczość liryczna Asnyka, Kraków 1924.
- K.Wójcicki, Asnyk wśród prądów epoki. Materiały i opracowania, Warszawa 1931.
- H.Szyper, Uraz klęski w twórczości popowstaniowej Asnyka, w: Księga pamiątkowa ... J.Kleinera, zbior. Łódź 1949.
-  J.Krzyżanowski, Adam Asnyk poeta czasów niepoetyckich, w: W kręgu wielkich realistów, Kraków1962.
- Z.Szweykowski, Liryka Asnyka  a pozytywizm polski, w: Nie tylko o Prusie, Poznań 1967.
- M.Szypowska, Asnyk znany i nieznany, Warszawa 1971.

ADAM ASNYK POEZJE - POETRY

 BIOGRAMY


OPRACOWANIE - MAREK ADAMIEC