NOWY PEREGRYNANT 

STAREGO   ŚWIATA LUSTRATOR,
DOMATOR WSZĘDZIEBYLSKI;
alias
ESSENCYALNE i OSOBLIWE SCIENDA
O Państwach, Królestwach, Xięstwach, Prowincjach, Miastach wielkich,
cum sui mirabilibus
KRÓTKO SKOMPENDIOWANE
Ex prbatissimis Authoribus Multis.

Najpierwej tu dla PEREGRYNANTÓW kładę Tabellę, z której mieć mogą Informacją i Instrukcją służącą do Peregrynacji.

1mo. PEREGRYNANT tę powinien mieć intencją, aby jako Pszczółka, z Państw, Królestw Xięstw, Prowincji, Miast, jako z kwiatów, cnót, nauk: i pięknych manier słodycz zebrał. Żeby, mówię, od Francuskich Lilii kandoru, z Sorbony tamecznej sorbeat naukę, od Florencji nabrał odoru Cnót, z Bononii bonitatem, z Genui ingenuos mores, a nie.wiciów. Nie ma się uczyć od Greków kłamstwa, od Lygurów vanitatem, od Hiszpanów zbytniej grandecy. Lutetiae, to jest Paryż, a luto nazwane, nic mają poczciwości twojej inspergere maculam. Nie powinieneś z Kapui z Annibalem capere rozpustnego życia scandalum. Dopieroż od Turków nie naucz się Polygamiam, to jest wielożeństwa, ani Sodomii, od Greków Schismy, i od Heretyków zaraźliwych nauk; od Machiawelów powierzchownego, układnego życia, a w sercu niezbożnego. A że we wszystkich Narodach nemo sine naevo: stąd, mówią, Germani bibaces, Galii Leves, Hispani Lenti & Grandes, Poloni Jactatores, Anglici superstitiosi, Hungari pessimi, na te ich Vitia nie obracaj oka, ale na Zelum w Religii prawdziwej, na Rządy Reipublicae, na sprawiedliwość, Męstwo, industrią, inwencją; bądź stoocznym Argusem, magna admirare, honesta imitare. Bądź Dunajem rzeką, w którą by wiele źrzódeł, potoków, rzek wpadało Virtutum, a nie kloaki szpetnego życia i manier. Wieków naszych erexit Politicam ex Barbara Monarchiam Rossyjską Piotr Alexiewicz Imperator z ciekawej lustracji cudzych krajów. Dawniej Jan Zamoyski, Kanclerz Polski, w cudzych krajach Studiosus Peregrinans, dla Polaków w fundowaniu Trybunału i innych Politycznych maxym Doktor i Lektor chwalebny, czego się w postronnym nauczył, tego swemu kommunikował Narodowi Polskiemu. Nie tabaki Hiszpańskiej jako teraz, nie Dryakwi Weneckiej, nie Brzytew Francuskich; nie Zegarków Londyńskich, nie Manufaktur Norymberskich, nie Tutiunu i Cybuchów Tureckich, ale pięknych manier, rządów Dobra pospolitego, nawozili do Ojczyzny dawni Peregrynanci. Apolonius Filozof zlustrował Persów, Scytów, Indią, Babylonią, a w tych wszystkich, lub[o] grubych krajach: Invenit ille Vir ubique quid disceret & semper se melior fieret, mówi Ś. Hieronim. Nie wielką dali pochwałę Wielkiemu Alexandrowi Poddani, widząc w nim vitia od Persów przejęte: Persarum te mores & disciplina delectant, Patrios mores exosus es.

2do. Kto nie chce z Ojczyzny swojej wyjechać ciołkiem, a powrócić wołkiem, te dalsze ma obserwować Regulas. Z Ojczyzny movens gressum, weź Paszport Króla, Xiążęcia, przy tym Benedykcją; Spowiedzią i Kommunią preparuj się, prosząc BOGA: Dirige gressus meos in beneplacito tuo. Weź za Przewodniczkę Matkę Najświętszą idącą do Egyptu; Ś, Rafała,, Ś. Anioła Stróża, ŚŚ. Trzech Królów, Ś, Ęxpedita za Patronów. Tę wziąwszy armaturę, z ochotą wyjeżdżaj do cudzych Krajów według perswazji Kassjodora mówiącego: Interdum expedit Patriam negligere, ut Sapientiam possit quis acquirere.

GEOGRAFIA

GEOGRAFIA jest to część KOSMOGRAFII, albo Scicncji i opisującej cały świat z Niebem i ziemią; o czym to kładę scienda: Naprzód, że według niektórych zdania, wiele jest Światów. Czego i Talmudy uczą Żydowskie; że BÓG na Cherubinach lata, aby co dzień zlustrował 18 tysięcy Światów, jako to pisze Masquardus Autor. Alexander Wielki słysząc z ust Filozofa, że wiele jest Światów, płakał, że i jednego nie zawojował, mówiąc: Heu me miserum, qui nec uno quidem potitus sum. Anaximander nauczał, że Światów jest bez liczby. Toż było zdanie de Pluralitate Mundorum Xenofanesa, Demokryta, Laerciusza, Zenona, Epikura i Epikurejczyków, jego nauki Sekwitów; którzy bajali, że ex Athomis wiele się uformowało Światów. Ale te zdania konfunduje Litera Pańska; kiedy zawsze o jednym tylko wspomina Świecie, jako u Joba cap. 18.

Partykularnie mówiąc, te Państwa, królestwa, Prowincje od Synów Noego i Potomków jego osiadłe, albo pofundowane są:

 OD JAPHETA Syna pierwszego, Gomora, poszli Gomorytowie w Galacji, według niektórych w Gallogrecji; koło Troady osiedli Frygię, po większej części Aguilonis latera opanowali, to jest według Józefa Żydowina, Azję i Syrię, respektem Palestyny, albo Ziemi Świętej, ku północy leżące Krainy, albo też według Autorów Pomponiusza Meli, Teodoreta, Watabla, od Gomera namienionego nazwani są i rozmnożeni COMARI albo Cimbri, alias Duńczykowie i Holsacy i Cimmerri in Taurica Chersoneso, gdzie teraz Krym Tatarski.

Od MAGOGA, drugiego Syna Japhetowego, idą Północne Narody, to jest: Getae, Messagetae, Sarmatae, według Józefa Historyka i Ś. Hieronima zdania; gdzie i my Polacy Gens Sarmatica zapewne inkludujemy się. Od MEDAJ, trzeciego Japhetowego Syna, poszli Medowie, jako Autorów uczy Scntcncya. Czwarty Japheta Syn, JAWAN, Jonów i Greków Ociec i Autor. Hecataeus świadczy u Strabona, że Jones z Azji do Grecji w Europie leżącej przenieśli się i Ateńczykom sławnym dali initia, którzy też JONES dawnych nazywali się czasów, a ich Kraj JONIA, potym Attica, teste Plutarcho.

Piąty Syn JAPHETA perhibetur TUBAL, Autor, według Pisma Ś. Tłumaczów i Geografów, Hiszpańskiej Monarchii. Moskiewskiey Nacji, tudzież pobliższej Scytii dał początek MOSOCH, Syn szósty Japheta, ale wprzód, według opinii Józefa Historyka, w Kappadocji Mosechę Miasto od swego imienia założywszy, stamtąd dopiero tanquam ex primaria sede alias sedes w innych świata Krainach, Potomkom swoim szukający lokował się w Moskwie, alias w tamtym kraju fundował Miasto pod imieniem swoim Moschow, albo Moskwę, a to całemu Państwu potym dało imię.

Siódmy Syn JAPHETA był Ojcowskiego imienia JAPHET, inaczej Thiras; który Thrakom dał imię i początek; Thraków namienionych stolica była Bisantium, albo Konstantynopol vulgo Stambuł.

GOMER zaś ów pierwszy Syn Japheta, a Wnuk Noego, był Ojcem sześciu Synów; pierwszego ASCANEZ, albo według Rabinów legendy ASCENAZ, który był Autorem, GERMANII, albo Niemieckiej Nacji, gdzie się i Rabini tameczni Ascenazim tytułują. Tego Askaneza, czyli Asceneza Authores mają za Thuiskana, pierwszego Króla Germanii i Fundatora, owszem wszystkich Nacji między Czarnym Morzem i Renem rzeką, według Beroza Autora.

Syn drugi GOMERA tegoż był RIPHAT, od którego Riphaei pod górą tegoż imienia sedes suas mieli, i Paphlagones mają początek swój. Trzeci Syn Gomera był TOGORMA, Phrygów Ociec i Fundator, a według Rabinów, Parens Turcarum, których też Cesarz Thogor się zowie.

JAVAN, Syn Japheta, a Wnuk Noego, miał .Syna Elisa, Eola owego Greckiego, lub Włoskiego; całego Morza Medyterranu Pana i Fundatora Narodu ponad też morze osiadłych. Ten sam JAVAN miał drugiego Syna, imieniem THARSIS, od którego Tharsus sławne niegdy Miasto, Pawła Ś. Ojczyzna, i Cilices Naród swoje wziął principia; alboteż ten Tharsis dał okazją Mari Mediterraneo, .aby się Tharsis nazywało. Trzeci JAVANA Syn perhibetur CETHIM, od którego Cyprus Insuła i Cyprii, Obywatele Insuły, swój prowadzą początek, jako też CRETENSES, Krety Mieszkańce. Według zaś Rabinów, Włoskie Państwo zowie się Cethim, mniemając, że tego Narodu namieniony Cethim jest Autorem. Innym Autorom zdaje się, że Macedonia zwała się Cethim, co być może łatwo, że tam fundowawszy to Królestwo, potym do Włoch się przeniósł, oba Kraje Cethim zowiąc od swego imienia. Czwarty Syn JAVANA był DODAIM, Ociec Dodoneów w Chaonii, gdzie starożytne było Oraculum Jovis Dodonaei. LXX, alias siedmdziesiąt Tłumaczów Pisma Ś., a przytym Hieronim i Izydor, miasto tego Dodaim czytają Rodaim, wnosząc stąd, że od niego RHODII, Obywatele Insuły Rhodus wzięli suam originem. Innym się zdaje, że Francuzom, po nad Rodanem rzeką dał początek ten Dodaim, czyli Rodaim.

Od SEMA, drugiego Syna Noego, te poszły Narody, to jest: od Aelam, Syna jego, wzięli początek Aelamitae vulgo Persowie, których była Stolica Aelam, potym Susis nazwana. Od Assura, drugiego jego Syna, idą ASSYRII, CHALDAEI, MESOPOTAMI. Od ARPHAXADA, Semowego Syna, także wzięli się Susii, albo Susiańska Kraina. Od LUDA pochodzą Lydii, albo Lydia, Kraina Mniejszej Azji.

Od Aram idą ARMENI, generalnym i pierwiastkowym terminem Aramaei zwani. Od Syna zaś Arama, Mes rzeczonego, pochodzą Mesi, albo Missii. O innych Synach SEMA taceo, mnjej Eruditionis Czytelnikowi przynoszących.

Od HEBERA, Hebrajskiego języka Konserwatora, Potomkowie idący, różne Państwa i Ziemie de lumbis suis osadzili; jakoto OPHIR, Wnuk jego, Fundatorem stał się Krainy Ophir w Indii za Gangiesem bogatej w złoto.

HEVILA był Autorem Indii Orientalnej, Seba Saków, według Ptolomeusza Scytów, albo Tatarów byli Autorami.

Od CHAMA tandem trzeciego Syna Noego i od Potomków jego te idą Nacje: to jest od CHUSA fundowana jest Aethiopia, albo Murzyńskie Państwo Husim nazwane. Od drugiego Syna jego, MISRAIM, jest Egypt, niegdy od Imienia jego Misraim nazwany. Trzeci Syn Chama jest PHUT, Afryki i Mauritanii Propagator, która się antiquitus według Ptolomeusza Geografa, Phutaea od imienia jego nazywała. Chanaan, Czwarty Syn Chama, osiadł tę Krainę, która od jego nazwiska zwała się Chanaan, potym Palestyną i Judea nazwana. &c. &c.

Zgoła ci to są Posteri Noego, w całym świecie Ludzkiego Plemienia Propagatores według Ksiąg Genesis cap, 10. Ab his divisae sunt Gentes post Diluvium. O tej Propagacji po świecie wszystkim ex lumbis trzech Synów Noego uczynionej pisali Ś. Hieronim, Josephus, Oleaster, Arias, Cornelius a Lapide, Emmanuel Sa, Kircher.

GERMANIA albo NIEMCY

Stare i Nowe, albo też Ś. PAŃSTWA rzymsko-NIEMIECKIEGO
Geograficzne i Topograficzne cum singularibus krótkie bardzo opisane.

GERMANIA i GERMANUS co do nomenklatury albo wykładu imienia znaczy Braterstwo. Germanus bowiem u Łacinnikow starszego znaczy Brata, że Niemcy zawsze Fraterna sinceritate certowali ze wszystkiemi, jako Cretenses i Grecy dolo & mendacio. Co Conradus Celtes wyraził wierszem: Quod Fratrum soleant inter se vivere morę. Inni to imię Germanus tłumaczą jakoby: totos Viros, Viriles, jakoż Gverre w Francuskim języku znaczy wojnę, a Man znaczy Męża, według Tacita zdania; skąd jedne uformowane słowo Gverre Man, niby: Wojenny mąż; tandem longo usu stało się German, albo Germanus. Innym się widzi, że od słówka Hermannus, albo Hermenner, znaczącego żołnierza, Wojennego Męża, wzięło się Vocabulum Germanus. Tacitus jeszcze mniema, że Germani stąd rzeczeni, że ich germen nie skąd powstało, tylko z ich własnej Ziemi, będąc tam urodzonemi Patriotami, nie zaszłemi inwazorami. Zowią się Synonimice, to jest innym terminem Alemanni, to jest Nobiles. A czasem też primam originem suam respiciendo, nazywała się Tuiscones, albo Teutones od Tuiskona, czyli Teutona, inaczej Askanez, czyli Ascenes rzeczonego, Syna Gomera, Wnuka Jafetowego, Prawnuka Noego, który był Europejskich Narodów Ojcem, Fundatorem i pierwszym Niemieckim Królem, który umarł Roku po stworzeniu Świata 1964, za panowania Semiramidy w Babylonii.

Jest i to zdanie Autorów, że ten Król Niemiecki, czyli inny Deuten imieniem, co się wykłada Interpretari, był jako Merkuriusz trudnych rzeczy tłumacz, Prawa i dobrych obyczajów Nauczyciel i Fundator. Julius Caesar w swoich Kommentarzach, Florus i Paterculus twierdzą, że Teutones, albo Teutanes, albo Teuto, był dziewiąty, albo dziesiąty Król Niemiecki, od którego między Elbą i Wisłą mieszkający lud, a potym sensim wszyscy Niemcy Teutones nazwani. Albo też wzięli to nazwisko od słowa Niemieckicgo Theut, albo Toit, to jest BÓG, jako by sam BÓG był ich nie tylko Kreatorem, ale też w tym tu miejscu Fundatorem i Osądcą. Po Polsku się zowią Niemcy z tej racji, że od Polaków w mowie swej niezrozumiani milczeli, albo na migach jak niemi interessa wyrażali, dla tego po Polsku Niemcy, niby niemi rzeczeni.

AUSTRYA

AUSTRYA, albo Rakusy przedtym była Xięstwem tylko, potym udarowana Arcy Xiążąt tytułem, i tylko w całym świecie ten jeden jest Archi Ducatus. Od Frydcryka Barbarossy osobliwemi Austria nadana wolnościami, prerogatywami, że od samego tylko dependuje Cesarza; że wszystkim Imperii Xiążętom prym bierą; ma Jus creandi Comtes & Barones. Haeredes Austrji tak byli u BOGA szczęśliwi, że zacząwszy od Rudolfa I ab Anno 1291, na Tronie Cesarskim fulserunt gloriosissime, aż do Roku 1731, w którym in Carolo VI Płeć Męska ustała. O tej Najjaśniejszej Familii i to certum, co pro Dote Domus reputatur, że Męszczyźni, a czasem i Damy, rodzą się z wargą spodnią wypukłą, a to według Aristotelesa in Physiognomicis, jest znakiem człeka Pobożnego, miłego, statecznego, nie zmieszanego umysłu. Druga dos, że ten Dom urodził się prawie regnare, gdyż samych Cesarzów z niego było 16. Trzeci Przymiot, że żaden z Austryaków tyrańską sobie krwią Purpury nie farbował, zawsze będąc justi, Religiosi, Zelosi; dalecy od Herezji. Jedna Austryaczka Elżbieta była Córką Cesarską i Królewską, Wnuką Cesarską, Siostrą Królewską i Żoną, Matką trzech Królów i Babką.

Była bowiem Córką Cesarza Albrachta V, Czeskiego i Węgierskiego Króla; Dziada miała z Matki Zygmunta Cesarza, także Czeskiego i Węgierskiego Króla, Matką była Królów Polskich, Jana Albrachta, Władysława, Alexandra i Zygmunta, Czeskiego i Węgierskiego Króla, Fryderyka Kardynała, a co większa, Ś. KAZIMIERZA Regnanta Niebieskiego. Żoną była Kazimierza IV Jagiellończyka Króla Polskiego, a Babką Ludwika Węgierskiego i Czeskiego Króla.

KARINTIA Xięstwo. Dzieli się na Wyższą i Niższą Karyntią. Kraj jest górzysty i wielu oblany rzekami, W tej tu Prowincji jest Miasto Willach, albo Villacum Biskupa Bamberskiego, stojące nad Drawą piękne Miasteczko; blisko którego jest Klasztor OO. Benedyktynów z Opactwem, gdzie Bolesław Śmiały za zabicie Ś. Stanisława, Biskupa Krakowskiego, w kuchni pokutował i tam pochowany z nadgrobkiem: Hic jacet Boleslaus Occisor S. Stanislai.

TYROL jest Hrabstwo najpryncypalniejsze między Bawaryą, Swewią i Karyntią leżące, długie na mil 24, szerokie na 20 Niemieckich. Stolicą Hrabstwa jest Miasto Aenipontum, od Aenus rzeki nazwane, vulgo INSPRUCK, z Academią.

Koło tego Miasta Maxymilian I Cesarz Roku 1493 polując, gdy za kozami dzikiemi skalnemi poskoczył, na taką uniósł się skałę przepaścistą, że z niej zstąpić nie mogąc, dwa dni całe nie jedząc, od swoich jest opłakany ludzi; których obligował Kapłana z Najświętszemi przyprowadzić Tajemnicami, aby przynajmniej z góry serce i oczy napasł, nie mogąc Pana życia przyjąć do ust swoich, na drogę wieczności. W tym młodzian jakiś niby wiejski przybył, opokę w jednej począł łamać stronie, descensum preparując; którędy zstąpiwszy Maximilian, gdy chce owego upremiować.młodziana, wlot go nie widzi; supponitur, że to był Anioł. O czym Stephanus Pigkius in Hercule Prodicio i Kwiatkiewicz in Annalibus. Na tego cudu pamiątkę w tejże skale wysoko wyrobiono Nikę, alias framugę, i lokowano Krucyfix wielki na stóp 40, który się z dołu na dwie stóp tylko mały wydaje.

CZESKIE KRÓLESTWO

W MORAWSKIM Margrabstwie, na miejscu Gradisko, kopią Kadzidło różnej figury. Pan pewny, gdy na groncie swoim Sternbergeńskim sadzawkę na ryby rznąć kazał, czyli groble sypać, ciało ludzkie całe z Mirry uformowane znalazł, którego do kadzenia i Janowi Dubrawiuszowi o tym piszącemu udzielił.

RELIGIA Starożytnych Czechów była Pogańska. Wenerowali bowiem Prona albo Poruna Swatowita w postaci młodziana, przy samym witaniu się powinni go byli wspomnieć, stąd sposób witania: Witeg, witeg, to jest: witam cię. Innych Bożków czcili takichże, jakich Polacy u Kromera opisanych...koło Roku 550, czyli według innych Roku 640, Sławi czyli Slawi albo Słowacy opanowali Bojerię pod Wodzem Czechem, i kraj ten nowym nadali imieniem Czechy; pierwszym Xiążęciem Kreowawszy Czecha. Kraj ten lasami zarosły, dla orania i siania wychędożyli, widząc iż w złote, w srebrne góry obfituje, w ołów, mosiądz, kamienie różnego koloru, podobne Orientalnym, a lasy pełne zwierza, rzeki ryb, pastwiska bydła, koni. Od Czecha począwszy panowało tu Xiążąt Serie non interrupta 22, których tu nie cytuję dla krótkości. Między Xiążętamf Czeskiemi była też Xiężna Libussa Córka najmłodsza Krakusa, mając sobie 12 panów Radnych przydanych. Była to Czeska Sybilla, alias Prorokini Pogańska; której gdy Męża Czechowie dobrać chcieli, ona tego sobie obrać deklarowała, przed którym by koń jej własny, wyuzdany w pole puszczony, stanął jedzącym przy stole żelaznym. Stanął koń przed Przemysławem I, wtedy połudenkującym na roli na lemieszu żelaznym. Ta Libussa Pragę założyła, a jedna Wlasta z Dam jej inne sfomentowała Białegłowy do stroju Męskiego i boju, z któremi miał co czynić Przemysław, jako z Rebellizantkami przez lat 7, a to około Roku 650. Aż tandem Przemysław te Czeskie Amazonki od Oręża do wrzeciona napędził, od kopii do ożoga. Wiara Ś. zawitała do Czech za Arnulfa Cesarza koło Roku Chrystusowego 895, za Xiążęcia Borzywoja I. Ś. Wacław był 15 z królów Czeskich, który co rok swemi rękami siał pszenicę i żął na Hostie do Mszy Ś. i Winograd sam zbierał dla Wina na Ofiarę Świętą. Zabił go Brat z instinktu Drahomiry Matki, za co ją żywcem z karetą i końmi ziemia pożarła. Stolica Czeskiego Królestwa jest PRAGA, która że ma w sobie Miast trzy, to jest stare, nowe i małe Miasto, nazwana jest Tripolis, to jest Trzygród, a te wszystkie łączy most wspaniały na rzece Moldawie. Zwało się to Miasto przedtym Bubienum i Marobudum według Awentina, Casturgis według Ptolomeusza; tandem nazwane Prahą od Słowieńskiego Narodu z tej racji: Przemysław III Xiążę Czeski i Libussa Panna, Prorokini Czeska około Roku 723, chcąc nowe imię dać miastu od siebie restaurowanemu, tak u siebie konkludowali, że będąc między cieślami, jakie od nich pierwsze słowo usłyszą, takie dali Miastu. Spytali tedy cieśle, coby ciesał? Odpowiedział: Parah, albo Prah, alias Próg, a tak Prahą, a potem dla lepszej w mowie expressyi Pragą nazwali, jako świadczy Aeneas Sylvius w Historyi Czeskiej, potym Papieżem uczyniony.

SAXONIA

Tu jest Dresden albo DRESNA, Miasto nad rzeką Albis, albo Elbą, nią na nowe i Stare Miasto rozdzielone, Mostem cudnej Struktury złączone, długim na kroków 800, na 24 Arkadach stojącym przyozdobione, Zamkiem mocnym, Pałacem Elektorskim pełnym ciekawości i Arsenałem. Hunni te Miasto założyć mieli, ale pewniej, że Slavi; takoż Drezno z Słowieńskiego języka znaczy niby drażninie, albo też zwać się powinno Dreysen, niby Drey see, trzy jeziora, nad któremi stoi. W Historyach miejsce te zowie się Nisie albo Nisia. W tym samym Mieście Najjaśniejszych Elektorów Sacri Rom. Imperii Xiążąt Saskich od lat kilkuset Rezydencjonalnym, Zamkiem mocnym, Pałacem Elektorskim, Theatro raritatum, Biblioteką, Apteką, Cekauzem przyozdobionym, odprawił się solenny Mariasz albo Akt weselny serae posteritati Polskiej ciekawości króciusieńko memorandus, a to Najjaśniejszego natenczas Królewicza Imci, a teraz Augusta III, Króla Polskiego z Najjaśniejszą Austryaczką MARYĄ JÓZEFĄ, Córką Józefa Cesarza Rzymskiego w Miesiącu Sierpniu Roku 1719 splendide celebrowany, na który jako różne Nacje były solennie zapraszane, tak retro actis seculis że nil simile widziały, lub słyszały, Światu głosiły. Nie żałował nań wielu milionów w koszcie, pompie, splendecy Najjaśniejszy Król Jegomość, Ociec Serenissimi Neosponsi od wspaniałości serca & ab aucto Polakom Honore vere AUGUSTUS Serie & re secundus. Miesiąc prawie cały temu destynowany Weselu. Sprowadzona z Wiednia Najjaśniejsza Neosponsa, z honorem, pompą, paradą Cesarskiej Synowicy, Córce, Wnuczce, Prawnuczce równemi do Drezna tego, z ukontentowaniem całego Kongressu, sic flantibus Austris. Były ledwie nie wszytkie Europy zaproszone Magna Nomina & Numina, distyngwowane osoby, które distinctis diebus nacjonalnym ich językiem na komediach, Operach pięknych i kosztownych, dla siebie reprezentowanych ad satietatem były kontentowane. Indukowane też cztery świata Elementa, Ogień, Powietrze, Ziemia, Woda, przez ludzi bogato strojnych na koniach, każdemu elementowi connaturali & concolori habitu & apparatu, i przez Osoby distyngwowane ad spectaculum Gości admirujących wprowadzone. Gorzały często Festivi Ignes, alias Feierwerki, cudnej inwencji i kosztu na powietrzu i wodzie. Wystawione umyślnie bogate kupców przednich kramy, towarów drogich i osobliwych pełne, aby były od distyngwowanych Gości pro libitu gratis brane, a potym za pokazaniem kwitu na towar kupcom, od biorących danego, była sprawiedliwa z Skarbu Najjaśniejszego Gospodarza satysfakcya. Wiele strawiono czasu na igrzyskach i widowiskach na Elbie rzece, przez same Drezno płynącej, osobliwie na strzelaniu wielkiego i mnóstwa Jeleni, z Zwierzyńców na wodę napędzonych, od kawalerów i Dam z bacików strzelanych przy żałosnej trąb rezonancji.

Austerie, Gospody, Panom Gościnnym, dopieroż Polakom destynowane i zapisane były przy wszelkiej wygodzie i sufficiencji z Skarbu Najjaśniejszego Króla prowindowanej i zastąpionej. A dopieroż stoły qua arte & sumptu były zastawione? pewnie jeśli nie przewyższyły, tedy doszły stołów Kaliguli Cesarza złotemi bochnami dla Bellatorów zastawionych, albo Domicianowych.

Rozdawane, też Ordery Polskie Orła białego Osobom zacnym tam przytomnym przez Najjaśniejszego Pana. Przydali parady dobierani zacnego imienia i symetrii Polacy Dworzanie w Polskim modnym, bogatym stroju barwianym, w znacznej liczbie. Zgoła wiele millionów Liberalitas wtedy Najjaśniejszego Króla na tę pompę Mariaszu wysypała, ale też millionowej sławy dla siebie, dla Polskiej i Saskiej Nacji u wiekopomnych czasów przyniesła pamięć pretium & praemium.

   W Mieście Dreźnie, vulgo Dresden, ist THEATRUM RARITATUM, Operum aestimabilium od Najiaśń. Elektorów Saskich Augusta, Jana Jerzego I, Jana Jerzego II od Roku 1560 zaczęte, fundowane, z całego świata osobliwościami napełnione.

To Theatrum dzieli się na 7 Kamer, alias Pokojów i Sal, ślicznym malowaniem, sztukaterią i szafami etiam hebanowemi, i z. różnej materii robionemi, dziwnie adornowanych. W pierwszej sali są instrumenta Złotnicze, Tokarskie, Trackie, Cerulickie, których Xiążę August, Fundator hujus theatri zażywał, gust mający in Mechanicis. W drugjej Kamerze znajdują się, w szafach pięknych, rostruchany, a te są z pereł, perłowych macic, z Kryształu, Topazow, Achatków. Krucyfix z korpusem Pana Chrystusa z złota, w dyamenty i inne drogie kamienie osadzony; drugi z koralu rznięty; przy tym łyżka, noże z koralu formowane. Są tam Rostruchany z jajec strusiowych, orzechów Indjiskich, to jest z Insuły Indjiskiej Maldywy, przeciw truciźnie pomocnych. Jeden kubek taki szacowali Belgowie 10 tysięcy złotych. Inne są kubki z żużlów i piany od metalów odchodzącej, inne z rogów Bawolich, inne z szpon Gryfowych, alias wielkich orłów robione. W trzeciej Sali są skrzynie, malowania osobliwe. Jedna skrzynia jest kryształów, nad którą wisi imię Najjaśniejszego Elektora z dyamentów Saskich sztucznie wysadzone; Skrzyneczka z. Porcją Drzewa Krzyża Świętego. Miara długości Grobu Chrystusowego. Zegar misterny, kuranty i Hymny wybijający. W czwartej Kamerze są instrumenta Matematyczne, alias Geograficzne, Geometryczne Wojenne, Astronomiczne, Opticae służące, Muzyczne, Organy z szkła Weneckiego, piszczałki i głosy takież z rożnego koloru. Drugie Organy z Jaspisu, Alabastru Orientalnego i Saskiego, kamieniem wężowym adornowane.

Trąba Optyczna, alias Perspektywa, długa na stóp 10, nie tylko w nocy ciemnej, ale i w dzień jasny Niebieskie obroty dobrze reprezentująca, odległe miejsca czyniące przytomnemi. Tamże jest instrumentum Acusticum, albo Phonurgicum, to jest Trąba taka, że za milę całą głos ludzki i słowa distincte daje słyszeć dobrze, albo tu wymówione, tam aby słyszane były sprawuje. W Piątym Pokoju są różnego rodzaju i kunsztu Zwierciadła wypukłe, zapukłe, szkła palące, w srebro, złoto i perły oprawne. Wisi inter caetera od suffitu róg Jednorożca wielkiego szacunku, o którym Historiae naturalis gnari twierdzą, że jest prawdziwy, taxowany 100 tysięcy Koronatów. Cnoty tego docieczono na człeku, w którym się wywiodła Jaszczurka, i na psach umyślnie trutych. Jest tam i drugi róg na łokci 4 długi. Morskiej ryby którejsi. W szóstej Kamerze NATURALNA utytułowanej, są Perły Orientalne i Okcydentalne, Saskie, jakiś kamień, w którym jak w Macicy wiele szmaragdów wrosłych prezentuje się; jeden tak wielki szmaragd jak kurze jaje. Jeden Jubiler dawał za niego 30 tysięcy monety Joachimicorum.

Wielka sztuka się tu znajduje kamienia Porfirowego z ruin Kościoła Salomonowego, przez Najjaśń: Elektora Saskiego Woyciecha Roku 1476 z Jerozolimskjej peregrynacji tu przyprowadzona. Są tu i drzewa morskie, Korale, Ptaki Rajskie powietrzem żyjące, Fenix artyficjalny, bo naturalnego nie masz na świecie, jakom alibi wypróbował, albo inny jaki Ptak; tamże ząb i goleń Olbrzyma, ziobro Syreny. W siódmej Sali są misternej roboty stalowej, wyśmienitych Skulptorów jako to Michała Bonarotty Automata, to jest same się ruszające rzeczy, jako to Zegary formą Baranka, Pawia, Papugi, Okrętu, Kukułki; Zegar wielki Astronomiczny 16 tysięcy Talerów estymowany. Nie wyliczam tu sztuk Malarskich, innych dziwnych raritates, na które same jest Kamer 36 destynowanych.

Tu MAGDEBURG Miasto Imperialne w Saxonii, teraz Xięstwo Świeckie, Juris Brandeburgii, przed tym Biskupstwo. Opactwo tu było Zakonu Ś. Benedykta, gdzie Kościół teraz Katedralny. Tu odpoczywa Editha, Ottona I Wielkiego Cesarza Żona, zmarła Roku 968, która z Mężem Kościół i Klasztor dla OO. Benedyktynów wspaniały erygowała sub nomine ŚŚ. Jana, Piotra, Pawła, Innocentego, Maurycego. Ołtarzów w Kościele 24. Wielki Ołtarz z apisu szacowany dwie beczki złota, takaż Krzcielnica i organy cudne. W tym tu Mieście za Pogan szanowano Bałwana nieczystej Wenery, na wozie złotym siedzącej z trzema Charites, albo Gratiami to jest z Glaią, Talią, Pasiteą. Ale te zabobony Karol Wielki Cesarz zniósł, na Kościół Ś. Stefana obrócił, który potym Hunnowie nieprzyjaciele zrujnowali, jako pokazują rudera z niego. W tym samym Mieście najpierwszy Henryk Auceps albo Myśliwy, Cesarz de Domo Saxonica Roku 930 czyli 940 pierwsze zaczął i solennie odprawował TORNEAMENTUM albo Hastiludium z porady mądrych Konsyliarzów i Bellatorów, a to dla exercitacyi Niemieckiego Narodu Kawalerii; aby się w trybie żołnierskim wyćwiczywszy, na wiekopomną zarobili sławę, chcąc aby te in posterum kontynuowały się exercitia, dwanaście dla kawalerów napisawszy ustaw, których tenore nie mogli być przypuszczeni do kompanii ci, którzy jakim byli notowani kryminałem. W rzeczy samej były to pewne czasy i miejsca w wielkich Niemieckich Miastach. naznaczone przez publiczny edykt albo Uniwersał konwokujący z Niemiec Kawalerią, aby się stawili i sił swych i odwagi przez ucieranie się, potyczkę, pojedynek pokazali specimen. Od zaczęcia aż dokońca alias do Roku 1487 było tych Torneamentów, albo Rycerskich exercitia, numero trzydzieści i sześć, co lat kilka albo kilkanaście prezentowanych, to w Trewirze, to w Auszpurgu, to w Kolonii, to w Ratisbonie, to w Moguncji, to w Bamberdze, to w innych Miastach znacznych Niemieckich, to przez Cesarzów, to przez Xiążęta Imperii nakazanych, solennie wyprawionych. Które Torneamenta że były zgubą dusz i szwankiem wielu Kawalerii, Kościół Ś. stracie takiej zabiegając, na Koncilium Lateraneńskim trzecim za Alexandra III Papieża, około Roku 1180 czyli 1190, w Kanonie 20 pod ciężkim rygorem zakazał, aby zabijający w tych exercycjach był na gardle karany; a zabity, choćby co miał czasu do pokuty, nie był przy kościele grzebiony. Jednak rozswawolona Nacja Niemiecka nitens in vetitum, po tym jeszcze zakazie wiele tych exerciciów wyprawiła, aż w Mieście Wormacji Roku 1487 koniec uczyniła. Trwały tedy te Torneamenta lat 557. W tym jeszcze Mieście i to non omittendum, że około Roku 985 za Ottona III Cesarza, Udo Opat swawolny głos słyszał fatalny z Nieba w nocy: Cessa in ludo, lusisti nam satis Udo; to jest:
Przestań gry twej, Czartów Sługo,
Zły Udonie, już grasz długo.

O tym głosie i śmierci jego strasznej każdemu prawie z Katolików wiadoma historia; którą jako prawdziwą pisze Trithemius in Chronico Hirsaurginensis Monasteri y Neuclerus Generatione 34 fol. III, potwierdza i Baptista Fulgosus, godni wiary Autorowie; ci i inni świadczą, że właśnie za złe życie ten Opat był sądzony sądem Niebieskim i ścięty; jakoż znaleziony nazajutrz kamień skrwawiony; który potym (był przed wielkim Ołtarzem) podczas Elekcji Opatom prezentowano, aby się podobnego życia i traktamentu strzegli.

COLONIA

COLONIEŃSKIE Arcybiskupstwo i Elektorat ma chleba i wina dosyć, i Miast koło 30. Między temi Stołecznym jest COLONIA Agrippina, od Agrippiny żony Klaudiusza i Cesarza, a Córki Germanika tam sobie rezydującej, rzeczona. Nazywa się i Colonia Ubiorum, że tam Nacja Ubiorum miała nad Renem swoje osiedliska, teraz to Miasto zowią pospolicie COELN. Dla wielości Kościołów i Ciał Świętych zowie się to Altera Roma, to Colonia Sancia. Jakoż w Kościele Archi Katedralnym leżą Ciała SŚ. Trzech Królów Gaspra, albo Kaspra, przedtym zwanego Heri, którego głowa od Pana JEZUSA (gdy go nawiedzali w Betleem), paluszkiem dotchnięta, po dziś dzień ma Ciało całe na tym miejscu; drugiego Baltazara, albo Balcera, olim zwanego Peri; trzeciego Melchiora, albo Malchra, przedtym zwanego Mane, jako Historia Kolonieńska opiewa. Leży tam siedm Ciał ŚS. Machabejczykow w Kościele Machabejskim. Przydałją świętości Miastu i defensy jedenaście tysięcy Dziewic z Urszulą, Heroin CHRYSTUSOWYCH pomęczonych, tam mających leże.

Tyle tu jest Kościołów samych, ile dni w Roku całym, to jest 365. Bram 34, Kościół Katedralny Ś. Piotra od wielkości ozdób i Nadgrobków miedzianych, spiżowych, marmurowych, alabastrowych, Cud Europy. Szpitalów 22. Miasta w Cyrkumferencji staj 38, teste Ulpiano. Ren po pod Miasto płynie, piękne spectaculum z statków przychodzących i odchodzących Kupieckich przynoszące Obywatelom. Tu Trajanus Cesarz Imperii odebrał Insignia od Nerwy przysłane.

MOGUNCIA

MOGUNCIA, vulgo Maynz, dobrze ufortyfikowana, z Kasztelem i Zamkiem; Akademią nad rzekami Maenus i Rhenus. Tu most jest na 60 łodziach przez Ren fundowany. Ś. Krescens, pierwszy Moguncki Biskup, Uczeń ŚŚ Apostołów; Ś. Bonifaciusz, pierwszy tutejszy Arcybiskup; Hatto drugi Arcybiskup, od myszów żywcem pożarty, że podczas głodu ubogich do stodoły zwoławszy, z niemi spalił stodołę. Jest wpośrzód Renu na wyspie wieża zwana Turris Murium, gdzie ta na nim była exekucya. Na górze zaś Jacobaeus zwanej, blisko Miasta, są rudera nadgrobku z ciosów Druzowi wystawionego, który te Miasto założył, będąc Hetmanem Wojsk Rzymskich. O Moguncji poszło w Proverbium (którego nie approbuję i miejsca nie chcę carpere) że jest nequam, iż go nequam zakładał. Zakładając bowiem Miasto meliori forma, znaleziono na kamieniu słowa: Verte & Invenies. Obrócono prędko kamień, skarbów się spodziewając, aliści napadli na drugi napis: Me struxit Treviris pulsus, Cognomine Nequam. I. Hybners.

FORSCHEIM

O trzy mile od Bambergi Miasta Frankońskiego jest Miasteczko Forscheim nad rzeką Rednitz, najlepsza Forteca w Frankonii; tam się urodził Piłat, jako pisze Joannes Hybners.

ROTTEMBURG

Rottemburg Miasto tak zwane od dachówek, i wież czerwonych, jest formą założone Miasta Jerozolimskiego, jest wolne Imperialne, dlatego swawolne, osobliwie w Damach, skąd na swawolne damy przysłowie: że musiała być w Rottemburgu; stoi nad Tubarem rzeką.

 HALLO

Hallo albo Halla Svevorum nad rzeką Kocher, czyli Koper, wolne Imperialne. Bywał tu zwyczaj, że na pojedynek wyzwawszy jeden drugiego, póty się bili, póki jeden nie zabity, i bywał honeste pogrzebiony; a Victor był Bannitem perpetuo, już do śmierci ni konia, ni oręża nie zażywający. Kto by się zaś odważył był ich mediować, tracić powinien był rękę prawą, nogę lewą. Głupi zwyczaj ten u Katolików wyklęty.

HAMELEM

W Xięstwie Luneburskim dziwna trafiła się awantura blisko rzeki Wisurgis, w starym Miasteczku Hamelem. Jeden kuglarz skontraktował z Obywatelami, że wszystkie z Miasta wyprowadzi myszy; co bijąc w bęben gdy uczynił, a oni mu według umowy nie zapłacili, odszedł przegrażając się. W rok tąż bramą przy bębnieniu wszystkie z Miasta wyprowadził dzieci na pagórek bliski i tam zniknęli. Tak świadczą Acta Miasta tamecznego i Arnoldus Medyk. Teraz tam Acta tak zaczynała: Ab egressu Puerorum nostrorum .