O RAYU ZIEMSKIM, CZY JEST? i GDZIE JEST?

 

Ciekawi pytają się: Si est, ubi est? Tym ciekawym i poniekąd potrzebnym Kwestyom jedni w ten odpowiadają sposób: że ten Ray, czyli Ogród rozkoszy i piękności, w niedostępne i głębokie od BOGA przeniesiony miejsce, Ludziom nieznajome. Ormianie odpowiadają, ale futili wsparci fundamenta, że ten Ogród rozkoszy na wysokich od BOGA lokowany górach, stąd, teste Kirchero in Arca Noe, twierdzą, że widują wielkiej powagi i Sędziwości wychodzącego Człeka, mając go za Eliasza. Ale w tym Ormiańskim Raju, gdzież tam są cztery Rzeki, które Największe są signa Paradisi? Brunus, vulgo Brunin, in Theatro Urbium broni tej swojej Sentencyi, że ten Ogród wdzięczności jest mocą Wszechmocnej ręki przeniesiony do Krainy sub polo Antartico leżącej, Oceanem oblanej. Ale pytam się: czy są tam cztery Rayskie Rzeki, Gebon, Philon, Euphrates, Tygris? Inni też asserunt, że Raju translacya stała się na insułę Zeilan, sub Zona torrida, pełną wonnością kwiatów, wszelakiego drzewa, wszelkich i wielkich delicyi sedem, gdzie extraordynaryjną życia długością są udarowani od Nieba Obywatele; ale i tam Rzek Rajowi przyzwoitych żadnego nie masz vestigium; owszem tam podczas letniego czasu nieznośne gorąca (cóż to za locus deliciarum), a w zimie ustawiczne panują deszcze.

Są i tacy Authores, którzy na ziemi nie mogąc Rajowi znaleźć miejsca, na powietrzu go lokują nad górami łokci piętnaście, ministerio Cherubinów tam zawieszony subsistens, ich strażą nikomu nie przystępny, ale że i tam Rzek czterech nie masz, fluxa ich Sententia, i cale ruens, bo na powietrznych wsparta fundamentach.

Innym się zdaje rzecz non improbabilis, że Ray actu jest na miejscu swym dawnym, ale invisibilis. Inni jeszcze, cale żadnego nie mogąc upatrzyć miejsca Rajowi, rezolwowali się twierdzić i trzymać, że Text święty o Raju ma być ad sensus Mysticos detorquendus, to jest, że ta Historya o Raju, i o Adamie, ma się brać w sensie Duchownym, albo Allegorycznym. Tych należy refutować opinię, że Pismo Święte brać trzeba literaliter, & ut sonat, kiedy in contra nihil obest, kiedy z takowego brania żadnej nie masz złej konsekwencyi przeciwko jakiej prawdzie Wiary Świętej. Jako i tu że expresse litera dyszkuruje Pańska o Ogrodzie Rozkoszy, toć tak rozumieć potrzeba, non anagogice ani allegorice. Inni tandem, osobliwie Sensatiores & Recentiores na wszystkie cyrcumstancje Centoculi tak racjocynują: Że Wszechmocna BOGA Ręka, Adama z Damasceńskiej uformowawszy Ziemi, jako wszyscy prawie rozumieją Ojcowie Święci, stamtąd go do bliskiego miejsca rozkoszy, to jest do Raju nowo fundowanego przeniosła. Która Ziemia alias Damascena dotychczas chwalebna, supponendum, że tuż zaraz gdzieś i miejsce Rajowi olim deputowane znajduje się w Krainie Edem, albo Edenij leżące, pod której Edenii Krainy imieniem, według tłumaczenia Sensatorium includuje się Assyrya Kraina koło Libanu i koło Jordanu, item Babilonia, Mezopotamia, Armenia; (sama Mezopotamia, od miłej, pięknej, zdrowej, we wszystko obfitując pozycji, Rajem się zwać może); w tej tedy wyliczonych Krain cyrcumferencyi Rajowi Sensatiores miejsce naznaczają, albo całe te spacium Rajem być rozumieją; ponieważ i Cornelius a Lapide między Mezopotamią i Armenią temuż Ogrodowi rozkoszy naznacza locationem. Rzek tez czterech alias Gebona, to jest Nilu, Phisana, to jest Gangesu Eufratesa i Tygra w tych się Krainach znajduje okurrencya. Święci też Patryarchowie nie gdzie indziej sedes suas mieli, tylko w cyrcumferencyi Krajów namienionych, niby te miejsca mając za Raj, albo wierząc, że tam gdzieś actu się znajduje, ale im invisibilis; i tak tylko imaginaryjną jego, tam mieszkając, cieszyli się bytnością, kontentując się loco, nie widząc locatum.

 Tych Rzek są wszystkich podległe oczom ludzkim fontes, albo capita, a samego Raju dociec nie mogą i nad tym haerent Attoniti. Tedy tak Ś. Augustyn (jako i wszyscy Ojcowie Święci dawniejsi trzymali) decyduje, ze te cztery Rzeki vere & realiter actu z jednego źrzódła wypadają z miejsca rozkosznego Raju, ale od nas odległego; dopiero stamtąd wypłynąwszy, pod ziemię się kryją i podziemnemi meatami i wykrętnemi źrzódłami przez wielkie spatia ziemi upłynąwszy, secundarios w teraźniejszych miejscach pokazują fontes, oko ciekawe decipiendo, rozumiejące, że to tu pierwsze tych Rzek są scaturigines. Takie są Rzeki Alpheus w Ardadyi, pod Achają w ziemię się kryjący i aż w Sycylii ad Syracusas znowu spod ziemi wypływający. Taka rzeka i Aretusa, trzecia Anas w Hiszpanii, która jak nurek skrywszy się, znowu z podziemnych lochów i meatów Światu daje się widzieć. Toż samo o Rayskich discurendum Rzekach. Geben albowiem to jest Nil, wypada de Montibus Lunae albo z Jeziora Królestwa Congi, albo też według świeżej obserwacyi Xiędza Pais Soc. Jezu, RP. 1618 2. Aprilis in praesentia Imperatora Abyssinów uczynionej, z Prowincji Agoas, bliskiej Królestwu Goyam, z Powiatu Sachala, albo Sagela, na górze jednej obszernej i pięknej, Okno, a pod górą fontes suos mieć się znajdują, jak daleko a loco putatitio Raju, metire Czytelniku. Druga Rzeka Rajska Phison, to jest Ganges, opływający Ziemię Hevilath, to jest Indyę, gdzie Złoto Najwyborniejsze, owszem sam Fluvius Aurifer, według naturalisty Pliniana, nazwany Phison, to jest multitudo, gdyż w niego dziesięć wielkich rzek wpada, testibus Josepho & Isidoro. Początek swój bierze z góry Kaukazu w Indyi, toć nie z Raju. Trzecia Rzeka Rajska Euphrates, Czwarta Tygris. Te obie z Armenii gór wypływają. Te mówię Rzeki, co raz gdzie indziej Fontes suos mając, dały, i dają, motivum do różnej o Raju opinii i Jego lokacyi. Ale że te fontes są powtórne ludziom, jakokolwiek poznane, prowadzą nas do tego mniemania, że mają w samym Raju pierwsze swoje initia. Dokąd, indagando veritatem, trzebaby się stać Nurkiem i przeciw wodzie płynąć poty, pókiby do Raju i pierwszych początków Rzek wspomnianych nie dopłynąć. Annotandum, że jako Nil co raz się kryje pod ziemię i znowu się nam pokazuje, tak Rzeka Tygrys; jak Nurki kaczki, tu się pokażą i znowu gdzie indziej z pod wody wyrną, podobne swoje zapadania mogą wszystkie cztery Rzeki wspomniane czynić a zatym primos fontes suos zataić incognitos. Jest też i ta wielu Mądrych Autorów opinia, a ta constans, jako to Saliana z wielu Ojcami Świętymi od niego cytowanemi, tudzież i Kirchera wielkiego Sciendorum Indagatora, ze Raj, w cale Potopem zalany uniwersalnym i zupełnie zgładzony, żadnego nie ma vestigium. A zaś Enoch i Eliasz (dla których jedynie tylko drudzy Autorowie Ray utrzymują, nie wiedząc gdzie ich podzieć) albo są na osobliwym Świata miejscu, od ludzi nie wiadomym i nie widomym, starego Raju rozkoszom aequivalente, będąc in statu ąuietis & contemplationis, ale nie mając Visionem Beatificam P. BOGA; albo też BÓG jako Wszechmocny Ich Osoby na powietrzu konserwuje, bez jedzenia i napoju, & sine omni indigentia miraculose, póty, póki Ich nie poszle ad praedicandam paenitentiam i dla dania świadectwa przy dokonaniu Świata. Tej Sentencyi zdaje się i Text Święty favere mówiący 4. Regum cap. 2. Et ascendit Elias per turbinem in Caelum trzeba rozumieć aereum.

Tandem po tej długiej dyssertacji concludendum, że Ray jest actu, ale niewypowiedzianie ab habitato orbe daleko, aż przy pierwszych rzek Nilu, Gangesa, Eufratesa, Tygra Źrzódłach, nie przy tych powtórnych nam widzianych i wiadomych, i ta jest Sentencya Świętych Ojców i wielu Mądrych już cytowanych tu odemnie. Albo też tenendum, że Kraina Eden, albo Edenia, całą Assyryę, miejsca koło Libanu i Jordanu, item Mezopotamię i Armenię inkludująca w sobie, była olim Rajem nazwana, jako Cornelius a Lapide z wielu sentit Autorami: w tych też miejscach i Rzeki Rajowi przyzwoite znajdują się. Tej Sentencyi wielu subscripserunt Autorów Albo tandem fatandum, że Ray cale Potopem zgładzony, zniesiony, zgubiony, a in locum jego inne miejsce Rajowi aequivalens od BOGA Enochowi, i Eliaszowi, i według niektórych Sentencyi (lubo mniej dowodnej) Janowi Ewangeliście lub na ziemi, lub na powietrzu, ale utroque loco nam ignoto zgotowane.

Z tych tedy mój Zacny Czytelniku którą chcesz, sequere Sententiam; i to też dla rekreowania Czytelnika & ad risum osądziłem apponendum, ze Turcy wierzą z swego Alkoranu, iż Mahomet ich Prorok fałszywy, mając klucze od Raju na Dniu Sądnym, obróci się w barana, a Mahometani w pchły, i tak w niego powskakawszy dostaną się do Raju, czyli do Nieba, bo to u nich jedno zdaje się. Oto bestyalskiemu życiu bestyalskie zakłada Błogosławieństwo? Złej wiary złe też sentymenta.

Powiada w tymże Alkoranie, że Ray jest tak wielki, jak Niebo i Ziemia, a w nim Drzewo cały Ray napełniające, liście srebrne i złote mające, temi popisane słowy: Nie jest BÓG, tylko BÓG, i Mahomet Apostoł jego. Obiecywał Mahometanom w tymże Raju z Pannami wszystkę piękność przechodzącemi rozkoszną zabawę i plezyry. Godzien za takowe swoje sentymenta, aby na drzewie raju swego był na gałęzi fruktem.