XXXIV

Jak ksędza Krauzego puscilë na volą a pastora Krauzego arasztovelë. Jak Remus szedł 
ze Zobór bez woddzękovanjô.

Reno zagrzemjoł wod stronë Vesokjich Zobór vëstrzoł jeden. Zervoł sę Trąba z leże na podłodze i zavołoł:

—Żeli to panna Klema strzelô, to njeprzijoceli ju njima! 

Tak ma sę chiże woblekala z nodzeją v duszë. Za chvjilę znovu pękł vëstrzoł ju bliżij. A za kjile pocerzi vjidzałasma przez nasze wokna, jak wod vesokjigo brzegu Zoborskjigo vëbjeżało czołno ku brzegom Glonka. V njim jak zvjastunka svobodë stojała z vjosłem v ręku panna Klema, vesokô jak krolovô a pjęknô jak anjoł. Z daleka bivszë wudbë, że ję vjidzima, kjivała ręką i woczoma sę smjała. Tak ma vëszła z naszigo kretovjiska — jak go Trąba nazevoł — na svjat Bożi. Pogoda smjała sę jak dzevczę młodé a na brzegu ju vjitała naju krolevjonka jezora. Wod nji dovjedzałasma sę, że służkovje pruskji njic nje mogącë skurac, vëporajilë sę wob noc precz. Potvjerdzilë to ludze ze vszelkjich vsóv vkoł jezora, chterni przëjachelë reno na Zoborë, be dac vjédzą. I rzekła panna Klema:

— Tero, jegomosc, możece bezpjeczno wu naju wostac, jak vom sę długo vjidzało będze.

 Ale ksądz spozdrzoł na te dużé vodë vkoł i na jasné njebo nad nami, tej rzekł:

— Dzecë! Pjękno tu wu vaju, mjirno i dobrze, jak wu Boga za zopjeckjem. Ale kożdimu z naju jego drogji są pjisané, a moja droga wod vaszi sę dzeli. Dobri Trąba, chturen tak dzirżko i wodvożno przënjosł mje z Vejherova vjédzą, nji mjoł gvesno pomeszlenjô, że v lestach, chterne njosł, beł nokoz moji vłodze, żebem jak norechlij szedł do krajóv katolickjich, jaż złosc njeprzijoceli Koscola sę vëszorzi. Not mje le ruchen svjeckjich, ale tich pevno bem tu wu naszich rebokóv nje dostoł.

Calą chvjilę zapanovało milczenjé na te słova ksędza i serca nam sę scesnęłë, jak vjedno, kjej chto mjiłi i dobri sę woddzękuje. Ku reszce pjerszi wodezvoł sę Trąba:

— Jegomosc! Kjej nji może jinaczi bëc, to njech sę stanje volô Boskô. Redzi bëlëbesmë jegomoscé tu mjelë v tich czężkjich czasach, kjej njeprzijocele szoleją, a cholera kosi ludzi na naszich njeszczestlevich Kaszubach. Chtuż nom bjednim, njewuczałim ludzom radë wudzeli i pocechë? Ale jak mô bëc, tej jô jegomoscë ruchna svjeckji doteguję. Novjększô vjes, chdze be mogł je kupjic, to Vjele. Ale tam sę gotuje wod pruskjich szandaróv, bo pjilująna ksędza. Ale Korsin, vjesołô vjeska, chdzem njejednigo talara na granju zarobjił a na dregji dzeń go tam v kartë przegroł, leżi le wo poł dnja drogji. Tam znaję kożdą karczmę i kożdą ladę. Wu Rezego, bogobojnigo karczmarza, mogłbe jegomosc navetk v potrzebje wob noc wostac, bo won mô na pjętrze provdzevi pokoje. A ruchna przënjesę wod żeda Bluma, chturen, chocbe mu sę co mekceło, njick nje povje. Jedini njevorti człovjek tam, to vojt. Ale won lubji jednigo vëpjic. A kjej go naszi gburzë v pańskji jizbje przéroczą do kart i szklonkji, to won nje będze za chvjilę vjedzoł wo Boskjim svjece.

— Njech tak będze! — rzekł ksądz Paveł. — To dziso jesz naceszëma sę sobje, a jutro Trąba mje veznje mjarę i przënjese gburskji vamps i botë. Bo jak te svjeckji ruchna wobleczę, tej jô ju nje będę ksędzem Pavłem, le gburem Formelą, chturen do Tuchole jadze na termin, mającë tam przed sadem pravo wo spodk po vuju. Takji mje przësłelë papjorë na pokozkę.

Ale panna Klema wodezvała sę tak:

— Jegomosc! Norod rebackji vkoł tich vód bełdziso wu mje reno i proseł, żebe ksądz dobrodzij beł tak dobri i dlo njich wodpravjił na jednim z tich wostrovji Mszą Svjętą. Płaczą ludzeska, że jim koscołë pozamikelë a vkoł njich zaraza i gorz Boskji.

Ksądz sę namesloł i rzekł:

—Njech sę stanje volô vasza! Za goscenę i wopjekę dłużni vama jezdem. Njech njichto z mojim pjismem zańdze do ksędza proboszcza ve Vjelu, a żeli jego volô, to ze vschodem słuńca wodpravję Wofjarę Svjętą...

Na dregji dzeń porenné słuńce żeczno zasvjeceło nad vjelgjimi vodami. Z vesokjigo brzegu jezora vëchodzi, jak wostrim rogjem, jęzek vązkji pjosku, wobrosłi chrostem i jałovcami. Zvją go Kozłovcem. Povjostka rebackô rzecze, że jak "wod Koscerznë jaż do Chojnjic zaczął djobeł djobła gonjic", tej na Kozłovcu vëdingovelë go suchim jałovcem. Naprocem Kozłovca ku połnju vznoszô sę długji Wostrov Szvedzkji, za njim Glonk, a dalij, jak wokjem dozdrzisz, vodë i bjołi brzegji, a na brzegach rebackji sprzęt. Dalij wod brzegu buchtują sę v gromodkach chatë v srąb słomą poszivané, za chatami szerzi sę pustô a za pustą las. Na lasu chdzes daleko sparłë sę brzegji modrigo njeba, co jak przezdrzesti zvon vjelgji przëkreło ten rebackji svjat, mającë napjisané wod vjekóv na sobje polcem Bożim drogji słuńca, mjesądza i gvjôzd. Pod tim vjelgjim zvonem, jak v svjątinji njebivałi vjelgoscë, vjelgji czołn rebackji, vsparłi na drągach, v pjosk Kozłovca vbjitich, dno svoje, vekłé zdrzec ku głębjom jezora na rebji svjat, wobroceło tero gorą do słuńca, be służeło za vołtorz. Dvuch chłopokóv v bjołich komeżkach służeło ksędzu do vołtorza. Pod vesoką gorą wod lądu jako worganjista postavjił sę Trąba. Lud rebackji czołnami zjeżdżoł tak mnogji, żebem sobje njigde nje beł wuvożoł, że jezoro jich żevji tak vjele. Czołna z rebokami, jich bjałkami i dzectvem bjeżałë wod Olpucha, wod Vdzidz Koscerskjich, wod Czorlinë, wod pustkovji samotnich nad Radolnją, wod Zobród, wod Vdzidz Chojnjickjich czele Rebokóv, wod Plęs, wod spjevni Lipë wod Knjeji i vsóv gburskjich za jich plecoma sedzącich. Voda mjedze Wostrovem Szvedzkjim i Kozłovcem pokreła sę czołnami, pełnimi ludztva, jak bestrim ptactvem vodnim, chterno sę zlecało v te knjeje na svój ptoszi sejm. Le ceszô panovała takô, że czuc beło ceché granjé zvonka wod czołennigo vołtorza.

A kjej zvonk zagroł, nabroł Trąba dechu v pjerse. Tec won mjoł bëc v tim vjelgjim koscele dzis worganjistą a jego trąba worganami. Stojoł won tam szadi i żorotni pod scaną vesokjich dan, prędzij porovnani jakjimu lasovimu womońcovji, chturen dulczi, be popsuc nabożeństvo nobożnich ludzi. Ale jak won przësadzeł svoje łiszczącé norządzé do gębë, tej z njego vëszła takô moc, że napełnjiła podnjebjé wod kuńca do kuńca. Norod zavtorzeł mocą, ale przez te sta głosóv gorovała Trąbova gra tak mocnô, jakbe te gorë bjołé i vodë i lase grałë, a nje le som won bjedni i żorotni muzikańt. Vjelem pozdnji vjidzoł v spanjałich koscołach na javje i v bezpjeku svjęconich wofjar, ale żodna mje sę tak mocko nje vbjiła v duszę, jak na tajemnô rebackô wofjara na zabetich knjejach Vdzidzkjich. Bo tu lud kaszubskji, vënekani z koscołóv, vołoł do Boga z dzekji knjeji, chdzc zveczajno le łovc pjilovoł na dzekjigo zvjerza a rebok nocą przë polącich słupach jałovcovich zakłodoł jadra na ribkji v jezerze. Z vesokjigo njeba zdrzało na to nasze nabożeństvo słonuszko złoté, jak woko Pana Boga z pocechą:

— Pożdejtale dzecë! I dlo vaju godzena svobodë vëbjije!

Po nabożeństvje żdelë ludze na czołnach, cze ksądz jim kozanjô nje povje. Ale won wobrocivszë sę do ludu, zaczął sę trząsc tak vjelgjiin placzem, że słova nji mogł vërzec. Tak le przeżegnoł ludzi i czołna i vodë i lase i ten całi v njelitoscevi ręce njeprzijoceli dreżąci kraj i szedł wod vołtorza precz.

Jesz sę nje rozjeżdżelë, jak mojich wuszu doszło wuderzanjé regularné vjoseł wo burtë i szum sunącigo vodą czołna. Porę chvjil, a ze za nortu Kozłovca vëbjeżeł czołen dużi, pełen ludzi po mjesku wobleczonich. Mjedze njimi vesoko stojoł i ku nom blészczeł czornim wokjem... Czernjik! Zaszumjalo strzod czołnóv rebackjich, jak v karnje vepłoszonich dzekjich kaczk, ale nje rozbjeżałë sę, pokąd mjeskji czołen nje przejachoł. Tej v wokamergnjenju rozlecałë sę, le voda wunoszała sę vałem v jich molu, jakbe prostovała chrzebt po zrzucenju ze sebje czężoru.

 Tero panna Klema do naju przëstąpjiła i rzekła:

— Lud nasz rebackji nje pozvolełbe gvołtem brac ksędza wod vołtorza. Ale skorno przejachelë ni mjeskji ludze, to vjidzelë vszetko i dac mogą vjédzą njeprzijacelom. Bo chtuż vje, chto wonji?

Jô vjedzoł dobrze, ale njimem potrafjił rzec, podjachoł jeden z rebackjich czołnóv, a rebok stanąvszë v dzubje povjedzoł:

—  Znaję jich. To Koscerskji sąd z panem Czernjikjem jadze, bo Njemcë kupują Zotorską Hutę. Pon Czernjik doprovadzeł do tego, że vłoscicel Hutë rozpravovoł sę tak srodze ze svojimi starkami, jaż jim nje beło rumu pod jednim dachem. Tero to vezną Njemcë i znovu mjij naszi zemji będze.

— I jô vjem co sę svjęci, chdze Czernjik nogę postavji, a mój druch Remus vje też. Czernjik! O, chdze ten kanje, tam njic dobrigo nje vińdze. Przed vszetkjim chiże v drogę Jegomosc, żebe ne kęsi psë nalezlë gnjozdo prożné. Nji ma tero czasu jisc po ruchna, le muszice woblec, co sę naleze. Bo v svoji suknji jegomosc daleko nje zańdze, chocbe pokozoł dzesęc razi papjorë gbura Formele z Łebna. —Tak povjedzoł Trąba.

Zajechałasma tede z panną Klemą na Zoborë i suszełasma so głovę nad nimi ruchnami. Po njeboszcziku krolu jezora beło tam jesz njico przëwodzevku, ale że njeboszczik mjoł wurodę jak stolim, a ksądz beł strzedni vjelgoscë, njick nje pasovało. Ku reszce przëboczeła sobje panna Klema i rzekła:

— Dałam tam jedno wobleczenjé po njeboszcziku wojcu przerobjic dlo naszigo Macka na njedzelę. Mack, choc skrzevjoni chodzi jak łęczk, jednak, kjejbe go vëprostovoł i vëprasovoł, przedstovjołbe jesz chłopa dobri mjarë. Może tobe sę jegomoscë przëdało, njim sobje co lepszigo nje kupji.

— Rada! — zavołołTrąba. — Poj Macku dovjedz sę, jakji honor cë pjisani. Le pozdnji, jak nazod v svoje ruchna vlezesz, żebes nje beł buszni i nje dovoł sę v ręce całovac po koscele, jak to robjił pon worganjista z Vjela, kjej mu jego proboszcz podarovoł svój płoszcz, a won so na tę worądz vąse zgoleł. Pamjętej, żes Mackjem beł i Mackjem wostanjesz. Do Korsina to wobleczenjé spravji. Tam kupjimë nové wod żeda Bluma. A chocbe wob drogę do Korsina jegomoscë jakô veszka katolickô woblazla, to lepszô veszka na voli, jak jedvabje v sodzë. Nje je to provda, Remus?

Za małą godzinkę ju belasma v drodze. Nje wodzękovałasma sę z panną Klemą i ji matką, bo vjidząci, że wu njich mało rąk do robotë, z vdzęcznoscë przëmovjiłasma jim pomoc przë żnjivach, chterne sę pravje zaczęłë. Jô mjoł wostac zaru, ale wuparł jem sę wodprovadzëc ksędza v gromadze z Trąba. Takji to je serce ludzkji! Dusza moja całą sełą 1gnęla do nji, ale strachoł jem sę wostac z nją som pod jednim dachem.

Provadzełasma sę tede ve trzech ku Korsinovji, mjedze Borskjem i Gorkami, żebe vse wominąc. Ale njedalek Cisevjô zdrzimë a v chmurze kurzu tirzi vjechrzem na konju na nasze wutropjenjé njicht jinszi, le takji noremni szandara v szklącim szołmje na głovje. Jachoł nom prosto v woczë. a jak nanekoł krotko, scignął szkapę i krziknął:

— Halt!

Tej podjachoł jesz krocij i sę pitoł:

— Cuż va za jedni?

 Trąba vëstąpjił i povjedzoł za naju:

— Panje szandaro! Żebesmë nosilë na chrzebtach toblice jak konje, to moglëbesce nos ładnji przeczetac. Ko jednak takjigo przepjisu na ludzi nji ma, nji mogę sę vëkozac, jak le vjeprzinem na granjé po vsach i mjastach. Bo jô jezdem muzikańt Trąba, a chvała moji grë napełnjô podnjebjé nad całą zemją kaszubską.

— Të rągarzu! — rzekł szandara. — Pokożle svój papjor. 

Trąba go pokozoł i beło dobrze.

— A vë, chto vë takji? — rzekł szandara tero do ksędza. — Vëzdrzice, jak besce nji mjelë detka, żebe sę dac wogolic.

Trąba tero rzekł za ksędza:

— To je gbur Formela z Łebna, a detkóv won mô dosc tile, żebe całimu rejimańtovji szandaróv vąse i brodë zgolic. Le vjedzce, że naszi Kaszubovje wod Vejherova i wod Pucka, co dotechczos chodzilë vëgoloni jak ksężô, dzisodnja zapuscilë brodë i vąse, jak Njemcë, bo tego veklë na vojnje z Francuzami.

Ale ksądz, nje rzokłszë njick, pokozoł svoje papjorë, szandara beł spokojni.

— Vë mje na ksędza nje vëzdrzice — rzekł tero do mje szandara. — A to szkoda, bo po vaju jak po długji drabjinje moglëbe ludze do njeba vłożac. A jô szukom ksędza Krauzego, chturen zakozané nobożeństva wodprovjoł. Dziso reno na Vdzidzkjich jezorach won to gvesno beł, co tam ludzi burzeł. A może va też tam beła? Nolepji bem jednak vaju vszetkjich zaarasztovoł i wodprovadzeł do vojta Czecha v Korsinje. Ten mô znętę strzelac po nocach, chdze kula padnje. A kjejbe vama sę dostało, woszczędzełbe so krol koszta sodze na vas.

 — Nje movjice tego tak głosno — rzekł Trąba, przëstąpjivszë bliżij do szandarë i movjącë cecho, jakbe chcoł povjedzec jaką tajemnjicę. Bo ten mój długji tovarzesz je njespełna rozumu (na mje won przë tim pokozoł), i sedzoł dva lata za to, że takjigo szandarę jak vë rękoma z konja scignął i bełbe go zaduseł, kjejbe go nje bëlë strzimelë.

Szandara vezdrzoł na mje i rzekł:

— A chtuż vë takji?

— Won vom tego rzec nje potrafji — rzekł za mje Trąba. Bo won mô skażoną godkę, co nje dziv przë skażonim rozumje. Ale tu moce jego vjeprzin na hańdel z jigłami i njitkami i krotkjim, jak to movją, tovarem.

— A chdze są te jego tovarë?

— Vëprzedoł resztę v Koscerznje i jidze do dom po vjęcij.

Szandara machnął ręką, ruszeł konjem mjimo nas i zavrzeszczoł:

— A jidztaż na złomanjé karku!

— Bog zapłac! — wodvołoł Trąba.— I vë! 

Jidącë spjeszno dalij, Trąba nji mogł vëtrzimac i pitoł sę ksędza:

— Vëboczce Jegomosc. Nen wodrzemjech povjedzoł, że szukô ksędza Krauzego. Cze to po provdze vaju przezvjisko?

— Takji przezvjisko jô noszę — rzekł ksądz. Poprovdze më momë przezvjisko ""Kruża", co znaczi tile co gronk, ale Njemcë przemjenjilë to na Krauze i nje pozvolają nom sę jinaczi pjisac. To je jich zveczajni sposob, żebe kraj nasz vëzdrzoł jak njemjeckji.

Kjej jesma z daleka wuzdrzała długji rząd sedzącich regą nad goscińcem chat i budinkóv Korsina, wobroceł sę do mje Trąba i povjedzoł:

— Remus, na mój rozum të sę tero nolepji navrocisz na Zoborë. Z tich bo, co naju dziso reno z czołna vjidzelë na Kozłovcu, mogłbe beł cę chto vdarzec sobje, bo takjigo dużigo chłopa mjedze tesącami poznac. Mogłabesma mjec z tego kłopot njepotrzebni. Jô dziso na vjeczor też vrocę i wostanę wob żnjiva na Zoborach.

Tak jô so wuvożoł, że Trąba mądrze movji i z czężkjim serccm woddzękovoł jem sę z ksędzem, mojim nolepszim nawuczicelem tam na Glonku. Nasze drogji nji mjalë sę podług Boskji voli njigde ju v żëcu zińsc do gromadë.

Na Zoboracli mje przëjęlë, jak mjiłigo domovnjka. Robotë lero beło vjele. A vjeczorem, choc woczë nama zapodalë, żdelësma vszescë na Trąbę, żebe vjedzec, cze też ksądz szczestlevje dostoł sę v drogę. Ale prożne beło nasze woczekivanjć. Sedzałasma przë stole ve trojc: Matka, panna Klema i jô. Wod blizkjigo koininka, v chternim panna zatikała coroz nové drzozgji, płom vjidu woblevoł taką krosą skarnje pannë Klemë, żem nji mogł wod nji woczu wodervac i pitoł jem som sobje:

— Cuż sę z tobą, Remus, dzeje? —

Pocuż jô sę vroceł na Zoborë? Znadz v gvjozdach tak beło namjenjoné. A jednak lepji może be beło, kjejbem tam njigde nje beł zazdrzoł. Dvje moce cignęłë mje v procemné stronë. Jedna mje godała: Jidz do dom! Chtuż të jezdes, bjedni vanogo, żebes woczë podnjosł na pańską corkę? Sposob svój vjezesz po bjołich drogach na jednim kole, wurodë snożi Pon Bog cë nje wużiczeł a godka tvoja je smjesznô. Drugô moc mje pchała na Zoborë, rzekłszë: Jidz! Dobędzë szczescé a dobędzesz, bo mosz zopjis wojca. A jô, täk pchani z dvuch procemnich stron, głupi człovjek, vëbroł jem drogę vestrzedną. Pudę! rzekł jem sobje. — Pomogę ve żnjivach, a tej znjiknę, jak żid po cemnich nocach.

Takji mesle mje po głovje chodzełë, pokąd jô tam ve vjidze kominka woczë i serce kormjił pjęknoscą pannë Klemë. Navetk zaboczeł jem, że żdomë na potcevigo Trąbę, chturen mô dac vjédzą, jak ksędzu poszło. Kjej panna Klema podchodzeła do kominka, żebe novą drzozgę zatchnąc, mesloł jem le wo tim, jak mjętkji i zgrabni są ruchë tego dzirżkjigo dzevczęca, chterno po vodach i lasacli wumje jak mężczezna robjic vjosłem i bjic z rącznjice. Zbudzelë mje ze zameszlenjô noprzod słova matkji, chterna vestchąvszë rzekła:

—Tero ju nji ma co żdac. Trąba dzis nje przińdze! Volałabem, żebe go zatrzimała vjesołô kompanjijô przë kjeliszku, njiż żebe sę jakji njeszczescé stac mjało. Zdejma sę na volą Boską i pojma spac, bo dzeń je do robotë a noc do spanjô.

Kjedem sę reno zbudzeł v jizdebce, v chterni ma za pjerszą razą z ksędzem i Trabą spała, tovarzesza mojigo nje belo. Gorszo novjina najii czekala. Jesz przed połnjim delë vjédzą z blizkjich vsóv, że v Korsinje szandarzë zaarasztovelë ksędza i Trabę z njim i zavjezlë do sodze ku Chojnjicom. Vszescë ma sę srodze zajiscelë taką novjiną, a czężor naju nje wopusceł, choc jinszi przënosilë, że bodej zamjast naszigo, zabrelë do sodze njemjeckjigo ksędza. a nasz bezpjeczno zajachoł, chdze jego volô. To też vszetko z pola sę zbjegło, kjej trzecigo dnja kol podvjeczorka z vjelgjim trąbjenjim, vjesołi jak sikorka, kanął Trąba na Zoborach. Na jego brodatich skarnjach szkleła takô pogoda a woczë mu sę tak szelmovsko smjałë, że nom wotucha napełnjiła serca. A won zaszedłszë na posodłovjé, le smjoł sę i movjił:

— Vszetko v porządku, jak sę noleżi! Dejta mje co jesc i pochadejta do robotë. Povjem vama po vjeczerzi takji żort, wo jakjim jesz svjat nje czuł.

Tak muszałasma naszą czekavosc wodstavjic jaż do vjeczora.

A Trąba vjeczorem tak povjodoł:

— Pokąd żiję na svjece, takji szpos mje sę jesz nje zdarzeł. Wuvożejta sobje: Za darmoka zavjezlë Njemcë naszigo ksędza do Chojnjic i tam go puscilë v drogę. A na tim samim vozu skrępovanigo jak barana vjezlë njemjeckjigo pastora, be go wodstavjic do sodze. Jak sę tego doznelë v Chojnjicach na sądze, meslołjem, że sę pożrą z jankorkji i vstidu. A jô, żelim ze smjechu nje pękł, to le z ti prziczinë, żem sę strachoł, cze mscëc sę na mje nje będąi mje v jakjim cemnim norce nje wupjitoszą. To beło tak:

Zaszedłszë do Korsina z ksędzem Pavłem, zvjerzeł jem sę zaru Rezemu, co sę svjęci. A kjej jem mu povjedzoł, że naszłusma szandarę pod Cisevjem, chturen szukoł ksędza Krauzego, karczmorz sę morko smjac zaczął i povjedzoł: To je dzivni traf! Bo wod vczora wu mje nocuje jakjis pastor z Krolevca przezvjiskjem Krauze. Gvesno won z Mazuróv, bo movji po polsku jich godką mazurzącą: nje tu na zemji nas raj, le na njebje nas raj! — Ale to je poprovdze  Njemc, bo vjeze luterskji biblije, chternimi spodzevô sę może navrocëc naszich ludzi na svoję vjarę.

Tak jô so wuvożoł, Remus, cobe to beło, żebe tich kęsich psóv naprovadzëc na njego, cobe jego aresztovelë zamjast naszigo ksędza. Pitom sę tede karczmarza, cze ve vsë sedzi jakji szandara.— Kraci jich sę lu dosc tile! — rzekł Reza. — Przińdą i vëpjiją, njick nje pitającë, a jô też nje pitom wo zopłatę.

Dobrze! Pjerszô beła wo ruchna dlo ksędza i wo furmonkę do Chojnjic. Vszetko szło jak po medle. Jô sę ju woddzękovoł z ksędzem a furmonka zajachała przed dvjerze. Vstąpjił jem tede do szankovnji, żebe na poceszenjé jednigo vëpjic, jaż tu Złé sprovodzô dvuch szandaróv v gromadze. Sadną wonji sobje do szklonkji pjiva, a jô zdrzącë na njich, przëboczeł jem sobje wo nim pastorze Krauzem na gorze. Wobrocę sę tede do Rezego i movję głosno:

— Panje Reza! Jak długo jesz mjeszkac będze wu vaju nen ksądz Krauze?

Ledvjem te słova vërzekł, jak mje czapnął jeden ze szandaróv za kołnjerz i z dzekjimi woczoma zavrzeszczoł:

— Chdze tu ksądz Krauze?

Tak jô wudovoł, jakbem sę srodze wurzasł, bo i poprovdze mje sę strach zrobjiło i zaczął jem sę jiscec:

— A żebe mje jęzek wuschł! Cuż jô nolepszigo plestoł? — Jô, pauje szandaro, wo żodnim ksędzu Krauzem njick nje vjem.

—Tero të łżesz, bratku — krziknął szandara. — Woboczimë, co nom povje karczmorz. Hej, panje Reza, mjeszkô tu wu vaju chto z przezvjiskjem Krauze, cze nje? Ale rzeknjice żevą provdę, bo i vom be mogło baro zle jisc, kjej besce provdë nje povjedzelë.

— Wod vczora vjeczora — rzekł Reza — mjeszkô wu mje na gorze jakjis pastor Krauze z Krolevca! Jô go tam dalij nje znaję.

—Ha? smjoł sę szandara. — Pastor Krauze z Krolevca! A lamańt tego katolickjigo człovjeka — i pokozoł na mje — chturen sę nje chcącë zdradzeł! — Momë ptoszka, chturen sę nom tak długo vëmikoł. Pokożce le nom zaru, chdze won sedzi, ten njibe pastor Krauze, bo më momë nokoz, be go bez przelevkji arasztovac i vetransportovac do sodze v Chojnjicach.

Tej wobroceł sę do mje:

— A të, bratku, pojle z nami, żebes sę pjękno mogł przëvjitac z ksędzem Krauzem!

Provadzeł naju tede karczmorz na pjętro i stanovjił sę przed jednimi dvjerzami i rzekł:

— Tu won mjeszkô, nen pastor Krauze!

— Pastor Krauze! — rągoł szandara. — Takji won pastor jak jô biskup. — Tej zaklepoł na dvjerze i veszedł.

V jizbje vstoł wod stołu vesokji człovjek v peszni postavje z długą żołtą brodą i wokulorami na woczach. Z vjelgjim dzevovanjim przëzeroł won sę zgraji, co sę do njego vdzarła. Bo krom Rezego i mje, dvaji wopoczni szandarovje sę kańtovelë, tak że wod tile ludztva małô jizba sę napchała pełno. Chvjilę ma na sę pozerelë, jaż wodezvoł pastor:

— Cuż va sobje żiczeła, dobri ludze?

— Hochvirden! — rzekł na to jeden ze szandaróv— jô przëchodzę wurzędovo i proszę mje rzec provdę: Jesce vë ksądz Krauze?

— Moje przezvjisko je Krauze!

 — Vë jesce ksędzem rzimsko-katolickjigo vëznanjô?

—Jô jem pastor evangjelicko-reformovanigo koscoła.

— Lepji besce sę svojivjarë nje vëpjerelë, bo vjedno lo njeje pjękno — rzekł na to szandara. — Vë dziso reno też wodprovjelë zakozané nabożeństvo dlo rebokóv na jednim z wostrovji jezora Vdzidzkjigo, zvanigo Kozłovcem?

— Jô tich stron njijak nje znaję.

— To je dzivno, kjede nom dobrze vjadomo, że vë sę kjile tidzenji tacilë po pustkovjach kol jezora.

— Nji mom prziczinë tacëc sę, bo jadę prosto z Krolevca.

— A chdze vë tak wokurzilë svoje botë i płoszcz, co tam na krzasle leżi?

— Słuchejcele przijocelu — rzekł na to pastor Krauze. —Wo mojim posłaństvje vëpitivac vë nji moce prava, to do veższich głóv noleżi. Ale wodpovjem vom krom lego, bo jako Njemc szanuję i wuvożom ve vas zastępcę vłodze. Beł jem jesz v szarim vjidze dziso wu jednigo z tuteszich szkolnich, chętnigo procovac dlo koscoła narodovigo, njemjeckjigo. Ale na svjodka go podac nji mogę, bo mogłbe przë fanatizmje tuteszich ludzi snadno zdrovjé a może i żëcé vëzbëc. — Tero choba vjece dosc i dejce mje poku!

— To je vszetko pjękno vëmeszloné, le më vom tego, Hochvirden, nje vjerzimë! — Tej vezdrzol na dregjigo szandarę pitającim wokjem, a ten mu kjivnął. Tak nen pjerszi położeł rękę na reminju pastora i rzekł:

— Ksęże Krauze! V jimję krola jô vas arasztuję. Cofnąl sę na to pastor Krauze, zapoleł na skarnjach, zavrzeszczoł:

 — Precz huńcfotë! Mje oficera vojsk Jego Krolevskji Moscë takji cham będze arasztovoł? Precz movję! — i pokozoł ręką na dvjerze.

Na wotmjanë tero zapoleł sę na tvarzë szandara. Ale strzimoł sę, wobroceł do mje i pitoł:

— Poznajesz të ksędza Krauzego?

— Pjerszi roz go na woczë vjidzę! — wodrzekł jem.

— Më tvoji pamjęcë pomożemë. Pożdejle! A vë, Hochvirden, znajece vë tego człovjeka, chturen tak sę vaju vëpjerô?

— Njech go szvernot! Skąd jô mom znac vszeskjich vanogóv na svjece?

Czuła va, jak mje ten duszełovca wobrazeł, vëmiszlającë mje wod vanogóv? Za to go też zaru Pon Bog skoroł, bo wod słova do słova, jak nje chcoł jisc dobrą volą, tak jeden z njich przëskoczeł z tełu i założeł mu lińcuszkji na ręce. Le njevjidzało mje sę tero, że jeden z nich wodrzemjechóv położeł mje też svoję brzedką łapę na reminju i povjodoł:

— Cebje, bratku, nama też not baro. Bo ma vaju wobu muszema zavjezc do Chojnjic, żebesta sę tam poznała. Hej, panje Reza! Vëszukejce nom chiże furmonkę do Chojnjic.

Ale Reza sę drapoł po głovje:

— To będze zle! Jak sę dovjedzą naszi ludze, że vë chcece vëvjezc ksędza, to żoden gbur vom furmonkji nje najimic. Choba, besce sę zabrelë v gromadze z Formelą, chturen na termin do Tuchole jadze. Jego furmonka jesz stoji na przededvjerzu. Ale nje vjem, cze będze chcoł vaju zabrac ze sobą.

— Muszi! — krziknął szandara. — Jô ję zapłacę, tę furmonkę.

 Tej vzęlë naju ni szandarzë i bez pitanjô vpakovelë na voz do ksędza. A ten, jak Formela. ksądz, na njich ze zdzevjenjim woczë vëtrzeszczeł; szandara, chturen vjedno słovo provadzeł, rzekł:

— Ten voz je rekvirovani!

Remus, rzeczëże mje, jakji to beło słovo, v pjekle gvesno vëmesloné, jak wonji cë to na jormarku tvoje ksążkji zrabovelë?

— Konfiskované!

—Aha! A tero won vzął furmonkę i povjedzoł "rekvirované". Vjidzisz, jaką ti Prusocë mają bogatą movę. Më Kaszubovje v naszi bjedni movje nazevomë to kradzeżą i rabunkjem, chterne podług katejizma są czężkjimi grzechami. Ale wonji mają takji pjękné słova, kjej wonji vezną, co jim nje słuchô, że sobje tego na mój rozum njijak za grzech nji mają. Terojô też rozumjem, czimu wonji sa gorą nad nami nobożnimi Kaszubami. Tec to je woczëvjidno, że sąsod sąsada do koszule splondruje, kjej jimu będze mogł zabjerac po sztece pług i voz i sanje i chovę i konje, rzekłszë le: konfiskované i rekvirované.

Na to jô rzekł:

— Ksądz Paveł, pokąd ma tam v jomje v gromadze sedzała, nawuczeł mje vjęcij takjich njemjeckjich słóv, chternimi ludzi możno woszukac. Ko rovnak Pana Boga nje woszukosz. Kjej wonji na ten przikłod zabrelë klosztorë, nazvelë wonji to sekularizavanjim, zajęcé i wotrzimanjé dobetku zvją wonji kontribuceją, zasepanjé kraju szandarami i novimi sędzami zvją wonji civilizaceją, zakozanjé wojcovesti movë i vjarë zvją wonji gjermanjizaceją...

— Dej poku — przervoł mje Trąba — jô vjidzę, że to modri norod. Ale ni sżandarzë z Korsina jednak bëlë głupi, jak tobaka v rożku. Choba bëlë vëortovani! Bo jak jô jednim wokjem vezdrzoł na Formelę, njibe naszino ksędza, chturen sedzoł na vozu v całi chvale svobodë, a dregjim wokjem na pastora Krauzego, tej mje sę wod vnętrznigo smjechu — bo na gębje strachoł jem sę go pokazac, brzuch jął trzasc jak petel ve młinje, żem go so muszoł wobjema rękoma trzimac. Nen szandara-gębola przipodkjem vezdrzoł na mje i rzekł, kjejbem muszoł z buksami jisc, to mogę, ale won wob ten czas na mje svoję jiverę przëtrzimô na vipodk, kjejbom chcoł nożka pon zrobjic. Jô wodrzekł, że mje ti łaskji nje not. Ale won mje znadz nje dovjerzoł, le v Męczikalu kozoł zatrzimac i vëdoł dva sznapse. Jednak i v tich jinsztach kąsk sumjenjô ludzkjigo mjeszkô.

V Chojnjicach Formela, njibe nasz ksądz, zeskoczeł na renku, a szandara nje chcoł mu pozvolic płacec. Ale won jednak furmanowi noleżnigo detka v rękę krijamko vetchnął. Z nami drugjimi pojachalë do sądu. Ale kjej naszi szandarzë veszlë do sądu buszni, jakbe samegoo Napolijona przënekalë, tej vińsc wonji mjelë jak vjilcë z podtrisztcku. Ledvje bo sędza sę povąchoł z pastorem Krauzem, tak won jim pjekło takji zrobjił, że wonji sę zgurdzilë jak zbjili psë i przeproszelë pastora, bjijącë jimu poklonë, jak Turcë svojimu svjętimu. Jak jich sędza vëvadzeł, tej won sę mje pitoł, co jô so rachuję za swoję zmudę. Tak jô zełgoł, że jô beł zgodzoni na vjesele do Vjela i przez tom dva talarë straceł. Tej sędza, zamjast mje je vëpłacec, kozoł je wod njich, njibe szandaróv, żądac i dodoł, że wonji mają mje na svój koszt do dom wodvjezc. Ale jô vama povjem, państvo, se jô sę nje wobzeroł, le vzął nogji za pas i pjechti nekoł dotąd. Bom sę bojoł, żebe jednak na mje svojigo gorzu szandarzë nje vëlelë.—

Tak wopovjodoł Trąba svoje przigodë. Ale nom sę rozvjeselelë serca i rozpogodzelë skarnje, jak wod łunë, co v zemni dnje z kominka cepłem chopje. Z czeladni navetk dochodzeło rzechotanjé kulavigo Macka i stari Małgorzatë. Vszescë mjałasma nodzeję v Bogu, że naju ksądz bezpjeczno duńdze, chdze mu volô veższô jisc kozała...

Dograbjivałë grabjorkji. Pogodę doł Pon Bog pjękną. Nad scętimi rżiskami vjodro grało. Kole podvjeczorka czuł jem sę takji wumęczoni, żem nji mogł jinaczi, lem legł v cenji vesokjich jałovcóv i wusnął. Tej mje sę smjiło, że panna Klema klęczi przë mje i przëzerô wostro czimus na moji pjersë! Tak mje vzął strach, żebe może nje vjidzała znaku rodovigo Zoborskjich, com go na pjersë noseł, choc mje beło mjiło na duszë, jak njigde v żëcu, czującimu to krolevskji dzevczę tak blizko sebje. Ale jô jednak z vjelgą mocą strząsł grzeszka ze sebje i wodemknął woczë. Tej jô wuzdrzoł, że nade mną stoji panna Klema. V ji woczach żoleł sę jakjis wogjiń, skarnje ji pjękné bełë bladé. Chvjilę zdrzalasma sobje v woczë, jak dvoje ludzi, co sobje przipodkjem zazdrzelë do notajnjeszigo norcika dusze. Tej pjerszô wodezvala sę dreżącim głosem panna Klema:

— Przënjeslë podvjeczork. Pojce.

I vzęła sę i szła przede mną postavnô, vesokô i z podnjesoną v korunje złotich vłosóv głovą. A jô leżoł chvjilę zdrevnjałi. Tej jem so przëboczeł i chveceł sę ręką za pjerse. I terom sę doznoł. Koszula ve spjiku mje sę na pjersach rozpjęła, a pod nją szkleł v sluńcu powobjadovim vizerunk Matkji Boskji na złoconi blasze — znak rodovi Zoborskjich.

Takjô vstoł i nje rzekłszë njick, zaszedłjem do stodołë po moję karę. Vzął jem chvecadła v wobje ręce, nje woddzękovoł sę ze żevą duszą i nekoł do dom — do Lipna. Drugji roz v mojim żëcu zatrzasł jem za sobą dvjerze, za chternimi nęceło mje szczescé rożovim paluszkjem. A jô beł wudbë, że te dvjerze zatrzaslë sę na vjekji.

 


      XXXIII      

REMUS

      XXXV