XXIII

Co sę dzejało v Strzepczu pod figurą.

 

Słuńce ju jak wognjovô kula stojało, chdze njebo sę sparło na zemji, a vjid jego krevavi wognje zapoloł v woknach chat, kjej v kurzu i wumęczenju stanęła kompanjijô v Strzepczu. Naprocem vëszła nom procesijô ze spjevem. Vjitałë sę wobraze i chorągvje, a słuńce v jich złoconich pikach i srebernich blachach vëpolivało svoje wostatni wognje. Vjara sę vjitała z vjarą, jakbe movjic chcała: Vjitomë z dalekji drogji! Wostanji wu nas i wodpocznji! Ale kjej wobroz Nosvjętszi Matkji beł wustavjoni z vjelgą poczesnoscą v Strzepskjim koscele, kompanjijô sę rozeszła, be szukac nocligu. Chto nji mjoł przijacelstva anji znanigo mjedze gburami ve vsë, ten mjoł do viboru dvje karczmë dostatné i rumné naprocem sobje ve vsë stojącé. Karczmarze sobje v ten dzeń gosci nje zodroscilë, bo i tak vszetkjich nji moglë przëjąc. Wob czas proceseji voze zajachałë przed karczmë. Jak jem naszedł rozmiszlającë, chdze sę wob noc podzeję, wuzdrzoł jem nę pannę z mołimi nożkoma, chterna nje wumjała boso chodzec, v rozmovje z Leonem. Vëzdrzoł won barzo szczestlevi, a stenkę, co mu svjeceła pokuńc nosa, wobceroł so co chvjilę na wotmjanę: to levim to pravim rękovem. Choc beła to prożno robota. Tej vzął i vëdobeł kuferk pannë z voza i goji zanjosł do karczmë. Ze zodroscą przëzerelë sę jimu Stach i Klerik. Ti dvaji sę wob drogę vjedno trzimelë blizko pannë, choc wona na njich vcale nje wuvożała le dała sobje wusmżëc Leonovji. Zanjosłszë kuferk pannë, Leon sę vroceł, a KIerik ze złoscą tak na njego vpodł:

— Belo! Zamjast nadskakivac dzevczętom, lepji bes naju kobjołkji zanjosł do karczmë!

— Na to jesz czasu dosc. wodrzekł Leon. — A të le jes zodrosni wo tę pannę.

—Mjołbem też na kogo! — smjoł sę Klerik. Ale kjej të ji tak służisz, to przenjesesz naju kobjołkji, a tej pudzesz do nji, njech cë dô jesc.

Na te słova Leon sę zląkł i povjedzoł pokornje, wocerającë rękovem stenkę z nosa:

— Jidztale, jô vaju kobjolkji przenjesę! 

Jak wonji ze Stachem wodeszlë, tej Leon vëdobeł z voza dvje dużé pękaté kobjołkji. Ale won njich nje vzął zaru i nje zanjosł, le wotvorzeł tę vjększą i vëjął z nji jakji poł mańdla jôj, kjile kavałkóv chleba i kjełbasę długą na poł reminja i zchovoł to v svoje kjeszinje. Tej z vjelgą starą wobvjązoł kobjolkę sznurem i vzął drugą i z njimi szedł do karczmë. Tak Leon sobje vëdzeleł wosobno vjeczerzą.

Kjedem tak stojoł i na njego zdrzoł, przëpodł do mje Trąba i scignął mje chiże z drogji na woborę.

— Remus! — rzekł. — Wutropjenjé z timi szandarami! Tero znovu takji jeden ze szklącą mucą rozpitivoł sę v wobu karczmach za takjim dużim chłopem ve foliszovim vampsu, vjezącim karę. To won na cebje czotuje. Poj! Jô cę zaprovadzę ludzom z woczu. Pogodoma co robjic. Bo jô tu vszetkji knjeje znaję.

I provadzeł mje woborami na kuńc vsë tam, chdze sę rozchodzełë trzë drogji: jedna v pole, drugô ve vjes, a trzecô v stronę vsë Luzena. Tam kjile klonóv rosło vkoł figurë z czervjoni cegłë murovani i wobstavjoni njevesokjim płotem. Vkrąg zelonô dzarna jük divan rozłożeła sę. Kjej ma naszła, tej z jedni stronë sedzało kjile bjałk, chterne wodmovjalë pocerze. Gorą, przeką vjetvji klonóv wostatni czervjoni parminje słuńca cepłą łuną woblevałë blaszanni daszk figurë. Trąba mje zaprovadzeł na procemną wod bjałk stionę, wusodł i scignął mje też na sedzączkę. Tej woparł plece wo płot i tak movjił:

—Tu je dosc cemno pod drzevami, żebe cę z daleka nje vjidzelë. Wostanji tu ceszij kota, jaż będze cemnô noc. Ludze z kompanjiji spją na sztreji v jizbach, chdze pod scanami karczmarze jim wuszekovelë leżą. Ale të sę nje vożë tam jisc. Bo choc to naszi ludze ti karczmarze, to procem szandaróv wonji vjedno są v strachu i gotovi cebje vëdac. Tvoję karę le wostavji spokojno na vozu. Dosz furmanovji markę a won cë ję zavjeze jaż do Vejherova. Tam znovu będze tile ludztva z całich Kaszub, że te kęsi psë zvątpją wo nalezenju cebje. Mosz të co do jedzenjô?

— Mom chleb. A żebes mje tak dokupjił sledza i przënjosł vodë, to bem mjoł dobrą vjeczerzą.

— To jô zrobję! — rzekł Trąba. Le të sedzë jak mesz i prosz Boga, żebe timu ze szklącą mucą womonę na slepje zësłoł. A nje vątpję, że cę litoscevje vësłuchô. Ko jes katolikjem, a ni kęsi chto vje jaką vjarę mają?

Rzekłszë tak Trąba vstoł i szedł. A jô wostoł som i za jego dobrą radą zanjosł jem prosbę do Roga, zlecivszë sę Jego wopjece. I anji chvjilęm sę nje bojoł, że mje złapją. Noc nachodzeła cechimi nożkoma, a po ji skrzidłach moje mesle zalecałë chiże na Lipińskji pustkji, chdze nom godzenë i dnje bjegłë v procë i wodpoczinku na wotmjanë i chdze po zochodze słuńca kożdi vjedzoł, chdze szukac stravę i leżą.

Kjedem tak sedzoł, naszedł cechimi krokoma Leon. Wusodł, vezdrzoł na mje i smjoł sę cecho wod wucha do wucha. Tej podol mje porę jôj i rzekł cecho:

— Na, Remus, cobes mje nje vëdoł, bo to z Klerikovi kobjołkji!

Ale jô mu podzękovoł i nje vzął, rzekłszë:

— Zjédzle som. Mje sę nje chce jesc.

— Bog z tobą. Remus! — rzekł na to Leon. Bo jô mom taką noterę, że mogę jesc wod rena do vjeczora a na noc znovu jem głodni. Mój brat Stach wopchnął na mje przënomji dva talarë i mje za to wobjecoł dobrze futrovac, a tero nje dbô i mje głodem morzi. — Zkąd jô mom vząc selę, żebe ten czężkji wobroz dvjigac? No, za to jô KIerikovę kobjołkę splądrovoł jak sę noleżi, a wonji będą v głovę zachodzilë, chto to zrobjił.

Tak godoł sobje Leon i zajodoł Klerikovę żevnotę. V cemnoscë mu stenka szkleła jak gvjozda z njeba, spadłô pokuńc nosa. A jak zjodł poł mańdla jôj i spori gleń chleba, tej wobcarł sobje gębę i stenkę, vstoł i rzekł:

— Tero jô pudę, njech mje Stach dô vjeczerzą! Bo chto vje, na jak długo będę sę muszoł najesc. Le të mje nje vëdej!

Jô krąceł głovą, że tego nje zrobję, bo też żol mje beło tego bjednigo, łęgjigo chłopca, chternigo ti drudzë jednak krzivdzilë.

Pozdnim vjeczorem naszedł ku reszce Trąba. Mjoł v ręku sledza i butelkę pjiva.

— Na, jédz Remus, cobes mjoł moc na strzimanjé tego, coc povjem. Barzo nen kęsi pjes sę wopitivoł za tobą. Muszi chtos vjelgą pomstę mjec na cebje. Ale prożnô jego robota. Të pudzesz ze mną, jak vszescë wusną, na wustrzechę nad chlevami, chdze jô cę zaprovadzę. Będzemë spelë za trzë dzevkji.

Pokąd jô jodł moję vjeczerzą, Trąba wusodł vigodno i rozglądoł sę.

— Njebo pobjegło — rzekł. Ale noc nje będze takô cemnô jakbe not. Tu pod tą figurą z daleka nas njicht nje vjidzi. Ale z blizka, jak nańdze, woboczi.

Tej wostro patrzeł ku vsë i vëcignął rękę:

— Reti Remus! Mje sę zdaje, że jô vëvołoł vjilka z lasa. Vjidzisz të nę szklącą mucę, co sę derdô drogą do naju? Żebe go szvernot! Kjej won zaru nje zavroci, to won jak Bog żevi naju nańdze. Matinko Nosvjętszô! Poslëże svjętigo Mjichała abo Jerzigo, abo jakjigo jinszigo Svjętigo z mocnimi pjęscoma, co be nimu dardanovji tę spjiczastą mucę vbjił z gorë v łeb, co be mu slepje na vjechrz vëlazłë.

Ale szandarovji nje beła namjenjonô takô kara, bo won sę zbliżoł pomału jaż do naju doszedł. Jak stanął naprocem figurë, vezdrzoł na nas i sę pitoł:

— Cuż va za jedni?

Trąba pokozoł polcem na mje i rzekł:

— To je młodi KIińkosz z Jomna, sin njeboszczika storigo Klinkosza, znanigo po całich Kaszubach dżada. Na nowukę dżadovską won chodzeł do svojigo wojca, ale sę nje dowuczeł, kjej wojc jego poszedł na drugji svjat. Tede won so wudboł jisc z kompanjiją do Vejherova, be vstąpjic na dowuczenjé do dżada Hińce.

— To je też takji rzemjęsło dlo zgnjiłich ludzi — rzekt szandara. — I zdrżącë na mje dodoł:

— Vstidzełbes sę, takji mocni chłop, wuczëc sę za dżada.

— Ja — rzekł Trąba i kjivoł głovą — na to nji ma radë. Kjej won sę boji robotë i mô talent le na dżada, wurzędnjika abo vjelgjigo pana...

— Mje sę zdaje, że të rągosz, të mądrzelo! — rzekł szandara wostro. A chtuż të jes takji?

— Jô — wodezvoł Trąba — jidę z Lipusza, a mom provdzevi przezvjisko Dżonk. Ale ludze mje movją Prdzonk, bo furmanję v porę konji. Pon Bog zesłoł na mje njeszczescé, bo mje padła szkapa. To i jinszim sę trafji. Ale wu mje, to jesz vjęcij njiże njeszczescé, bo wuvożejce, panje szandaro, że mój parobk i moja pora konji mjelë v gromadze le jedno woko. Jedno mjała ta njeszczestlevô szkapa, co mje kopeta vëcignęła, a jedno mô parobk, bo na drugji je slepi. Tero jô jidę z kompanjiją najintaceją, żebem dostoł do kupjenjô konja z jednim le uwokjem. Bo jak szkapę zdvuma woczami nabędę, parobk sę wobrazi i wuceknje ze służbë. Ko bełobe procem szeku, żebe njemové zvjerzę vjęcij mjało vjidu njiż kuczer.

Szandarze sę gęba wod wucha do wucha vëvarła wod smjechu. Ale won sę strzimoł, przëbroł srodze wostrą minę i sę pitoł:

— Je to też vszetko provda, co vë mje povjodoce?

— Jo, panje szandaro. Toblecę svoję jô wostavjił doma na chrzebce slepigo konja. Ale możece sę v kompanjiji dopitac: cze nje znają Prdzonka z Lipusza a młodigo Klińkosza też.

Szandara mruknął i vëszczerzivszë jesz roz woczë na naju, zavroceł sę nazod do vsë. Jak won kavałk wodeszedł, trąceł mje Trąba łokcem.

— Remus! Tego jô vësztelovoł. Won muszoł mje vjerzëc, ko jesz nji ma takjigo przepjisu, żebe kożdi toblecę na płecach mjoł, jak to je na furmankji vjeszac muszą...  Brace, co to za czase naszlë! Ma Kaszubji, lud Bożi, wod wojca i prawojca na naszi zemji sędząci i Boga chvaląci, wopovjadac sę muszima takjim jańcekrestom. Wuvożoł të, jak won movjił dobrze po naszimu! To gvesno takji brat, chternigo ve vojsku na pruskji kopeto przerobjilë. Ti są nogorszi, jak kożdi zaprzańc... Ale czekavi jem, chdze sę też podzoł krol jezora, bom go wod Mjechucena na woczë nje vjidzoł.

—Tu won leżi! — wodezvalo sę z drugjigo nortu pod figurą.

— Ala bjedze! — dzevovoł sęTrąba. — Wo vjilku mova a vjilk tu.

— Grizłbe ten vjilk — rzekł vaspon — żebe nje ten svjęti wodpust i moja wofjara, chternąm Bogu przëwobjecoł. Jô go vjidzol też, jak won tu przëstanął a ręka mje mocko svędzeła, alem sę strzimoł. Wuvożejta: Wonjii mje szukają. Muszelë sę doznac, że mje njima na Vdzidzkjich jezorach i so wumeslilë mje szukac v kompanjiji.

—Jesz i to — vestchnął Trąba. — Ale kjej to tak, tej nje będzece vaspon żdac na njich.

—To sę vje! — wodrzekł vaspon. — Wob noc pudę ze szczudłem na plecach drogą do Vejherova, a wob dzeń sę vëspję wu vjadomigo vęglovnjika v lese. Przë Bromje Wolivskji ma sę zos woboczema!

I vstoł vaspon, założeł szczudło na remję i jak ricerz młodi długjimi krokoma szedł v cemną noc.

Anjoł Stroż nakreł slepje szandarom, że mje puscilë z kompanjiją, choc i ti z Mjechucena reno sę nalezlë. Murovanô figura, pod chterną ma vczora do pozdni nocë z Trąbą sedzala, reno zgromadzeła na svojim blaszannim daszku rożovi vjidë słuńca, a v cenji vkoł nji na dzarnji klęczoł rój, chturen sę polecoł wopjece Boskji na dalszą drogę. I jô szedł podzękovac Matce Boskji, że vczora Trąbovim vëmiszlanjim wodnekała zapalczevigo sługę pruskjigo.

Strzepskô parafijô wodprovadzeła nas ze spjevem i chorągvjami v stronę Luzena, wostatni staceji przed samim Vejherovem. Njebo jesz pobjegłé mało słuńca przepuszczało, kjej jesma wopuszczała Strzepcz, ale njimësma doszła do Luzena, svjeceło słuńce z modrigo njeba. Po drodze vjitałë nas Bożemękji v kvjotkji redosno wumajoné. A nad sobą czuła ma wopjekę Boską jak vëcignjętą z njeba rękę dobrigo wojca. Daleko przed nami czornô podpjerała njebo scana lasu: to ju bełë wostatni lase przed kuńcem naszi pjelgrzimkji.

Ale Złemu pevno mjerzała ta chvala Bożô i chrzescijańskô zgoda v kompanjiji, to też nje strzimoł i muszoł zrobjic psotę. Jak ma vëchodzeła z Luzena, tej Trąba kanął kole mje i rzekł:

— Remus. Woboczisz, że mjedze wobraznjikami i Leonem ze stenką jesz sę co stanje. Głupi chłopocë! Wo to młodé dzevczę, co to nje przëvekło boso chodzec, wonji sę poterbują. Żebe wonji vjedzelë, jakô sę z nomjilszigo dzevczęca zrobji bjałka, to be delë poku. Leon ze stenką co knuje, bo Klerik go wobrazeł. Jô bivszë Klerikjem, tak bem spokojno nje sedzoł tam vesoko na pakach tego voza.

Sedzoł sobje Klerik na pakunkovim vozu vesoko i zdrzoł, z nogoma zvjeszonimi, plecoma do konji, na kompanjiją, chterna postępovała slode. Mjedze kompanjiją szedł Leon wobcerającë chdzeroz svoję stenkę ale copoł sę vjedno vjęcij v teł, trzimjącë rękę v kjeszinji. Kavałk za vsą, kjej kompanjijô ju mijała voze, vjidzoł jem jak v smjejącé sę lica Klerikové cos trzasło i rozprisło, poczim brzedkô vonjô sę rozeszła zgnjitigo jaja. Wobezdrzoł jem sę chiże za Leonem. Ale won ju nje trzimoł ręce v kjeszinji, le v wobu rękach mjoł wotvarłą ksążkę do nabożeństva i gorlivje v nji czetoł.

—Won to jednak beł — rzekł Trąba. Żebe go szvernot i Leona. Takô wobraza Boskô. Vjidzisz, Remus, że bjałka je przicziną vszelkjigo złego. Vjidzoł jô v Strzepczu, jak wonji sę pokłocilë. Leon vënoszoł pravje kuferk ni pannë do voza a wona mu za to pjękno dzękovała. Ze stronë przëzerelë sę Stach i Klerik ze sercami pełnimi zodroscë. Tak jô wuzdrzot, że Klerik dostoł wokrągłé woczë jak bulvë i szedł prosto na Leona. Wo reti! Z kjeszinji jimu vëzeroł grubi konjuszk kjełbase. Jak mu ji Klerik nje vëcignje i mu z nją nje vëdzeli v głovę, tak sę wona ta kjełbasa rozlecała zaru na dvje połovë. Vadzëc won na njego nje vadzeł, ale podnjost te dvje połovë, pokozoł je panjence i rzekł:

—Vjidzice panjenko, jakjigo vë moce wopjekuna! Tę kjełbasę won wukrodł z moji kobjołkji.

Ale panjence żol sę zrobjiło Leona. Przëstąpjiła, pogłoskała go po głovje i poceszała:

— Nje płaczce Leonje. Ve Vejherovjejô cë kupję kjełbasę jesz roz tak dużą jak ta, chterną wonji vom vzęlë.

—Won ję wukrodł! — rzekł Klerik do pannë. 

Ale wona sę wod njego plecoma wodvroceła i njick nje rzekła. A Leon muszoł wod Strzepcza jisc z wobrazem, ale pomste so zachovoł. Somem vjidzoł, jak ze za vozóv grozeł Klerikovji: Pożdejle, jô cë to spravję! A tero won svoję pomstę vëkonoł.

Dvuma mjeszczanom, chterni ze svojimi berlami mjelë wo porządk dbac, srodze markotno sę zrobjiło. Zaczęlë v kompanjiji sę wopitivac i szukac zbrodnjorza. Pitalë sę Klerika, na kogo be mjoł pomeszlenjé. Ale njim doszlë do spravë, stało sę njeszczescé jinszé: Bjałka jedna na vązkii drodze przez las vpadła do rovu przë drodze. A to na pozimku stojała v njim voda. Ale wonji nje zatrzimivelë kompanjiji, le vzęlëjesz trzë bjałkji i rozporządzilë:

— Wod ti mokroscë babsko nabędze jakji choroscë. Njech sadnje na voz a trzë suché bjałkji vkrąg nji, żebe ji dodac cepłoscë. Ve Vejherovje njech sadnje przë wognjisku i sę vësuszi. Że też slepji svojich wotvorzëc nji może i zdrzec chdze jidze.

Sprava vpadłi do rovu bjałkji retovała Leona. Bo wob ten czas z vesokji drogji nad drzevami lasa vërosłë przed nami vjeże mjasta Vejherova. Na levą rękę wode drogji przez stolemni bukji bjelełë sę kaplice na przidkjich gorach Kalvariji. Z celem naszi pjelgrzimkji przed woczami głupô sprava mjedze Leonem ze stenką i Klerikjem szła v zaboczenjé. Wurok svjętich mjesci napełnjił serca nabożeństvem a duszom przëpinoł skrzidła, wunoszącé jich v gorę precz wod sprav marnich robocigo dnja.