VIII

Jak ratovelë żeda Gabę wod mrozovi smjercë 
i jak Remus sobje kupjił pjerszą ksążkę a czervjoną blevjązkę dlo Martë.

Jak no Marta mje z trzëdzenni prize vëbavjiła, tej vzęła mje do jich chałupë. Tam Mjichoł mje akuratno wobezdrzoł głovę v molu, v chternim mje Golijatw ognjem z mali strzelbë ranjił, Scigało mje mocko, a głova bolała. Vłose zlepjilë sę v kołton wod zeschłi krevji. Tak wonji vzelë to rozpuszczac cepłą vodą, jaż doszlë do skorë. Potim Marta muszała sparzëc klonovich lestóv, a ji wojc nakłodł mje jich na ranę, wobrzeszeł głovę płotnem i rzekł:

— Łobską brozdę Golijat cë vëworoł, ale żevigo sę nje doworoł. Kjej sę nje przërzuci pjekjelni wogjiń tej na ten roz Smjercë botë kupjisz.

Tej Marta dała mje gronk mleka do vëpjicô a Mjichoł pozeroł na mje i kjile razi gębę wotmikoł, jakbe sę chcoł wo co pitac. Ale ku reszce voloł to rovnak przë se wotrzimac. Machnął ręką.

— Volô Boskô! Komu namjenjoné, tego nje minje. Vjedzoł jô: Jak nen Czernjik sę zjavji, tej bez njeszczescô sę nje wobjińdze. Kjej jużes na svój głupi rozum dzecinni chcoł pomscëc krzivdę jaką, to bełbes lepji zrobjił, rżnąvszë kaminjem v łeb nigo vëstavjinogę z czorną brodą i bjołima zęboma. Bo za niim, jak psë za dżadem, jidą slode gorz, zvada, prava, pomsta i łzë. A Golijat, choc sę łiszczi, jak pon vjelgji, nje je le sługą, chturen robjic muszi to co mu kożą. Ale vjedno boczë, żebes sę z tego spovjodoł, jak przestąpjisz do svjęti spovjedzë.

Tej so Mjichol postavjił svjeczkę na stole, vëdobel grebą ksęgę, z chterni won vjerzorami spjevivol svoje pjesnje i zaczął spjevac:

Z raju pjęknego mjasta, 
Vignana jest njevjasta, 
Dla jabłka zjedzonego, 
Wod vęża skuszonego...

Pokąd Mjichoł spjevoł, z głovë mje nje vechodzeł nen, chternigo won nazvoł Czernjikjem. Mjoł won bëc gorszim wod Golijata? Pozdnji, vjele lôt to beło, jakjem so przëboczeł te słova Mjichała i przëznac muszoł, że won movjił provdę. Bo v nen czas jô tego jesz nje rozumjoł.

Naszi mje vjęcij njick nje rzeklë. Ale Mjichoł mje wodtąd dzeń kole dnja głovę wobzeroł, bo sę znoł, jak doktor, na vszelakjich choroscach dobetku i ludzi. Le Marcijanna sę na mje vjedno jisceła, bo ji gvesno żol beło trampka i varząchevkji. Ale wodtąd już sę też żodnim statkjem na mje nje porivała. Navetk Morcin, chturen co zamanąvszë mje sę do skorë dobjeroł, dovoł mje tero poku.

Moji puszczovkji jô njijak nalezc nji mogł. Ale wona vjisała v Straszkovi jizbje. Tegom sę doznoł pozdnji

Po Svjętim Mjichale znovum zaczął chodzëc na nowukę do ksędza.

A kjej won ze mną przebjeroł pjąté Przikozanjé, tej won rzekł:

— Boczë, knopku, i zapjiszë so to głęboko v pamjęcë: Żëcé vszelakjimu stvorzenju doł Pon Bog som i to zëcé je Jego. Dlotego Won vëdoł na gorze Sinaji przikozanjé: Nje zabjijej! Nad njemim stvorzenjem Pon Bog doł człovjekovji vłodzę, ale nje nad drugjim człovjekjem. Le za vjarę i za wojczeznë svobodę mosz wuchvecëc bronję i bjic i nje mdzesz mjoł grzechu. A zokon ricerskji koże i v tim razu bjic, kjejbe njepotcevi człovjek nastovoł na cnotę bjałkji, na żëcé bliznigo abo na żëcé tvoje. I v tim razu nje będzesz mjoł grzechu.—

Tak jô so wuvożoł:

— Won vje wo ti rozpravje z Golijatem. Ale to beło za wojczeznę! Beł jem timi czasi jesz głupi, bom beł vjarë, że pustkovjé nasze je wojczezną i jem nje vjedzoł, że wojczezna mô granjice, jaż przë morzu, a sprava ji vszędze, chdze mjeszkają ludze moji movë i wobeczaju.

Jak ma beła przëjęti, tej ksądz naju poczestovoł v svojim wogrodze: vszeskjich v gromadze. Mjichoł mu za to wod gbura przëvjozł skopa setigo. Tej go jegomosc też zaproseł, A kjej ju nas dzeci chcoł puscëc do dom, vzął Mjichala na stron i rzekł:

— Knapsko to, choc mô skażoną godkę, mjętką mô głovę i sę dobrze wuczi. Kjejbe je gbur pusceł ze służbë, na nowukę pjenjądze be sę nalazłë.

Mjichoł kąsk pomedetovoł, tej rzekł:

— Volô Boskô! Komu namjenjoné — Jegomosc — tego nje  mjinje!Na mój glupi rozum jô so wuvożom tak:

Nacuż parobkovji nowuka? Ten tu i tak ju v głovje nji mô przërodzonigo szeku. Vjidzec to po jego wuczinkach. A nążbe mjoł nowukę i volą, njeszczescô be po svjece narobjił, jak juńc z lińcucha spuszczoni. Ale co do gnota, to won mô svój szek. Na tim jô sę znaję. Njechże tede tim gnotem służi zemji, co naju żevji, a ma go z lińcucha nje spuszczima.

Na to ksądz kjivoł głovą, doł mje rękę i rzekł:

- Njechże cę Pon Bog provadzi! Dac tobje vjid i mjecz, a chto vje, czebes tak nje zrobjił, jak ten potcevi Mjichoł movji!

V ti chvijlë jô so przëboczeł, że mom jednak mjecz złoti tam pod korunovaną jarzębjiną. Ale vjid? — Jakji to vjid i zkąd go brac? —

 

*

Na pustkovju wodtąd njic sę nje zdarzeło. Straszk sedzoł zamkłi v svoji jizbje, a na dole v czeladni zegar połikoł czas. Godzenë sę skłodałë jedna do drugji: jedne na dzeń, drugji na noc. Z dnji i noci vjązałë sę tidzenje, z tidzenji mjesądze, z mjesędzi lata. Szło to vszetko svojim porządkjem, jak Pon Bog przëkozoł: Zosevë i żnjiva, zemovi pjeck i latovô robota na wotmjanë.

Stari Mjichoł jesz vjedno spjevoł svoje pjesnje. A v Advańce, kjej słomjanni dach jego chałupë z małim woknem vëzeroł ze smjegu, jak zaboczoni grzib, tejjô do njego zachodzeł, bo won mje tich pjesnji ze svoji dużi ksęgji wuczeł. Tej i Marta svoję cliovę wopatrzivszë pomagała nom spjevac svojim mjiłim głosem.

Bivało też, kjej pękani mroze scęłë jezoro, że wono nocą strzelało jak grzemot. Kjej tede vesokji smjotë przëgnjetłë zemję abo krzikva srogô szolała na svjece, tede Mjichoł, nim legoł do spjiku, vëdobivoł kozłovi rog, na chternim won trąbjic wumjoł i chodzoł na jezoro. Tam won z rogu trąbjił vjelgjim govorem. Wotrąbjivszë jednę stronę svjata, trąbjił na dregą. I tak na vszetkji stronë vjatru. A govor jego trąbë sę rozlegoł i vołoł tak:

Co spjevô rog ?
Boczenjé, vandrze, z dalekjich dróg! 
Bo czupła Smjerc gorą na drogjivskaże, 
Vkoło nji kręck pjętami stegnë maże, 
Żebes zmanjoni przez bjoli smjeg 
Pod ji kosą legł.

Co vołô rog?
Pomocë naszi bes dożdac mogł! 
Czo! Przeką krzikvë, nocë i strachu 
Serdecznô rôczba z pod ludzkjigo dachu 
Na łavę prosi pod svój komink, 
Na mjir i spoczink.

Co płacze rog?
Njech sę zlituje vszechmocni Bog, 
Kjej ju pode rżmą mroz tvoje żëłë studzi 
I rogu zev v drogę cę nje wobudzi, — 
Njech z duszą spravji, kjej wuńdze ztąd 
Litoscevi sąd!

Tak trąbjił Mjichoł na vszeskji szterë nortë svjata. A bor, chturen naju na tim postkovju navkoł wodgrodzoł, zgurdżałi, przëgnjetłi smjegjem, vtorzel jimu vjelgjim granjim, bo litovoł sę też nad zbłądzonimi.

Jô v takjich razach chodzeł z njim, bo ten jego rog spjevoł mje długji pjesnje, a jô słovo v słovo go rozumjoł. Marta sę vjedno dzevovała, kjej jô ji pjesnją rogu povtorzoł, bo wona jego godkji nje rozumjała.

Roz beło to przed Godi. Mroz cął jak rozgami, a Mjichoł nad svoją ksęgą spjevoł pjesnją Advańtovą:

Po wupadku człovjeka grzesznego 
Wużalił sę Pan stvorzenja svego, 
Zesłał na svjat Archanjoła cnego ...

Kjej skuńczeł pjesnją, rzekł do Martë :

— Marto, podejle mje rog ze scanë. Mjedziso njedaje bezpjeku, jaż pudę na jezoro i wotrąbję na zbłądzonigo. Tej jô vstoł i rzekł:

— Jô pudę z vami, Mjichale!

Jak ma vëszła na przededvjerzé, tej na svjece beła kurzatva, że woczu wodemknąc nje beło możno.

Przez woborę ma sę pchała przeką smjot, ale za woborą, chdze budinkji naju nje zastovjałë, tak nom dech zapjerało, jakbe nas nje chcało puscëc. Ale ma sę procem vjichru vëdobeła jaż na jezoro. Tam Mjichot zaczął trąbjic:

— Co spjevô rog? —

Jak jego granjé, wopuscivszë rog, wucekło przez kurzatvę po bjołi rovjiznje v las i tam wusadło ceché, tej ma wobaji nasłuchivała. A tero jô czuł ju verazno dalekji vołanjé. Mjichałovji sę też tak zdovało.

Rzekł jem:

— To sę czuje v stronę rzekji. Pojma! Tej ma szła vedle brzegu i vołała. Ale nom njick nje wodpovjedzało. Mjichoł sę ku reszce stanovjił i povjedzoł:

— Volô Boskô! Komu namjenjoné, tego nje mjinje! Vołanjé szło wod rzekji, chdze wona do jezora bjeżi. Żeli to je człovjek, to njech go Anjoł Stroż rękoma strzimje, żebe nje naszedł, bo tam je wotvartô voda i zotor. A żeli to je Pokusa, tej njech wustąpji v Jimję Wojca i Sena i Ducha Svjętigo!

Tej sę przeżegnoł a jô z njim. Potim ma szła dalij, co zamanąvszë nadsłuchującë.

Wodeszłasma tim sposobem kavałk wod brzegu, chdze przez wolszkji i vjerzbjinë takji szum jachoł gorą, że vłosnigo słova sę nje czuło. Szłasma całi szturk vjedno dalij wod brzegu na lod, na chternim kręck tańcovoł ze smjotami. Krzikva jednak pomału jakbe popuszczała a zeza chmur chvjilami szkleł mjesądz v pełnji. Kjej roz mocnji zasvjeceł, Mjichoł vëcignął pravą rękę navprost i pokozoł na mol, chdze rzeka szła v jezoro. Las bo tam dochodzeł bokjem jaż do jezora, a za rzeką wustąpjił pola. Przez to jak na dłonji vjidzec beło wolszkę, chterna sę pochileła do jezora, jakbe mjała vpadnąc, a rebokom vjedno beła mjerkjem. Tam dosc daleko na jezoro stojała wotvartô voda. Mjichoł jak be chcoł njico rzec, ale sę strzimoł i pitoł:

— Nje czuł të njick?

Ale jô czuł dobrze vołanjé dalekji.

— Hej! Hej! —

Jak ma znovu wuszła kavałk drogji, tej Mjichoł podnjosł rękę nad woczë i zavołoł:

— Jô vjidzę!

Tej jô vezdrzoł też i vjidzoł: Njico czornigo szło jezorem. I vjidzec beło, że to jidze prosto v stronę woni wolszkji nad zotorem. Mjichol beł ti sami vjarë i rzekł:

— Żeli to człovjek, to won jidze z dalszich stron, bo nje szedłbe na wonę wolszkę, vjidzącë, że tam pevnô smjerc.

— A może ji wod ni stronë nje vjidzi?

— Vjidzi, bo jô tam z czołna je też vjedno vjidzoł.

— To vołejma!

Tak ma vołała. Ale vjater nasze vołanjé nekoł vstron. Vjidzałasma leno, że to tam przed nama przërechleło kraczajóv ku ni wolszce. Jak Mjichoł vjidzoł, że vołanjé njick nje pomogô, vzął rog do gębë i jął dąc.

Ale skutk beł takji, że to przed nami nje navroceło z drogji, le nekało na dravoka ku wolszce. Na to Mjichoł sę stanovjił i rzekł:

— Nji ma jinszi radë. Të, Remus, mosz młodszé nogji. Bjegej na dravoka i go navrocë, bo jinaczi vpadnje, jak Bog żiv, v przerębel. Jô bjegac nji mogę, bo mje mój grzeszk v pravi nodze wokulavjił.

Tak jô nje żdoł, le vzął jem dravovac. Molami gołi lod szkleł z pod smjegu. Tam jô sę slizoł chiże dalij z woczoma vlepjonimi v to, co sę tam przede mna szętoleło. Jak jem ku reszce mogł rozeznac postaceją ludzką, tej jem vołoł:

— Stój! - Stój! —

Tej to mje rovnak wuczuło i sę stanovjiło a potim jęło jisc ku mje. Czim bliżij, tim veraznji jô sę doznovoł, że to nji żodna wukozka, le człovjek. Kąsk dzivno won vëzdrzoł, bo zdovoł mje sę małi, jak mjetelok, a długą brodę szamotoł mu vjater, jak słomę v dachu przez gapë rozczepranim. Na plecach jakbe mjoł gorb. Ale kjej ma ju naszła na sę, tej jô sę doznoł, że to beł małi żid z długą brodą i tłomokjem na plecach. Tak jô rzekł:

— Njeszczesllevi człovjeku! Kjejbes beł szedł dalij jak dotąd, bełbes wutonął, jak czopka, v przerębli.

Ale won le na mje zdrzoł i nje wodrzekł njick. Tak jô go vzął za remję i provadzeł nazod, tam chdze żdoł Mjichoł na lodze. Nen, skorno go wuzdrzoł, zavołoł:

— A to të jes, Gabo! Njeszczestlevi, jakżes mogł na nę wolszkę zavrocëc? Wutonąłbes bez retunku. Tej żid Gaba wodrzekl:

— Njech Bog vama woboma zapłaci długjim żëcim. Jô czuł vaju trąbjenjé, ale mje beło, jakbe to szło tam z nortu lasa.

—Vjater to tam zanjosł gvesno, że cë sę tak zdovało.

—Ale chdze jô sę tu nalozł — pitoł żid.

—Të jes pod Zobłockjigo pustkami, a ma tu jidzema po jezorze.

— Bogu njech będze chvała! Jô mesloł, że jem na polu pod Lipnem.

—Tos të zabładzeł v lese?

—Gvesno! — wodrzekł żid i zaczął nama sciskac ręce i dzękovac i żiczëc długjigo żëcô. Ku reszce vezdrzoł na mje i sę pitoł:

—A ten dobri cliłopok, chtuż to je? Bo jô jego godkji njijak nje rozumjeję.

— To je nasz parobk Remus, ale won mô kąsk skażom jęzek, że go przëchodni nje rozumjeją.

— Njech mu Pon Bog dô sto lôt żëcô i rozvjąże mu jęzek, cobe godoł vszetkjimi godkami svjata. Żebe nje won, mokrô voda bełabe mje połkła v tę straszną noc. Aj vaj! Pomeslec, co za njeszczescé belobe sę stało, kjejbe nje won. Sto lôt njech żije! Co movję? Tesąc lôt, milijon lôt!

I zaczął mje znovu ręce sciskac, jak mjedvjedz na postronku wu cegana.

Ale ma ti jego komediji zrobjiła kuńc, zabrała go mjedze sebje i szła do pustkovjô. Na woborze rzekł Mjichoł:

—Gbur be sę gorzeł, kjejbesma tego zmarzłigo żeda nje zaprovadzeła do njego. Ko won je tu panem i jego je goscena.

Tak ma vzęła i go zaprovadzeła do czeladni. Jak ma veszła, won rzekł:

—Njech bądze Pon Bog pochvaloni!

—Na vjekji vjekóv. Amen! — wodpovjedzała Marcijanna.

Pana Jezusa żid vej pochvalëc nje chcoł, ale ma tego jimu nje rechovała. bo won provdzevi vjarë nje znoł.

Żedzesko beło malé, chłop takji — jak to movją — jak stręk bobu. Jô, chturen mjoł jem lôt wosmënosce, zdrzoł jem gorą jego głovë, jak chojeczka szczitem dachu. A przezebłi muszoł bëc srodze, bo długji cnjik jego pobjegłi beł modro. Zaczął sę tede chvjądac i klepac, żebe mu sę krev rozruchała. Tej wotvorzeł svój tłomok (a kjej jem sprobovoł, tej dzivno mje belo, że takji lebjoda go wunjesc może) i vëjął z tłomoka gronuszk. Z jinszigo won jesc nje chcoł, bo mujego vjara tego bronjiła.

Naszi na pustkovju go ju znelë z jarmarkóv, chdze won przedovoł guze, njitki, blevjązkji i co ludze jinszigo na vsë potrzebovelë. Na naju pustkovjé won mało zazeroł, bo tam ludze so bezmała vszetko sami zrobjic potrafjilë.

Marcijanna mu v jego gronuszku mleka zagrzała, tej mu v komorze wuszekovała do spanjô.

Na dregji dzeń na wobjod jeszcze żid beł, Sodł won z nami do wobjadu, ale jodł le ze svigo gronuszka. Ale po wobjedze proseł vszetkjich, żebe sobje jego tovarë wobezdrzelë. Rzekł:

—Zdzevjita va sę, potcevi ludze, co jô to vszetko mom v moji torbje. Pon mjeszka dobędze, a panji kupji guzikji, njitkji: vszetko po poł detkji. Mjichoł kupji stążkę dlo svoji Martë. Snożé dzevczę! Różovô stążka ve varkocze, a vszescë chłopocë sobje pjętë za nją wulotają. Morcin kupji grzebjiszk, bo kjej grzeva je szadô, to nobelnjeszi koń njizaczim nje vëzdrzi. Dlo Remusa, mojigo vëbavce z mokri vodë, dom vszetko napoł zadarmo. Co chce mjec z tego mojigo całigo majątku vjelgjigo, co go na mojich plecach noszę, vszetko mjec może. Są zvjercadła, grzebjiszkji, lińcuszkji do zegarkóv i szelkji. A na spodku mom ksążkji, takji ładné, że chto czelô, płakac muszi, chocbe mjoł vątrobę jak voł a serce jak kam. A cuż jô mom dlo pannë Marcijannë? Vjem! Mom! Tuzin łeżk ze srebra. A choc nje są ze srebra, to sę tak svjecą jak srebro, A to je gruńt. A jeden przëdom, malinkji, dlo knopa, co go będze mjała, jak sę wożenji jesz przed Zopusti.

Marcijanna krziknęła i sę zaczervjeniła jak cvjikła, a ma sę smjelë.

Żid, jak naju roz do smjechu pobudzeł, jesz barżij jął vëmiszlac:

— Jak sę panna Marcijanna wożenji... Bo jô czetoł v ji planece, że na Trzë Krole vdovc po nję przińdze. Nje za stari, nje za mlodi, szekovni, stateczni, nobożni — ju je v drodze. A sposob mô też, cobe jim bjeda nje dokurczeła. Pękną ze zozdroscë vszetkji dzevkji v całi parafiji. Panna Marcijanna kupji planetę, chdze to vszetko napjisané stoji. Zaru vëszukom.

Na to Marcijanna zaczęła go vadzëc, że won z nji podkorbjô. Ale żid Gaba le małimi, czornimi woczoma bleszczoł na vszestkji stronë i trząsł głovą, tak że jego długô broda jak vjechc nadlotivała. Tej wobroceł sę do Martë i vëcignął z mjecha pjękną rożovą stążkę, na dva polce szeroką, trzimjącë ji pod woczë to cacko, napjeroł sę:

— Takô pesznô stążka wu żeda v mjesce kosztuje talara, ale jô ję dom za pjęc wosmokóv. Njech tatk ję kupji svoji snożi corce.

A kjej Mjichoł nje chcoł anji słuchac, tej sę żid wobroceł do Morcena:

— Grzeczni kavaler kupji ładni pannje taką stążkę. Samigo mje kosztuje wona poł talara, ale jô ję dom wosmok tanji. Bo mje tu retovelë wod mokri vodë i jesc delë...

Ale jak won tak wofjarovoł stążkę Morcenovji, Marta krziknęła:

— Jô żodni stążkji wod Morcena nje chcę! — Ale woczë ji sę smjalë do stążkji.

Wob taką godkę żid pomału vszetko vëdobeł ze svojigo mjecha i powukłodoł na łavje przë pjecku. Ku reszce vëszła i ksążka, wo chterni won movjił, żebe sę kam rozpłakoł czetającë. Tak jô wuvożoł sobje:

— Tę ksążkę lë so kupjisz. Przëstąpjił jem tede do pana i rzekł:

— Njech mje pon dô wod mojigo mita talara, bo bem so chcoł nę ksążkę kupjic.

Gbur, nje rzekłszë słova, vëdobeł mjeszk i mje doł cvjardigo talara. Tak jô do żeda:

—A cuż ta ksążka kosztuje?

— Ti ksążkji v mjesce nje przedadzą le na vogę złota. Bo jich nji ma vjele. Drukarze nji mogą sę jich nadrukovac. Jesz cepłą ję ludze vërivają sobje przë dvjerzach drukarnji. Som krol ję czetô na kratochvjilę svoji krolevskji bjałce vjeczorem, kjej ju berło i korunę v komodze zchovoł. A krolovô kożdą razą płakac muszi. A jak sę napłacze do negji, tej sę pitô:

— A wod koguż to moji domovnjicë nabelë tę cudovną ksążkę?

Tej sę vszescë vëpjerają, że tego njibe nje vjedzą. Bo jak be sę vëdało, że ta ksążka je wode mje, tobe żedzë dostelë za dużé prava. Tej jô, żid Gaba, przëszedłbem do krolevskjigo dvoru za minjistra abo pjerszigo botóv czeszczicela i bem muszoł v pozloconi karece jezdzec, zamjast czapac nogji czapem zemskjim... Ale jô tich ksążk mom jesz całi mańdel. A tobje, parobku — bos të mje moje żëcé retovoł — wodstąpję ję napoł zadarmo. Njech stracę! Poł talara, a ksążka je tvoja! — Jak jô chcoł żedovji płacëc, Mjichoł mje wuchveceł za rękov i rzekł:

— Tec nje mdzesz płaceł bez targu. Njechże cë jesz co wopusci. — Takô zveczajnô ksążka! 

A żid na to:

— Co Mjichoł movji! Zveczajnô ksążka? Aj vaj! Nji mô wona złoti wopravë, chocbe i na dijamańtovą zasługivała. Bo kjejbe taką mjała, tobe sę ludze zaru doznelë, co wona je vorta i be mje wopedlë i wobrabovelë, jakbem skorb jakji mjoł v mjechu. Ale że to jimu, Remusovji, chturen mje navroceł wod mokri vodë, spuszczę jesz trojoka: Njech pamjęlô żeda Gabę!

Zdoł mje szestnosce detkóv z mojigo talara a jô vzął ksążkę. Tej jem vjidzoł, jak Marce sę polelë woczë do ni stążkji. Dodoł iem tej żedovji jesz resztę moję bez detka im kupjił nę stążkę dlo Martë.

Wode mje wona ję vdzęczno wodebrała, a jô rzekł:

— Vez, Marto, wode mje na znak podzękji za to, żesta va dvoje z tatkjem mje nę brozdę na głovje vëlekovała, chterną mje Golijat vëworoł.

Na to Marta:

— Bog cë zapłac, Remus! Jakji të jes wuvożni!

Morcin, chternigom przed lati pozvoł Absalonem, poprovdze so kupjił grzebjiszk. A pozdnji won sę z Marcijannë vëszczerzoł, że njibe żeda zatrzimała, jak ju vszescë poszlë, abe wod njego kupjic svoję planetę z nim vdovcem, chturen mjoł po nję przińsc. Ale ta planeta beła gvesno podrobjonô, bo mjinął Popjelc i przednovk, a vdovc żoden nje przëszedł. Ale jô so wuvożoł, że le som Pon Bog vje, co sę stanje jutro i zanjevjitro, za rok i za dva. A kjej Won komu przëchodni czas wobjavji z łaskji, tej gvesno nje na to, żebe to żid v mjechu noseł i za pjenjędze przedovoł.

Moja ksążka mje sę barzo vjidzała i nji mogł jem sę dożdac czetanjô. A pjerszô to beła ksążka, chternąm wod czasóv nowukji Vjarë svjęti mjoł v ręku. Na pjerszi karce czetoł jem nadpjis: Genovefa. A żid mje vëlożeł, że to przezvjisko nobożni i snożi ksężnjiczkji, chterną ji nażeni njedovjinnje vënekoł z palacu przez wobmovę ludzką.

Tej jô so wudboł, że ję będę czetivoł po roboce vjeczorami.

Żid, njim szedł svoją drogą, przëszedł do mje woddzękovac sę — jak won movjił. Jô sedzoł pravje v chlevje na mojim łożku. Wokoma Liza i Gnjadi żarlë svój wobrok. A won stanąl przede mną, jakno jakji krosnję z bojkji, muskoł svoję długą brodę i rzekł:

— Remus, ma jesz roz lepszi hańdel zrobjima, ma dvaji. Tobje nje je pjisané, żebes na pustkovju przë konjach i pługu dożdoł sę sevi głovë. Tak movji tvoja planeta, v tvojich woczach napjisanô.

Jesz vjedno mje dzivno, zkąd timu bjednimu człovjekovji takô godka przëszła do głovë. Bo sprovdzeło sę na słovo, co won mje v nen czas v stanji przepovjedzoł.

Kjej sę robota skuńczeła i v jizbach ludze vjid pozapolilë, tej jô zachodzeł do Mjichałóv. Mjichoł zapoloł svjeczkę na stole i rozkłodoł svój vjelgji pjesnjik. Marta i jô, ma mu pomagala spjevac. Po vëspjevanju Marta zatchła drzozgę smolną v kominku, a jô sodł blisko vjidu i ji czetoł wopovjesc wo Genovefje. Czetac tom wumjoł, le moja skażonô godka Mjichała pobudzała do smjechu. Tej Marta, choc ji kulavo szło przędzenjé vątku wopovjescë — njitka ji sę vstec wurivała — vzęła czetac, a jô ji, vodzivszë woczoma po literach, podpovjodoł.

Jakżez to vszetko beło dzivné i pjękné v ti ksążce!

Jakji tam bëlë ludze dobri i lechi! Vszetko, com tam z Martą przë kominku czetoł, stojało mje przed woczoma, jakbem na to patrzeł z blizka. A ceszeło mje, że na njiin pustkovju rovnak takjich złich ludzi nje beło, jak v wopovjescë. Żoden człovjek z naszich nje bełbe bjedni Genovefje tile wutropjenjô i bjedë spravjił. Ten pjerszi roz czetałasma, jaż dregô i trzecô drzozga v kominkii sę spolełë, a Mjichoł z głovą, spartą na ręce, przë stole na svojim grebim spjevniku wusnął. A jak won ju mocko chrapjec zaczął, tej Marta zamkła ksążkę i rzekła:

—Tero ju czas spac!

Ale mje sę njijak nje chcało woprzestacv słuchanju. A jak jem pozdrzoł po scanach, tej vszetkji Svjęci ze scanë przësluchivalë sę przigodom i kuńcovimu dobëcu cnotlevi Genovefë.

Podnjosł jem sę z łavë i rzekł do Martë:

—Żid, choc njevjerni, pevno łgac nje łgoł. A jô nje dzevuję sę krolovji, że vjeczor kole vjeczora czetac muszi z ti ksążkji. B ojô be mogł znji czetac przez całą noc.

Marta na to wodrzekła:

—Vjera żid jednak łgoł. Bo jô jem wudbë, że takô krolovô mô tile kratochvjile i zobavë ze strojaini i tuńcami, że vjeczorami takjich ksążk nje czetô, jak ma bjedni ludze.

Ale jô wobstoł przë svojim. Bom so wuvożoł, że jak wona zchovje korunę i berło v szufladę, tej je le człovjekjem, jak ma drudzë. Ko jednę le duszę Pon Bog na początku svjata prawojcovji Jadomovji doł v raju. A vszeskjich stvorzeł na jedno modło... Takji vjarë jô beł v nen czas.