Pokój obity na czarno; nie ma ani drzwi, ani okien. Ścianę wprost widowni stanowi
czarna kotara, rozsuwająca się na dwie strony. Na środku sceny (podłoga pokryta
czarnym dywanem) czarny sześcioboczny postument, na którym leży umarła Matka, nogami
do widowni, z głową wzniesioną dość znacznie i rękami splecionymi na piersiach. Leon
we fraku stoi przed postumentem. Po czym trochę przechadzając się zaczyna mówić.
Trzyma w rękach jasnobrązową robótkę, tę samą, którą skopał był w II akcie.
Jest to jedyny kolor na scenie aż do odwołania.
LEON do publiczności
Sytuację obecną proszę uważać za oczywistą. Jest to coś bezpośredniego, jak na
przykład kolor czerwony lub dźwięk A, mimo całej oczywiście komplikacji. Niektórzy
mogą to uważać za blagę, za sen, za symbol, za diabli wiedzą co. Zostawiam im
zupełną swobodę interpretacji, ponieważ gdybym nawet swobody tej im nie pozostawił,
wszyscy postąpiliby na pewno tak samo. "Palcem szkła nie przekroisz", jak
mówi stare rosyjskie przysłowie. Ja nawet - mimo tylu nieszczęść - jestem właściwie
pogodzony z losem. I nie myślcie, państwo, że znowu zażyłem kokainy, jak w ten
pamiętny wieczór, kiedy to umarła moja matka. (wskazuje ręką na trupa, nie
oglądając się) Kokaina jest dobra na razie, ale potem mści się straszliwie.
Przesadziłem dawkę i pod koniec cała rzeczywistość, spotęgowana do ostatnich granic,
wypiętrzona aż do pęknięcia, zjeżyła się przeciw mnie i wszystko proporcjonalnie do
tego. Jak było piękne, stało się niepojęte i potworne. Byłem w jakimś piekle na
innej planecie, sam, jeden jedyny tylko z mego gatunku istot, samotny i straszliwie obcy
wszystkiemu, a inni ludzie byli dla mnie - razem ze zmarłą mamą - jakimiś dziwnymi,
niepojętymi owadami. Tak - mogę powiedzieć, że byłem w moralnym piekle i nie wiem, na
czym polegała ta jego piekielność. Nie, o nie - nie wszystkie sytuacje dadzą się w
ten sposób rozwiązać. Nie chcę być moralizatorem, ale nie radzę nikomu zażywać
tego świństwa, chyba że nie ma już nic do stracenia. Ja, oczywiście, mógłbym to
już uczynić, ale nie chcę z powodów, których nie podam nigdy. Nie mam pojęcia, co
jest za tą portierą. Pokój ten, jak twierdzą - o, nie powiem nigdy kto - nie ma ani
drzwi, ani okien. Jakim sposobem się tu znalazłem z trupem mojej nieboszczki matki, jest
dla mnie samego absolutną tajemnicą. Pamiętam tylko, że ostatniego wieczoru piłem i
kokainowałem się na przemian ciągle i ciągle, aż wreszcie: "trach" - i
jestem tu. Przy czym mam silny "katzen - jammer" i ból głowy, i to nieznośne
zniechęcenie do życia, które jest podobno specyficzną reakcją na kokainę. Zaznaczam
jeszcze, że sytuacja jest zupełnie realna, to znaczy, że ja jestem ja, a nie żaden
sobowtór, że się nie zabiłem, że czuję się zupełnie zdrowym na umyśle i tak
dalej, i tak dalej. Nie analizuję tylko pewnych rzeczy, a w szczególności stosunków
czasowo-przestrzennych. Na przykład nie wiem, ile czasu upłynęło od tamtego wieczoru,
i wiedzieć nie chcę.
GŁOS
Czy skończysz wreszcie?
LEON
Skończyłem już. (Klaska w ręce, portiera się rozsuwa i widać całe towarzystwo z
poprzednich aktów siedzące na czerwonych krzesłach na tle czarnej ściany, a oprócz
tego następujące osoby: Ciotka, baronówna von Obrock przez ck. Nieznajoma kobieta o
normalnym kolorze twarzy <wszyscy, oprócz podmalowanej Zofii, są czarno-biali>,
ubrana w czerwień, zieleń i fiolet - twarz jej, figura i ruchy są uderzająco podobne
do tych samych elementów Matki. Oprócz tych osób znajduje się jeszcze Nieznajomy
mężczyzna w czarnym stroju marynarkowym.) O - Co za niespodzianka. Całe nasze
towarzystwo w pokoju bez drzwi i okien. Przysięgam, że nic o tym nie wiedziałem. Nie
liczę tu tej wolnej przestrzeni, która wychodzi wprost na międzygwiezdną otchłań, (wskazuje
na widownię) Widzę wielu znajomych - skąd się wzięli? - nie moja rzecz. Ale dziwi
mnie obecność osób, których nie znam, i nie wiem, czemu dziwi mnie to właśnie. Kolorowa
Osoba z Nieznajomym wstają i podchodzą do niego.
OSOBA
Z pewnością nie poznajesz mnie, Leoneczku, jestem twoją matką w wieku lat dwudziestu
trzech - jeszcze przed twoim urodzeniem się. Ciotka wstaje i podchodzi do nich.
LEON
Moja matka, kompletnie wyssana przeze mnie, a następnie z własnej jej winy przeze mnie
dobita - leży tu nieżywa. Zaraz przejdę do tego tematu...
CIOTKA
Właśnie - ta pani uzurpuje sobie stwarzanie cudów. Fizyczne rozdwojenie osobowości z
rzemieszczeniem w czasie - nie, to już zanadto. Jakkolwiek wychowani na Einsteinie, nie
możemy tego nie uważać za humbug nawet w sferze eksperymentów myślowych. Są
eksperymenty myślowe niedozwolone: są to te, które przeczą zasadniczym prawom Ogólnej
Ontologii. A cóż dopiero mówić o rzeczywistości, nawet przyjąwszy wielość
rzeczywistości według Leona Chwistka. Bo ta rzeczywistość nie może być zlogizowana
bez zarzutu. Jestem siostra zmarłej: baronówna von Obrock, przez ck.
LEON
Ja, który nieomal zlogizowałem socjologię, wiem coś o tym. Ciocia ma zupełną rację.
CIOTKA
Nie potrzebuję potwierdzenia ze strony takich produktów mezaliansu jak ty, to jest jak
pan, panie Węgorzewski.
OSOBA
Nie dziwię się zupełnie, że pani tak myśli. Ale że ty, Leon, taki inteligentny
chłopiec - właśnie jestem z tobą, to jest: przez ciebie - to nie - jestem w twoim
towarzystwie od wewnątrz, w odmiennym stanie.
CIOTKA
Proszę nie robić niestosownych żartów w mojej obecności.
OSOBA groźnie
A ja bym radziła uspokoić się, bo pani może okazać się daleko mniej rzeczywistą,
niż się to pani wydaje. Czy pani wie, skąd się pani tu wzięła?
CIOTKA szalenie zmieszana
Ja nic... Ja tylko chciałam... Nic nie wiem... Ja się boję.
OSOBA
Więc niech pani idzie na swoje miejsce i siedzi cicho, (do Leona) Przerażasz
mnie, Leoneczku, twoją umysłową tępotą, szczególniej po tej przemowie, którą
miałeś z początku i której wysłuchaliśmy za kotarą.
LEON
Właśnie nad tym myślałem. Ja sam zdziwiony byłem ciasnością moich myśli. To wpływ
kokainy. O, już nigdy nie wezmę ani szczypty tego paskudztwa. Tak, jest pani matką
moją w młodości swej. To jest fakt pierwotny, nie dający się dalej zanalizować.
Istnienie jest tak dziwne...
OSOBA
Stop. Masz skłonność do długich przemów, a to nudzi publiczność, a szczególniej te
osoby, które nie mają odpowiednich kwalifikacji do zrozumienia twoich myśli. Muszę ci
powiedzieć, że idee twoje są genialne - mówię o tych koncepcjach społecznych. Gdyby
miały powodzenie wcześniej, wszystko poszłoby inaczej.
LEON
Pociesza mnie mama. A jednak to nic nie zmienia faktu, że tam leży trup mojej matki
zabitej przeze mnie.
OSOBA
Dość - chcę ci przedstawić ojca, którego właściwie nie znałeś. Był powieszony,
kiedyś ty miał trzy lata. Nie pamiętasz go na pewno. Albert (wymawia imię to z
francuska) - twój syn, Leon.
NIEZNAJOMY: WOJCIECH (ALBERT) WĘGORZEWSKI
Jesteś kapitalny chłopak, Leon. Lubię cię i zawsze cię lubiłem, kiedyś był jeszcze
ciamkaczem. Wiedziałem, że wyjdziesz na ludzi.
LEON
Kiedy właśnie, proszę ojca, fatalnie mi się nie udało. Doprowadziłem matkę do
śmierci, a moje idee zbyt są - jak by to powiedzieć bez przesady...
ALBERT wymawiając z francuska
No, no - nie udawaj. Jesteś geniusz lepszy od wielu artystów, wynalazców, techników i
proroków, i założycieli nowych religii.
LEON
Kiedy mi się nic nie urzeczywistnia, nic się nie...
ALBERT
Właśnie, że nie. Jesteś źle poinformowany. Przejąłem całą twoją skumulowaną od
dłuższego czasu korespondencję. Istnieje już u nas ze trzydzieści towarzystw nowej
organizacji inteligencji, ale nie w stylu mdło demokratycznym i bydlęcym, tylko
zupełnie według twojej broszurki - nie mówię już o zagranicy.
LEON
Tak - to jedyne moje dzieło. Trzydzieści sześć stronic.
ALBERT
W tym właśnie cały szyk. Na trzydziestu sześciu stronicach zrobić największą kaszę
na świecie, jaka była od czasów rewolucji francuskiej. Masz tu gazety: Urugwaj.
Paragwaj, Honduras, Filipiny, Japonia - w ogóle, co chcesz. Jesteś sławnym na cały
świat. Nazwisko Węgorzewski zarżnęło wszystkie sławy, i to nie przez głupią
sztukę i naukę albo zbrodnie, tylko przez rozwiązanie problemu całej ludzkości. To
jest wielkie. Leon, jestem z ciebie dumny.
Klepie go. Leon przegląda papiery i listy. Nagle rzuca to wszystko o ziemię i kopie, a
spod pachy wydobywa robótkę.
LEON
I to teraz, kiedy matka nie żyje! Nawet tej pociechy mieć nie może. Psiakrew - co za
fatalna malszansa. Przecież mogłem dawno umrzeć i nawet ja nie miałbym tego
zadowolenia. Świństwo jest wszystko. Wy przynajmniej przemieszczacie się w czasie - ja
nie mogę.
OSOBA
Zapominasz, że ja jestem twoją matką. Ja się szalenie cieszę tym wszystkim. Ja ci
wszystko przebaczam.
LEON
Tak, ale tam leży trup, który mi nic przebaczyć już nie może. O Boże, Boże. Oto ta
robótka, przy której oczy straciła biedaczka. A wszystko co mówiła całe życie, to
było tak obliczone - ja wiem: mimo woli - ażebym ja nie mógł przetrzymać jej
śmierci. I ja nie mogę. Każde słowo jej sobie przypominam i każde słowo boli mnie
tak jak milion tumorów w mózgu i nie wiem, co bym dał w tej chwili: całą sławę,
całą dumę z urzeczywistnienia tej mojej koncepcji - dałbym nie wiem co, wszystko jest
mało - bylebym mógł cofnąć choć jedno małe złe słóweczko, które powiedziałem,
choć jedną myśl drobniutką, którą ją skrzywdziłem. (płacze) Wy nie wiecie,
co to jest tak potworny wyrzut sumienia. Ja tego nie przeżyję.
OSOBA
Jak nie chcesz mi wierzyć, to nic na to nie pomoże. Na upór nie ma lekarstwa.
Leon idzie do trupa, kładzie mu robótkę w ręce i pada na kolana, łkając.
LEON
Bu-u-uuu-buu-uuu...
OSOBA
Pozwól, Leoneczku, ja ci udowodnię, że ten trup jest fałszywy. To jest tylko manekin.
W ogóle cała ta rzecz - my y compris - jest świetnie zaaranżowana, tylko nie wiadomo
przez kogo. Ale jest to nic więcej jak czysta forma pewnych wypadków, zastygłych w
nieskończoności Istnienia. Chce poruszyć trupa. Leon zrywa się i mówi jeszcze
łkając.
LEON
Niech mama nie waży się jej dotknąć. To byłoby straszne świętokradztwo. Proszę
odejść. Zostawcie mnie z nią samego.
ALBERT
Zostaw ją, Nina. I jemu też daj spokój. Niech się wypłacze. Popłacz porządnie, mój
chłopcze - to ci ulży.
OSOBA
Masz rację, Albert. Może go to uleczy, jak to wszystko po swojemu przeżyje.
LEON z rozpaczą i łzami
I ja nic nie rozumiałem, nic. A z drugiej strony: czy byłbym tym właśnie, gdybym tego
wszystkiego nie przeszedł? Musiałem. Niby wybierałem zajęcia płatne takie, przy
których mogłem intelektualnie odpoczywać i nabrać sił do dalszych przemyśleń. Ale
gdybym się tak zawziął całą siłą woli, to mógłbym i uczciwie pracować, i tamtego
dokonać. Dwadzieścia siedem lat utrzymywała mnie z robótek, a potem ja ją dwa lata,
robiąc świństwo za świństwem dla odpoczynku. O Boże, Boże, co za straszna kara mnie
spotkała. Och, żeby ona była taką jak mama (wskazuje na Osobę), wszystko
byłoby inaczej.
OSOBA
Nie bądź zbyt wymagający. Ona była stara - a ja jestem młoda. Jeszcze nic nie
przeszłam.
LEON
Nieszczęsna moja staruszeczka. Teraz nic jej już nie pomoże. Ach, jaki ja byłem
podły, jaki podły.
Płacze.
ALBERT
Ja się trochę na nim zawiodłem. On niby żałuje matki, a w gruncie rzeczy on się
roztkliwia sam nad sobą. Stan jest ciężki. Myślałem - sądząc po jego ideach i
zachowaniu się tamtego wieczoru - widziałem wszystko przez pewną szparkę - że on jest
silny człowiek. A ta marmelada daje się rozsmarować przez jakieś głupie wyrzuty
sumienia, kiedy mu się łopatą do głowy wkłada i udowadnia, że nie powinien ich
mieć. Leon, ostatni raz ci mówię: weź się za łeb, cierp, ale z tego cierpienia
zrób, sfabrykuj ordynarnie nową siłę. Leon, no! Głowa do góry. Co było, nie wróci.
Jej, tej zmarłej, zrobiłbyś największą przyjemność, gdybyś teraz gwizdnął na to
i zaczął wszystko całkiem na nowo.
LEON
Ja wiem - ojciec ma rację. Ale co ja mam zacząć?
ALBERT
Walka cię czeka. Jeszcze wszystko nie jest dokonane. Musisz wykończyć dzieło.
Podróże po całym świecie, odczyty, konferencje i organizacja - w ogóle wykonanie.
Wielkie dzieło zaczyna się dopiero. Cała ludzkość czeka na to.
LEON
A czy ojciec myśli, że mnie coś obchodzi cała ludzkość? Oddam ją całą za jedną
chwilkę życia biednej mamy i za to, żeby te moje świństwa nie były przeze mnie
popełnione.
ALBERT
O - stan jest ciężki. Poczekajmy.
Podchodzi do nich stary Plejtus.
PLEJTUS
Aa - kochanego pana Leona. Aa! A mówią, że pan naumyślnie dawał matce pić i
morfinował ją, żeby prędzej skończyła. Może to podświadome było - ja nie wiem.
Teraz są takie teorie...
LEON szybko dobywa rewolwer i strzela w Plejtusa
Nieprawda, głupi chamie! Byłem tylko za dobry dla niej. Wiedziałem, że to była cała
jej pociecha.
Plejtus pada.
ALBERT
Brawo, Leon, zaczynasz dochodzić trochę do równowagi.
LEON
A ojciec mnie do pasji zaczyna doprowadzać. To po ojcu mam te wszystkie piękne
skłonności. Wisielec, psiakrew, brazylijski rzezimieszek i morderca. To przez ojca
zostałem szpiegiem i alfonsem.
ALBERT
Uuu - Leonku, zaczynasz mi się grubo nie podobać. To już jest niedelikatne. To jest
trochę w stylu nieboszczki mamy, zwalać winę na mnie za wszystkie twoje wady. Ale tę
wadę to masz po matce.
LEON
To chamstwo to mam też po ojcu. Jeżeli ojciec jeszcze słowo piśnie, to zastrzelę ojca
jak psa.
OSOBA
Daj mu spokój, Albert, on jest szalenie zdenerwowany, a ja jestem w odmiennym stanie i
nie znoszę żadnych awantur w mojej obecności.
Podchodzą do nich Lucyna i Bęski.
BĘSKI
A co do tego szpiegostwa, to niech pan żadnych wyrzutów nie ma. Sprawa się nie wykryła
i końce są w wodzie. Zarobiło się trochę grosza, a szkody dla państwa nijakiej nie
ma, bośmy ich też trochę nabierali. Głupich mieli agentów i tyla. Ich wina.
LEON
Poczciwy Murdel. Wie pan, że pan mnie pocieszył najbardziej.
Klepie go.
LUCYNA
Panie Leonie, ja też do pana nie mam żadnych pretensji. Cierpiałam przez pana wiele.
Nauczył mnie pan, co to jest miłość - ostatnia, prawdziwa. A nade wszystko nauczył
mnie pan tego, że nie należy jej plugawić. A pieniądze zwróci mi pan wszystkie, bo
teraz będzie pan bogaty.
LEON całując ją w rękę
Doprawdy nie wiem, jak mam pani dziękować, pani Lucyno. Tak, oczywiście - zwrócę pani
wszystko. Ale to grube sumy. Jakie parę lat będzie to trwało ratami....
Całuje ją jeszcze raz w rękę, a ona jego w głowę. Podchodzi Zofia - za nią
kochankowie.
ZOFIA
No - jeśli tak ze wszystkimi się godzisz, to może byś i ze mną się pogodził,
Leonku. Możemy wykluczyć stosunki erotyczne, jak chcesz, aby żyć dalej jak para
przyjaciół, związanych jedną ideą. Ja ci będę dalej pomagać. Ostatecznie wierzysz
w moją szczerość co do spraw intelektualnych, a w tamto sam mnie właściwie
wepchnąłeś. A ja cię ani na chwilę nie przestałam kochać.
LEON
No, tak - wepchnąłem cię w to przy pewnych skłonnościach z twojej strony. Bez tego
nie dałoby się to przeprowadzić. Dobrze - godzę się z tobą, ale muszę zrobić
rachunek z tymi panami. To będzie symbol -symbolicznie w ich osobach zabiję wszystkich
innych twoich kochanków. Pewno nie pamiętasz, ilu ich miałaś.
Strzela w de La Tréfouille'a i w de Pokoryę. Panowie walą się na ziemię.
ALBERT do Osoby
Wiesz co, Nina? Chodźmy stąd. Bo on jak się rozpędzi, to powystrzela nas tu wszystkich
jak kaczki.
DOROTA podchodząc
Dobrze to mówić: "Chodźmy stąd" - ale jak? Nie ma drzwi ani okien i nikt -
ja się pytałam wszystkich -nikt nie wie, jakeśmy się tu dostali.
Z sufitu, trochę na prawo, zjeżdża ogromna, czarna, lśniąca rura, na jeden metr
szeroka, z klamrami, jak komin fabryczny. Otwierają się drzwiczki z tyłu rury i
wychodzi stamtąd Cielęciewicz, a za nim sześciu robotników czarno ubranych. Rura
zjeżdża wprost na zapadnię i z niej to wyłażą tamci.
CIELĘCIEWICZ
Dobry wieczór państwu.
ALBERT
Nareszcie mamy komunikację ze światem. Skądeście się tu wzięli, panowie? Jest jakie
wyjście?
CIELĘCIEWICZ
Ale skąd? My w tej rurze też siedzimy od początku i też nie wiemy, jakeśmy się w
nią wpakowali. Jestem dyrektor Cielęciewicz. Tam u góry są aparaty. Bardzo zawiła
maszyna, ale cacko, mówię państwu -maszyna do wysysania do reszty trupów nie dossanych
przez jedynaków matek. Zaraz bierzemy nieboszczkę panią Węgorzewską starszą na
aparat. Tam jeszcze siedzi na górze inżynier i dwudziestu ludzi i też podobno nie
wiedzą, jak się tu dostali. Słyszeliśmy ich rozmowy przez ścianę, ale oni nie
słyszeli nic, cośmy mówili do nich.
LEON
Nie - to są już niesmaczne żarty, mój panie. To wszystko dobrze, ale nie trzeba
przesadzać.
Rura unosi się w górę. Robotnicy stają rzędem na prawo.
CIELĘCIEWICZ
Masz babo placek! Teraz nie wybrniemy stąd nigdy. Ale trupki już są. Pańska krew,
panie Albert (z francuska) Węgorzewski. Synek wdał się w papę.
LEON
Masz więc pan w papę za to głupie gadanie, (wali z taką siłą Cielęciewicza, że
ten pada jak długi i leży jak martwy) - Ach! Po co ja to wszystko robię? Czyż to
pomoże choć trochę mojej biednej staruszce? I to bydlę żarty jakieś jeszcze śmiało
tu robić! A, kanalia! Boże, Boże! Już nic nie ma przede mną oprócz męki.
OSOBA
A ja mam dosyć tego wszystkiego: tych waszych morderstw, tej całej strzelaniny, tej
gadaniny, tej całej blagi, tego mordobicia, tego duchowego mizeractwa, tego całego
psychologicznego babrania się w nieświeżych bebechach. Ja chcę żyć. Leon, patrz. To
wszystko jest jeden wielki humbug. (podchodzi do trupa, chwyta go za włosy i wyciąga
drewnianą głowę, z przyczepionymi do niej łachmanami wypchanymi słomą) To nie
jest żaden trup, tylko manekin. Głowa jest z drzewa. (rzuca głowę o ziemię;
głuchy stuk drzewa) A zresztą zrobiona jest przez jakiegoś znanego rzeźbiarza. Mam
wrażenie, że to robił albo Zamoyski, albo Archipenko - mimo całego naturalizmu i
podobieństwa. A te ręce są gipsowe - jakiś stary odlew ze szkoły przemysłu
drzewnego. A reszta - to pakuły.
Rozrzuca po ziemi całego trupa: siano, łachmany itd. Zrywa czarną kapę, którą to
wszystko było przykryte, i rzuca też na ziemię.
LEON przerażony
Aa! Aaa! To okropne! Jak ja teraz będę żył? To gorzej, to gorzej - jak ja teraz umrę?
Zniszczyliście wszystko. Aaa! Aaa! Aaa!
OSOBA
Chodźmy stąd, Albercie - chodźmy stąd wszyscy. Jeśli on to przetrzyma, będzie
silnym. Jeśli nie - niech go diabli wezmą - i tak zrobił swoje. Jego idee są już
puszczone i nic ich nie zatrzyma. I to jest blaga, z tym pokojem bez wyjścia. Ręczę,
że tu są jakieś drzwi za tymi krzesłami. (Idzie wprost roztrącając krzesła.
Ciotka wstaje. Wszyscy - z wyjątkiem nieruchomych robotników i trupów - idą za Osobą.
Ona maca ścianę.) O - są ukryte drzwi, jest guzik.
Naciska. Drzwi á deux battants roztwierają się. Widać wiosenny pejzaż z górami,
zalany słońcem. W pokoju światło przygasa i robi się czerwonawe. Wszyscy wychodzą
przeze drzwi. Z chwilą wyjścia ostatniego zasłona czarna zasuwa się. Przez cały czas
Leon stoi z rękami wczepionymi we włosy i z wyłupionymi oczami. Jak tylko zasłona się
zasunęła, Leon rzuca się na kolana, zgarnia rozrzucone szczątki manekina Matki i
przyciska je do piersi, pełzając na kolanach po podłodze.
LEON
Aaa! Teraz nie mam już nic. Zabrali mi nawet wyrzut sumienia! Zabrali mi moją
męczarnię! Nie mam już nic, nic, nic! Tylko te pamiątki nieszczęsne! Aaa!
PRAWOSKRZYDLOWY W SZEREGU ROBOTNIKÓW
No, a teraz panowie, mały samosąd w imieniu mdłej demokracji. Rzucają się wszyscy
na Leona, odrywają go od szczątków manekina i zaczynają dusić, wlokąc w kierunku
zapadni, na którą spuszczała się rura. Tłamszą go tam, zakrywając przed
publicznością zupełnie, i wpychają w zapadnię.
ROBOTNICY
O tak, o tak, o tak, o tak, o taaaaak!
Podnoszą się i dyszą. Leona nie ma ani śladu. Rura zjeżdża szybko na dół.
Robotnicy stoją do jej drzwi w ogonku i zaczynają wchodzić po kolei. Cielęciewicz
trochę się przewraca, nieprzytomnie bełkocąc. Podczas tego kurtyna z wolna zapada.
Kurtyna
13 XII 1924