|
|||||
Stanisław PPRZYBYSZEWSKI
|
|||||
|
Urodzony 7 maja 1868 w Łojewie pod Kruszwicą w rodzinie
nauczyciela wiejskiego. Uczęszczał do niemieckiego gimnazjum w Toruniu
i Wągrowcu. Studiował architekturę na politechnice berlińskiej, w
maju 1890 przeniósł się na studia medyczne uniwersytetu berlińskiego,
skąd go relegowano po aresztowaniu w 1893 za kontakty z ruchem
robotniczym. W latach 1892-1893 redaktor w tygodniku
socjaldemokratycznym "Gazeta robotnicza". Obracał się w kręgu
międzynarodowej cyganerii artystycznej, przyjaźnił się m.in. z
Edwardem Munchem i Augustem Strindbergiem. W 1893 poślubił Norweżkę
Dagny Juel; w latach 1894-1898 mieszkał w Kongsvinger w Norwegii, skąd
wyjeżdżał do Sztokholmu, Oslo i Kopenhagi. W 1896 krótko przebywał
w więzieniu berlińskim, w 1897 powrócił do Berlina, w 1898 na
zaproszenie Wincentego Lutosławskiego odbył podróż do Hiszpanii, zatrzymując się
na krótko w Paryżu; we wrześniu 1898 powrócił do kraju, w Krakowie,
gdzie został entuzjastycznie powitany przez młode pokolenie
artystyczne redagował "Życie", w 1901 przeniósł się do
Warszawy. W tym czasie był związany z żoną Jana Kasprowicza - Jadwigą,
a także z malarką Anielą Pająkówną (z tego związku urodziła się
Stanisława Przybyszewska - dramatopisarka, autorka m.in. Sprawy
Dantona). W latach 1903-1904 podróżował po Rosji razem z zespołem
aktorskim wystawiającym jego dramaty, był w Petersburgu, Kijowie i
Odessie. W 1905 ożenił się z Jadwigą Kasprowiczową (poprzednia jego
żona - Dagny została zastrzelona w 1901). Przeniósł się do Torunia,
w latach 1906-1919 mieszkał w Monachium, podróżując po Europie. W
1918 powrócił do kraju; w latach 1919-1920 pracował w dyrekcji Poczt
i Telegrafów w Poznaniu, w latach 1920-1924 był urzędnikiem Polskich
Kolei Państwowych w Wolnym Mieście Gdańsku, gdzie m.in. był inicjatorem otwarcia
gimnazjum polskiego. W 1924 powołany do kancelarii cywilnej prezydenta
przeniósł się do Warszawy i zamieszkał na Zamku Królewskim. Zmarł
23 listopada 1927 w Jarontach pod Inowrocławiem.
Był przede wszystkim wyznawcą i propagatorem skrajnego modernistycznego estetyzmu. Twórczość w języku niemieckim zyskała mu rozgłos w Niemczech, Skandynawii, Czechach, następnie w Polsce. Alkoholizm, skandale erotyczne i obyczajowe stały się elementem jego mitologii artystycznej, problemy materialne nieustannie towarzyszyły jego życiu. Wedle Przybyszewskiego seks był elementarną siłą kosmiczną; adaptacja poglądów Artura Schopenhauera i Fryderyka Nietzschego sąsiaduje bezpośrednio z językiem patetycznym. Odegrał - jako prowokator estetyczny i obyczajowy - ważną rolę w życiu kulturalnym Europy - Niemiec, Skandynawii, Rosji, Chorwacji, Czech, Bułgarii, wreszcie Polski. Powieściopisarz: trylogia powieściowa Homo sapiens (wersja niemiecka 1895-1896, polska 1901), Satanas Kinder - 1897 (wersja polska Dzieci szatana - 1899); trylogia Mocny człowiek (1912-1913), Krzyk (1917). Dramaturg: Das Grosse Glück (1897), Złote runo (1901), Śnieg (1903), nawiązywał do dramaturgii Ibsena, Strindberga i Maeterlincka. Istotne znaczenie odegrały jego eseje filozoficzne w języku niemieckim, m.in. Zur Psychologie des Indiviuums (I Chopin und Nietzsche), a także poematy prozą Totenmesse (1893), wersja polska Requiem aeternam (1904) czy Androgyne (1900). Pod koniec życia pracował nad pamiętnikami pt. Moi współcześni. |
Born on 7th May 1868 in Łojewo near Kruszwica to the family of a village teacher. He attended German grammar schools in Toruń and Wągrowiec. He studied Architecture at the Technical University in Berlin, then in May 1890 he transferred to the Medical Department of Berlin University, from where he was expelled after having been arrested in 1893 for contacts with the workers’ movement. In 1892-1893 he was an editor of a weekly social-democratic magazine "Gazeta robotnicza". He moved in the circles of international artistic bohemia, and made friends, among others, with Edward Munch and August Strindberg. In 1893 he married a Norwegian lady - Dagny Juel; from 1894 to1898 he lived in Kongsvinger in Norway from where he travelled to Stockholm, Oslo and Copenhagen. In 1896 he had a brief stay in Berlin prison. He came back to Berlin in 1897, then in 1898 he travelled to Spain at Wincenty Lutosławski's invitation, stopping for a while en route in Paris. He came back to his country in September 1898, to Kraków, where he edited "Życie" ("Life") and where he was enthusiastically welcomed by the young artistic generation; in 1901 he moved to Warsaw. At this time he had a relationship with Jan Kasprowicz’s wife - Jadwiga, and also with a painter, Aniela Pająkówna (Stanisława Przybyszewska - dramatist and author, among others, of Sprawa Dantona, was the fruit of this relationship). In 1903-1904 he travelled round Russia with a group of actors who staged his plays in Petersburg, Kiev and Odessa. In 1905 he married Jadwiga Kasprowiczowa (his previous wife - Dagny -had been shot in 1901). He moved to Toruń, then between 1906-1919 he lived in Munich and travelled around Europe. He came back to Poland in 1918; in 1919-1920 he worked in the Directorate of Post Offices and Telegraphs in Poznań, then in 1920-1924 he was an administrator of the Polish State Railways in Free City of Gdańsk where, among others, he initiated the opening of the Polish Grammar School. In 1924 he was appointed to the President’s Civil Chancellery, so he moved to Warsaw and started living at the Royal Palace. He died on 23rd November 1927 in Jarantowice near Inowrocław. He was primarily the follower and propagator of radical, modernistic aestheticism. His German-language works brought him fame in Germany, Scandinavia, the Bohemia and then in Poland. Alcoholism, sexual and moral scandals became elements of his artistic mythology, and financial problems were constant companions throughout his life. According to Przybyszewski, sex was the basic cosmic power; the adaptation of Arthur Schopenhauer’s and Friedrich Nietzsche’s ideas is in the direct neighbourhood of pompous language. He played - as an aesthetic and moral instigator - an important role in the cultural life of Europe - Germany, Russia, Croatia, the Czech Republic, Bulgaria and Poland. Novelist: a novel trilogy Homo Sapiens (German version 1895 - 1896, Polish 1901), Satanas Kinder - 1897 (Polish version Dzieci Szatana - 1899); trilogy Mocny Człowiek (1912-1913), Krzyk (1917). As a drama writer: Das Grosse Glück (1897), Złote runo (1901), Śnieg (1903), he referred to the drama of Ibsen, Strindberg and Maeterlinck. His philosophical essays written in German: Zur Psychologie des Indiviuums (I Chopin und Nietzsche), as well as his prose-poems: Totenmesse (1893), Polish version Requiem aeternam (1904) or Androgyne (1900), among others, had an essential importance. Near the end of his life he worked on his diaries entitled: Moi współcześni ("My Contemporaries"). |
||||
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY |
|||||
|
- S. Przybyszewski, Wybór pism. Opracował R. Taborski, Wrocław
1966. - S. Przybyszewski, Synagoga Szatana. Posłowie B. Zawistowski, Białystok 1995. - T. Boy-Żeleński, Ludzie żywi, Warszawa 1956. - A. Hutnikiewicz, Stanisław Przybyszewski. Legenda i rzeczywistość, w: Portrety i zarysy literackie, Warszawa 1976. - M. Herman, Un sataniste polonais Stanislas Przybyszewski, Paryż 1939. - M. Kolińska, Stachu, jego kobiety i jego dzieci, Kraków 1978. - A.Z. Makowiecki, Trzy legendy literackie: Przybyszewski, Witkacy, Gałczyński, Warszawa 1980. |
|||||
|
|
|||||