ALEKSANDER MAJKOWSKI

 

Majkowski jest znanym i uznanym pisarzem kaszubskim, autorem wierszy, dramatów i powieści. Urodził się 17 lipca 1876 w kaszubskiej Kościerzynie jako syn Jana i Józefiny z Basków. Szkołę powszechną i progimnazjum ukończył w rodzinnym mieście, natomiast gimnazjum w 1895r. w Chojnicach. Po dwóch latach, kiedy znalazły się pieniądze, rozpoczął studia medyczne w Berlinie. Był tam trzy lata, doświadczając umyślnie lub bezwiednie europejskiego modernizmu. W Berlinie poznał nie tylko w świat nauki, ale zapewne i artystycznej bohemy, wśród której szczególnie głośne było nazwisko Stanisława Przybyszewskiego. Chociaż nie wiadomo, czy się znali, to mieli tego samego krawca - Władysława Berkana, który w swoim pamiętniku zarówno o jednym, jak drugim nie zapomniał napisać. Potem Majkowski kontynuował studia w Gryfii (Greifswald), gdzie odbył przyspieszony kurs historii Pomorza i Kaszub. Relegowany pod koniec lutego 1901 roku z tej uczelni za patriotyczną działalność, przeniósł się do Monachium i jesienią rozpoczął dalsze studia. Ponieważ w Monachium, tej drugiej po Berlinie stolicy europejskiego modernizmu, były korzystne warunki dla poznawania ówczesnej literatury i sztuki, więc Majkowski wiele z tego skorzystał.

Był już autorem napisanego w berlińskich czasach kaszubskim językiem satyrycznego poematu Jak w Koscérznie koscelnégo obrelë, abo pięc kawalerów a jednô jedynô brutka, wydanego w Gdańsku roku 1899, tu zaś w roku 1903 rozpoczął pracę nad kolejnym utworem, dla którego znacząca była modernistyczna aura tego miasta i nieobojętny jej satanizm, jeżeli była to powiastka o kaszubskim diable Jak Smętk po swiece wędrowoł (1903). Inicjowała ona powstałą w następnych latach kaszubską epopeję o Remusie. Zresztą jej bohater, wędrujący ze swoją taczką po Kaszubach, oraz Smętek pojawili się już w humorystycznym poemacie o Kościerzynie.

Po Monachium, gdzie w 1903 roku Majkowski ukończył studia medyczne, następnym etapem jego europejskich peregrynacji, jako żywo przypominających Remusowe wędrowanie po Kaszubach, okazał się Zürich. W tym mieście napisał pracę doktorską o zatruciu krwi ołowiem, którą obronił we wrześniu 1904 roku w Monachium. Praktykę lekarską rozpoczął jako asystent w szpitalu Najświętszej Marii Panny w Gdańsku. Tam również zajął się w 1905 roku praca dziennikarską, redagując w "Gazecie Gdańskiej" kaszubski dodatek "Drużba". Natomiast w Poznaniu wydał tomik poezji Śpiewe i frantówci (1905). Do Kościerzyny powrócił pod koniec tegoż roku. W latach 1906-1911 zajmował się w swoim mieście nie tylko leczeniem, ale także pracą społeczną, działalnością kulturalną i antygermanizacyjną. Tu rozpoczął redagować w 1908 roku kaszubskiego "Gryfa" i założył w roku 1909 Towarzystwo Czytelni Ludowych.

Kiedy w 1911 roku przeprowadził się do Sopotu, zajął się współorganiozwaniem w Gdańsku Towarzystwa Młodokaszubów i tworzeniem Muzeum Kaszubsko-Pomorskiego, które zaistniało w Sopocie w roku 1913. Tu prowadził również praktykę lekarską i tutaj zastał go wybuch I wojny światowej. Powołany do niemieckiej armii, przebywał najpierw jako lekarz wojskowy w Chełmnie, potem w Piławie, Królewcu i Krakowie, na Ukrainie, w Rumunii i we Francji. Do Sopotu powrócił w lipcu roku 1918 i niemal natychmiast zajął się sprawą polską i kaszubską na Pomorzu, redagując w roku 1919 "Dziennik Gdański" i zajmując się w latach 1919-1920 kwestią niepodległościową. Pełnił m. in. służbę w Komisji Międzynarodowej ustalającej granicę polsko-niemiecką, założył w roku 1920 w Grudziądzu Radę Pomorską i był jej prezesem.

W roku 1921 ożenił się i zamieszkał w Kartuzach. Jako lekarz powiatowy zajął się leczeniem i wrócił do pracy redakcyjnej i pisarskiej. Redagował w latach 1921-1923 i 1925 "Pomorzanina" i "Gryfa". Zajął się pisaniem Życia i przygód Remusa, ogłaszając fragmenty tej kaszubskiej epopei m. in. w roku 1922 i 1923 w "Gryfie" i w "Pomorzaninie", a potem jej pierwszą część w Kartuzach w roku 1930. Wydania całej powieści jednak nie doczekał. Zmarł rok przed jej toruńska edycją - 10 lutego roku 1938.

Tę powieść, nazwaną nie przypadkiem przez Majkowskiego "zwierciadłem kaszubskim" tworzą trzy części: Na pustkowiu, Na swobodzie i w niewoli, Smętk. Opowiadają one koleje życia tytułowego bohatera i są zarazem etapami jego ideowej i psychicznej ewolucji. Ponieważ akcja utworu dzieje się w drugiej połowie XIX wieku na Kaszubach, więc pragnie on spełnić się jako obrońca tej ziemi i jej ludu. Narrator zapamiętał Remusa z dzieciństwa, kiedy to widywał go z wózkiem pełnym dewocjonaliów i książek na Kaszubach. Wszyscy uważali go za niespełna rozumu, gdy swą niewyraźną mowa opowiadał o królewnie i zapadłym zamku. O jego życiu, które od pastuszej służby w Lipińskich Pustkach u gospodarza Zabłockiego się rozpoczęło, a nieudaną batalią ze Smętkiem się skończyło, dowiadujemy się z jego wspomnień, które po sobie zostawił u nauczyciela w Lipnie dla tego, który kiedyś chciał podobnie jak on wybawić z zaklętego zamku królewiankę. Bowiem w postaci Remusa i jego onirycznej baśni Majkowski przedstawił nie tylko tragedię germanizowanych Kaszubów, ale ideę ich wyzwolenia i powrotu kaszubskiej ziemi do dawnej świetności. Aby to się stało, Kaszubi powinni stać się silnymi duchem i myślą.

Że zamysł ten nie był obcy Majkowskiemu już w pierwszych chwilach twórczych zmagań ze słowem, dowodził nie tylko młodzieńczy poemat, czy późniejsze wiersze, ale także pisana niemal równolegle z Remusową epopeją Historia Kaszubów (1938) i nieukończona powieść Pomorzanie. Sprawie kaszubskiej służyły także prace publicystyczne Majkowskiego, jak literacki szkic Hieronim Derdowski (1911), przewodnik po Szwajcarii Kaszubskiej Zdroje Raduni (1913) i wiele artykułów pisanych do wielu pism w Gdańsku, na Pomorzu i w Polsce. Także pozostawiony w rękopisie Pamiętnik z wojny europejskiej roku 1914, który doczekał się pełnego wydania dopiero teraz, nie był wolny od myśli o Kaszubach i ich przyszłości.

TADEUSZ LINKNER

LITERATURA

- A. Majkowski, Jak w Koscérznie koscelnégo obrelë, abo pięc kawalerów a jednô jedynô brutka. W osem spiewach, Gdańsk 1899.
- A. Majkowski, Wiersze i frantówci. Zebrał, opracował i słownikiem opatrzył Leon Roppel, Gdynia 1957.
- A. Majkowski, Żëcé i przigodë Remusa. Życie i przygody Remusa. Część I - III, Przeł. Lech Bądkowski. Wstęp Wojciech Kiedrowski, Oficyna CZEC, Gdańsk 1995.
- A. Majkowski, Historia Kaszubów, Gdańsk 1991.
- A. Majkowski, Pomorzanie, "Kaszëbë" 1958, nr 6; 1970, nr 3.
- A. Majkowski, Pamiętnik z wojny europejskiej roku 1914, Z rękopisu odczytał i opracował, wstępem i przypisami opatrzył Tadeusz Linkner, Wejherowo - Pelplin 2000.
- R. Ostrowska, I. Trojanowska, Bedeker kaszubski, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1978.
- T. Linkner, Heroiczna biografia Remusa. W zwierciadle mitu i kaszubskich wierzeń, Oficyna CZEC, Gdańsk 1996.
- Życie i twórczość Aleksandra Majkowskiego. Materiały z konferencji naukowej. Wejherowo 4 X 1996, Pod redakcją Józefa Borzyszkowskiego, Wejherowo 1997.
- Majkowski Aleksander, w: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. I, Warszawa 1984.