XVI

Jak Remus sę vzął do hańdlarstva.

 

Przeszedłszë rzekę, zomkovjiskjem podszedł jem lasem v svjat, chturen tero przede mną sę wotmikoł. Strach i Nodzeja szłë wokoma mje i mje do wuszu szeptałë svoją przërodzoną godką. Wucekłë noprzod, kjej jem z daleka wuzdrzoł mołigo człovjeka z długą brodą, zgjętigo pod mjeszkjem, chturen won na plecach njosł. Zaru mje przëszło do głovë:

— To będze żid Gaba!

Jak ma sobje naszła krocij, tej żid na svój sposob pochvałeł Boga, a potim stanął i na mje zdrzoł. Jô przestanął też i rzekł:

— Jak sę mjevosz, Gabo?

Tero won mje poznoł po moji godce, zrzuceł z plecóv mjeszk na zemję, wuchvaceł mje za wobje ręce, skokoł i sę szętoleł jak głupi. Jak sę wuspokojił kąsk, tej zaczął krzikac:

—A! To të jesnen Remus parobk z Lipińskjich Pustk, co mje retovoł wod mokri vodë! Aj vaj, jak jô sę ceszę, że cebje na woczë vjidzę! A jakji të wurosł dużi! Mogłbes mje na bomelku nosëc przë zegarku. Co za frejda! Szmonces berjonces! Moja bjałka i moje dzecë vjedzą, żes lë jim tatka wuretovoł wod mokri vodë. Vszescë wonji: bube, mame i zejde delëbe sę zabjic za cebje. A jô cę tile lôt nje vjidzoł na woczë! Poj! Sadnjema na muravje i pogodoma, bo jakuż momë sę jinaczi sobje naceszëc?

Tak jô sodł z njim v gromadze, alem rzekł:

— Lecho będze sę nama dogadac, bo të moji godkji nje rozumjesz.

Won vjęcij zgodł njiże rozumjoł i wodrzekł:

— To jô cë będę povjodoł. Kjileż to zim przeszło nad svjatem, jakżes të mje v gromadze ze storim Mjichałem zavroceł wod przerębla! Wurosł jes dużi i mocni. Jô zgodnę: Të jidzesz do Lipna dac na zopovjedze z ną snożą dzevką, chterni të kupjił wode mje nę stążkę czervjoną!

Ale jô na to krąceł głovą im rzekł:

— Jô nje jidę na zopovjedze davac, lem sę woddzękovoł z pustkami i vszetkjimi ludzami na njim żijącimi, bo jô jidę v svjat.

Won na to beł cecho, le zdrzoł mje długo v woczë, tej położeł mje rękę na reminju i rzekł:

— Remus, przëboczeł të so, com cë v nen czas movjiłv chlevje?

— Vjem! — wodrzekł jem. — Të povjedzoł: Rcmus, ma jesz roz lepszi hańdel zrobjima, ma dvaji. Tobje nje je napjisané, żebes na pustkovju przë konjach i pługu dożdoł sę sevi głovë. Tak movji tvoja planeta v tvojich woczach napjisanô... I dzivno mje, żes të to vjedzoł.

Gaba pokjivoł głovą i povjedzoł:

— Stari żid vjele vanożeł po svjece ze svojim pińdlem. Vjele ludzom zazeroł v woczë, wuszoma vjele jich godkji sluchoł. Żid vjele mesloł, ale nje movjił le to, czego ludze z chęcą słuchają... Bo żid chce zrobjic geszeft. A jakbe mogł robjic geszeft, żeli be ludze sę gorzilë na jego godkę? Jô zaru vjidzoł, że cë z woczu jinaczi patrzi, njiże nim robocim ludzom na pustkovju. Jô cë povjem: Ruchna të mosz parobka, ale z woczu cë patrzi jak tim, co po ludzkich plecach na konja sodają. Nu, nje gorz sę, Remus, ale jô vjem vszetko. Wovcę cignje do wovce, psa do svojigo rovnigo a vjilka do vjilczece. Meslisz të, że jakji parobk woczë be podnjosł na pańską corkę? Nje! Bo jakuż wona mô sę jimu vjidzec, kjej won voli svoję Karolinę na ten przikłod — z mocnimi pjersami i czervjoną gębą. Ale të Remus —jô vjem — bełbes bezmała żëcé straceł za nją. Jakji të gjevałt zrobjił v koscele na ji zdovanju!

Mje v ti chvjilë mocko zagorzeło, że chaja zazerô v popjolë moji spoloni svjątinji serca. Tak jô vstoł bez słova be jisc. Ale won jak żaba sę zavjeseł wo mje i proseł.

— Nu, nje movjił jô, żebes sę nje gorzeł? Vjidzisz, że mom recht. Ju tvoja vjilczô notera sę burzi. Sadnji i vjerzë mje, że jô cë żiczni. Tec kjejbe tvój nje tile wojc ale dżadulk żeł, mjołbem tvoje lata. Jô nje chcę, bes sę na mje gorzeł, bos mje bjednimu żedu żëcé retovoł. Sadnji, Remus, bo bes żałovoł pozdnji, żes dzis nje chcoł słuchac storigo żeda.

Won beł takji przë tim smjeszni, że mje jankorka wominęła i jô sodł. Tej won vjidzącë, że jô sę wuspokojił, stanął nade mną i chvjądającë sę, muskoł svoję dlugą brodę, jak jakji krosnję lesné. Ku reszce sę pitoł.

— Cuż të tero będzesz robjił na svjece?

— Jô jidę v svjat!

— Nu, co znaczi "jidę v svjat"? Svjat je vszędze ten som, co tu na tim molu v lese. Njicht cë zadarmo nje dô anji jesc anji pjic. Ko jednak muszisz mjec na noc dach nad głovą i muszisz detka zarobjic. Cze të chcoł v służbę vstąpjic do gbura?

— Nje!

— Mosz të jakji sposob?

— Mom dvadzesce talaróv.

Na te słova żid pomedetovoł, położeł polc na svojim długjim nosu, vëtrzeszczeł na mje woczë, jakbe mje mjoł jaką vjelgą provdę povjedzec i rzekł:

— Słuchej tero mje! Bo jô znaję svjat. A nje movji njick, le poj ze mną prosto do Lipna. Cuż jô cë rzekł na pustkovju przë ni worędzë? — Ma dvaji zrobjima jesz lepszi hańdel. Poj i zdej sę na mje a będze vszetko dobrze.

Przëpjił sę Gaba do mje jak pjijovka i provadzeł mje ve vsë prosto do szkolnigo. Ten mjeszkoł v mołim budinoszku, stojącim v wogrodze pełnim kvjotkóv. Naprocem po drugji stronje drogji łiszczoł sę dvor, ten som dvor, v chternim przed kjile lati krolevjonka moja roczeła mje czervjonim jak krev vjinem. Jak ve snje jô szedł ze żedem stopjenje v gorę do mołi jizdebkji. Mjała wona le jedno jediné wokno, a kjej jem vezdrzol przez nje, ceplô krev mje do serca zalecała: Tam v wogrodze naprocemmoja krolevjonka za rękę provadzeła małé dzecko po stegnje. Żid sę wusmjechoł i pitoł:

— A chdze të wostanjesz dzis wob noc?

— Jô nje vjem!

— Ale jô vjem. V ti jizdebce. V nji też będzesz mjeszkoł.— A cuż të będzesz robjił jutro?

—Jô jesz nje vjem.

— Ale jô vjem, jô cë povjem. Të veznjesz karę na jednim kole, vladujesz na nję tovarë i pojadzesz v svjat, wode vsë do vsë. I będzesz ludzom przedovoł pjękné ksążkji wo Genovefje, a dlo bjałk guzikji i njitkji. A co të zrobjisz dzis?

— Nje vjem.

— Ale jô vjem! — Të kupjisz wod żeda Gabë jego tovarë, chterne won tu v pińdlu mô, i te, co won mô krom tego złożoni wu pana szkolnigo. Zapłacisz za nje tile, co pon szkolni povje, kjej je przedtim wotaksuje. Bo Gaba mô ju lata i muszi jisc na deputat, bo nogji go nje chcą njesc. Tile sę nachodzeł przez długji lata. Tej poprosisz pana szkolnigo, żebe cë jesz do tego zapjisoł tovarë, chternich żid przedavac nji może: ksążkji do koscoła, różańce, co lud kaszubskji potrzebuje I co të jesz zrobjisz dziso? — Zaarandujesz tę jizdebkę, bo kożdi hańdlorz muszi mjec svoje dodom, chdze jego firma mjeszkô...

Stało sę, jak żid movjił. Naszedł pon szkolni i povjedzoł, że rada Gabë je dobrô. Za tovor kozoł mje zapłacëc połovą mojich pjenjędzi z kjeszinji. Jô sę poddoł vszetkjimu, bom so wuvożoł, że vanożenjim po svjece za hańdlarza nolepji dotrzimom stova danigo njeboszczikovji panu Jozvovji na smjertelnim łożu.

Na woddzękovanju rzekł do mje Gaba:

— Remus! Wu vaju Kaszubóv je zveczoj stari vëpjic litkup, kjej zrobjisz jakji geszeft. Nu, jak më momë vëpjic litkup, kjej të nje pjijesz, jô nje pjiję i pon szkolni nje pjije. Lepji będze, kjej sę wuroczema mądrim slovem. Jô cę nje woszukoł, të mje rzitelno zapłaceł: vszetko je v porządku. I to cë rzekę: Tvój geszeft pudze dobrze, ale jô sę boję, że tvoja vjilczô notera narobji cë jinszich kłopotóv, jakjich moja żedovskô mje be nje narobjiła. Ale na to njima radë. Gęs mô jinszé pravo, les mô jinszé a jastrzib jinszé.

Tej won mje jął wuczëc mojigo novigo rzemjęsła. Doł mje kalandorz, v chternim bełë zapjisani vszetkji jarmarkji i wodpustë, na chterne jô mjoł vjezc mój tovor. A radzeł mje nje nosëc go na plecach, le vozëc na karze, bo to mje lepji słuchô.

Ve vjeczor, kjej jô pjerszi roz v żëcu kłodł sę pod cuzim dachem do spanjô, mjesądz svjeceł do moji jizdebkji. Naprocem po ni stronje vjeskji drogji szklełë sę wokna pałacu, v chternim mjeszkała moja dovnô krolevjonka. Czas minjoni spravjił, żem mogł wo nji meslec bez bolu serca. Nad dachem pałacu z nocnigo njeba mrugałë ku mje gvjozdë, te same, co na pustkovju za lasem. A jô zdrzącë na nje, vjedzoł, że moje drogji v njich napjisané jisc muszę i że proce mje v njich namjenjoné zrobjic muszę, bo vszetko to volô Boskô.