XI 
Jak Złé kuseło Remusa.

Njicht krom Martë nje vjedzoł, jakô chorosc mje żarła wod strzodka. Ale wona njikomu njic nje povjedzała.

A mje beło wode dnja do dnja mnji.

V svoji chałupje, chterna jak grzib stari ve vjisznjovim sadze przëczupnjętô sedzała, Mjichoł przëmeszlivoł wo lekach dlo mje. Ale dotechczos jesz sę nje dobroł.

Kjej jô legł na mojim łożku pod zelonim wokjenkjem, a na pustkovju vszetko pod wopjeką Boską zamkło woczë do spjiku, tej noc v noc njico wobłazeło vkoł mje. Nje vjedzoł jem, co to beło, alem czuł, jak pocornęło chdzeroz moje pjerzenë i strzęsło łożkjem, jaż wono letko skrzepjało. Tej znovu na chvjilkę sę statkovało tak, żem czuł le ceché glińgotanjé lińcuszkóv wod noszejnjikóv Gnjadigo i Lize. Na wotmjanë znovu zaczęło wobchodzëc i rękoma maklac po moji pjerzenje, jaż Gnjadi zaczął porczec — i znovu sę wudało i żdało. Tak jô so jedni nocë wuvożoł:

— Mora to nje je, bo nje przędze i nje morzi. Cużbe to mogło bëc? Choba przegrzecha jakô.

Przeżegnoł jem sę i rzekł:

— Kjej jes co dobrigo, to stój abo rzeczë, czegoc trzeba. A żeli jes co lechigo, tu wustąp v Jimję Boskji, bo dzeń je do robotë a noc do spanjô!

Tej to sę na chvjilkę wustatkovało. Ale jô jednak nji mogł wusnąc. Bo to beło noremné i za chvjilkę jęło znovu vërabjac svoje kuczkji. Tak jô povjedzoł:

— Kjej jes takji noparté, to robji, co cë sę vjidzi, ale boczë, żebes sę nje dostało v moje ręce!

Z tim jô sę na bok przevroceł, żebe spac. Ale tej to vlazło jak kot na moję pjerzenę i zaczęło mje do wucha gadac:

—Remus, czuł të! Jô cë żiczę dobrze. Słuchej coc rzekę: Nje będzesz ju mjoł wubetku na svjece, bo wona, ta tvoja krolevjonka, zadała cë woczoma. Duszę tvoję cë vzęła a dalac duszę psa, chturen za panem jisc muszi, chocbe go bjił i kopoł nogoma. Tero dusza tvoja za nją bez przestonku tęsknjic będze, a të ji nje dosz radë.

— Provdę movjisz! — pomesłoł jem sobje.

— A vjidzisz! Jô cë druchem i żicznim, a żeli mje słuchac będzesz, vëbavję cë z tego wutropjenjô.

—A chtuż të jes takji?

— Jô jem wodvroconą stroną ksężeca i vogą na zegarze svjata. Jô jezdem tamą przë vjelgjim vozu, co nocą vëchodzi na njebje. Jô jezdem vognjem żolącich gvjôzd. Jô jezdem "Ale" i "Nje". Jô sedzę na sprężenje porządku svjata i dbaję, żebe szłë na wotmjanë: dzeń i noc, żëcé i smjerc.

— Nje rozumjem cebje! — wodrzekł jem.

— To nje pitej i słuchej moji radë.

— A cuż të mje radzisz?

Tej to chvjilkę beło ceché, le szorovało sę po moji pjerzenje. Potim rzekło:

— Podnjesë tvoję rękę poveżij zelonigo wokjenka i pomaklej, co tam wuchvecisz.

Tak jô podnjosł rękę i wod razu jô trafjił na łobskji gozdz, co tam beł v balkę vbjiti. Barzo mje beło dzivno, żem tego gozdza dotąd njigde nje vjidzoł, ale to mje nje dało rozmiszlac, le dalij gadało:

— Puszczë gozdz a chvec ręką do nóg tvojigo łożka! 

Podnjosł jem sę i chveceł. Tamleżałë moje ruchna roboci, a na vjechrzu leżoł mój rzemjanni pas. A jô wuchvacivszë, trzimoł go v gorscë.

Tej to znovu zaszemarzeło vkoł mje, choc jô v cem noscë njic vjidzec nji mogł, i zaczęło mje do wucha gadac:

— Vez ten pas i zrobji z njego sidło. Kuńcem wurzeszë go za nen gozdz, com cë go pokozoł. Założ sidło wo tvoję szeję i spuszczë sę na sedzączkę nad łożkjem tvojim. Wusnjesz i będze po vszetkjim wutropjenju. Bo i tak jezdes njidoczego i ju njigde njic z cebje nje będze!

Tero mje wod razu vjidno sę zrobjiło: — Tec to som szatan z pjekła mje kuseł!

Skrë gorącé mje przeszłë wod pjęt do głovë, jak jesz njigde v żëcu nje. Vłosë mje dębem stanęłë na głovje. Przeżegnoł jem sę chiże krziżem svjętim, vëskokł jem z łożka i krziknął:

— Karuj sę, duchu przeklęti, v Jimję Wojca i Sena i Ducha Svjętigo!

Tej vëszukoł jem so krzosedło i zapoleł latarnją. Przë vjidze v stanji le cenje sę vjelgji suvałë po scanach, a v nortach jak wubjitô stojała cemnosc. Konje przë kumach strzigłë wuszami, a kjej jô sę jim przëzdrzoł dobrze, mokleznę wuzdrzoł jem na njich. Pevnje i njemé bidlęta poczułë njeprzijocela i zmokłë wod wurzasu.

A jô tero sodł przeką łożka i zaczął jem spjevac cechim głosem:

— Chto sę v wopjekę podda panu svemu,
A wosobhvje szczerze wufa jemu,
Smjele rzec może:
Mam obrońcę Boga,
Nje przińdze na mje żadna straszna trvoga... 

Jak jem tak kjile dalszich vjerszi wodspjevoł, dusza ve mje sę wuspokojiła i vzęła mje drzemjączka. Zgaseł jem tede latarnją i legł znovu. Ale spjik mje wodchodzeł, jak spłoszoni złodzej, bom vjedno muszoł meslec wo nim gozdzu nad zelonim wokjenkjem. Nje beło radë, le znovu vstac i zapalëc latarnją. Zasvjeceł jem tede do nigo gozdza a żodną mjarąm njimogł sobje vdarzëc, cze jem go tam pjervji kjede vjidzoł. Probovoł jem go ręką vëcignąc, ale sedzoł mocko. Tak jô so rzekł:

— Pożdejże, njeprzijocelu!

Vzął jem sę i szedł na woborę. Tam za płotami na vjerzesku leżała sekjera. Tę jô zabroł do chleva, zavjesoł latarnją na balce, żebe vjidzec, przeżegnoł sę, napluł v ręce, zamjerzeł sę i wobuchem zaczął jem valëc v nen gozdz z całi mocë.

Scanë bełë, jak vszeskji jinszi budinkji na pustkovju, v srąb wukłodané z dużich camróv drżenjovatich. A kjej jô zaczął bjic, tej robjił sę takji grzem, jakbe pjorunë trzaskałë. Zeloné wokjenko zaczęło jęczec, a psë jęłë wujadac, jaż jô mesloł, że sę naszi vszescë na pustkovju pobudzą. Alem so wuvożoł:

— Kjej jes zaczął, Remusu, tej dokonej robotë, chocbe Zlé trzoskovało jesz tile. Bo v tim gozdzu gvesno won sedzi, co cę kuseł. Njechże tej, v balce wugrądzoni, nje vëleze do kuńca svjata!

Takji mocné postanovjenjé dodało mje wochotë, żem procem trzosku valeł, jażemgo vbjił tak, że jego głova skreła sę v drżenjovatim drevnje.

Tej jô zanjosł sekjerę na vjerzesko, legł i wusnął wod razu.

Porene, kjej jem drevka rąbjił na vjerzesku, przëstąpjił Mjichoł, przëzeroł sę chvjilkę, kjivoł głovą i rzekł:

— Chvat të jesz mosz v gnotach, ale chto vje, jak długo cë go zbędze?

Tej vzął sę i sodł na przevroconim pługu, przemiszloł kąsk i rzekł:

— Bog z tobą, Remus! Psë dziso v nocë wujodałë i trzosk szedł wod chleva jak grzmot. Cuż to beło?

Na to jô woprzestoł rąbjenjô, sparł sę na toporzesku i vszetko mu dokładnje povjedzoł.

Won słuchoł i kjivoł głovą.

A kjejjem skuńczeł godkę, nje rzekł njic, le przemiszloł, Po długji chvjilë povjedzoł tak:

— Moc Boskô! Komu namjenjoné, tego nje mjinje. Të, Remusu bjedni, chorszi jes, njiże mje sę zdało.

— Pevno tak będze!

—Bovejle! — movjił Mjichoł dalij. — Są chorosce takji, co le z vjechrzu psują, jak njeprzimjerzając gapa psuje dach. Takjimi choroscami są parchë, ług, strzeleń, svjinjok, wobjeg, pjekjelni wogjiń, rożô. Jak je wod razu nje vënekosz, mogą do zemji dostac człovjeka smjertelnigo. Krom tich są chorosce wod strzodka. Te są ju gorszé. Bo kjej mester chałupë nje vërichtovoł za vogą abo vsadzeł zgnjitą balkę mjedze zdrové drzevo, chałupa zaczinô sę vąbjerzëc, a nje vjesz, chdze sedzi skaza. Njejeden człovjek przëchodzi na svjat njezrichtovani i sprochnjałigo gnota. — Tej jesz są chorosce, co z dopuszczenjô Bożigo vlezą v człovjeka. Pon Bog litoscevi na początku svjata zasoł procem njim rozmajité zela na pomoc i lekovanjé. A jô zebroł i doł posvjęcëc v Matkę Boską Zelną jich vjele. Mom jô tam v chałupje nokce, vjikę, makovjicę, belicę, rutę, pokrętnjik, żolti knopkjł, koscelnjicę, levędę, koper, kolander, zorna słonecznjika, wurazevé drzevo, spjikę, klosztorni kvjat, gozdzikji, bjołą konjeczenę, czervjoné barankji, sloz, gorczecę, wosmożé, szalviję, bożé drzevko, panjenkji, krziżové drzevo, gromové zelé. Ale żodno z tich zel nje je lekjem na tvoję cliorosc. Znaję cebje wod knopa.Tës jodoł jak sę noleżi, tës rosł,jakchojeczka v lese. Le v głovę cë vjerę chdzeroz nachodzeło, ale gnota beł jes mocnigo i zdrovi mjazdrë. Nje  będze jinaczi, le że cë je co zadané, a wod tego dusza tvoja je wurzasłô i mjozga rë sę wod strzodku psuje. — Rzeczë mje: Nje vdarzisz të so wosobë, chterna be cë mogła mjec to zrobjoné?

— Żeli to mje mô zadané wosoba, to njechji Pon Bog blogosłavji za żëcô a po smjercë dô njebo vjeczné.

Tak won znovu długo na mje zdrzoł, potim vstoł i rzekł:

— A vjesz të, że të vëzdrzisz żołti, jak gromnjica?

— Vjem!

Długowon znovu zdrzoł na mje, tej przëstąpjił krotko i povjedzoł cechim głosem:

— Remus! Złé mô przistęp do cebje, bodusza tvojajęczi  podgrzechem smjertelnim. Bjej do spovjedzë i vëlekuj duszę, tej wo lekovanju cała jesz będze czas pogadac.

Wodszedł Mjichoł, a ve mje sę sumjenjé wodezvało:

— Kjileż razi, të grzesznjiku, nje bluznjił jes v nen dzeń zdovanjô v przëbetku Pana Boga!

Na drugji dzeń mje gbur pusceł do Lipna, żebem sę z grzechóv woczeszczeł.

Reno beło, bom sę vëbroł v drogę jesz przed słuńcem, jak jô przëszedł do koscoła v Lipnje. Beło v njim jesz komudno. Vjecznô lampa sę żoleła i słabich promiszkóv, kulko mogła, rzucała na sreberné ruchna Nosvjętszi Panjenkji ve vołtorzu. Ji skarnji jô rozeznac nji mogł. Ale czim dzeń sę robjił vjidnjeszi, tim barżij jęłë vëchodzec na jav, jak lica dobri matkji. A jô, njimem sę namesleł, sedzoł ju pod chorem v tim samim norciku, co v nen czvortk. 1 znovu sę wodemkłë ranë v sercu i krev z njego wubjegała, żem sę poczuł słabim i chorim na smjerc.

Tej zaczęlë parminje słuńca nachodzec przezwokna, coroz vjęcij i vjęcij. Zazvonił zvonk i ksądz vëszedł ze Mszą Svjętą. Nobożnich, że to beł dzeń roboci, przëszło mało: sami starszi ludze. Kjej Wofjara sę skuńczela, tej jem kląkł przë spovjednjicë.

Moc Boskô! Dusza moja sę wuspokojiła, jak ptoch v klotce. Sedzała smutnô, ale cechô. A jô szedł do dom znaną Lipińską drogą, bom mocną volą zamknął dvjerze, za chternimi na złotich botach chodzeło moje szczescé. Vjedzoł jem tero: Droga człovjeka provadzi vedle vjele dvjerzi, jaż przińdze do takjich, chdze duch mu povje: Wuchvacë lecirz i veńdz! Ale njeszczescé jego, kjej nje svoję klamkę wuchvaci. Zazdrzi — ale dvjerze przed njim zatrzasną, a za tim, co vjidzoł, tesknjic będze do smjercë. Ale svojicli dvjerzi njigde nje naleze.

 


      X     

REMUS

      XII