Była biedna gdowa Sobuśka i syna miała jednego Sobka, na którego nigdy inaczej nie wołała, tylko Sobuś, i nikt go też już inaczej we wsi nie nazwał. Sobuś, Sobuś, a Sobuś był gorszy psa. Złe to było jako dziecko, a kiedy zaczął parobczyć, zeźlił się jak pies. A najgorszy był dla matki. Nigdy jej dobrego słowa nie powiedział, ba cięgiem przezywał, popychał, poszturkiwał, czasem zbił na kwaśne jabłko, a wymagał od niej roboty wszeliniejakiej koło siebie, sam robiąc tyle, co nic. Ledwie tam oborał, obsiał i obkosił ten kęseczek pola, co mieli, a resztę: rób, matka! Nieraz piętą potrącił, że nie dość fryśka. A to niebożątko obstarne już było, kopę lat i siedm miało, to taka ci wartka nie będzie, bo nie da rady. Ale się to nie użaliło, nie uskarżyło nigdy, ino zawsze "Sobuś, Sobuś, mój Sobuś", a od pracy aż się zgibała we dwoje.
Sobek się nie żenił; jedno dziewki się go bały, nierade go widziały skróś tej złości dla matki najwięcej, drugie, że i on sam bardzo do tego nie ciągnął. Ino se chciał kucharkę wziąć, coby go oprała i jeść ugotowiła. I upatrzył se taką jedną i ona się zgodziła, ale se wtedy pomyślał:
Po co mi teraz matka w chałupie? Na sto diabłów! Stara jest, ledwie łazi, ledwie robi. Kaśka zrobi wszystko, jesce nie telo lepiej, a i wygodę będę z nią miał. Po co mam darmozjada żywić? Wyzenem matke do pola, niek ta idzie, ka kce!
Jaki Sobek, taka Kaśka. I ona mu też mówiła: Wyzeń matcysko, wyzeń matcysko... Co ci ś niej?! Ino zre! - Bo chciała być sama ino w chałupie ze Sobkiem, żeby jej nikt inny nie gawędził po izbie, a co naganobi, żeby tylko jej było. W jednę noc, w zimie to było, przed Gody, Sobek nie lega na pościel nic, tylko siedzi na ławie. Matka se upościelała, jako ta mogła, na ziemi pod piecem, bo tylko jedna pościel w chałupie była i na niej Sobek spawał; leży cichutko, a modli się, bo widzi - kaganiec się świecił - że Sobek zły. - Coz bedzie, coz bedzie?... szepce sobie w duszy, bo gorszy jeszcze był teraz niźli przedtem.
Wtem Sobek mówi z ławy:
- Matka! wstaj!
Zbiera się to niebożątko, bo się ani spytać nie śmiała: na co - wstaje.
- Warcej!
- Zaraz, zaraz, Sobusicku... Cos kces?
- Przinieście wody. Pić sie mi kce.
- Je dy je jest przecie w konewce.
- Ni ma! - zaśmiał się Sobek i kopnął konewkę, że aż na matkę woda chlusła. - Jest je, co? - mówi.
Matka się zapaską odziała, bierze konewkę za ucho.
Zimno było co cud, a ślizgo; po wodę trza było ku potoku iść, dość obdalno. Przyniosła.
Ledwo, że postawiła koło ławy, Sobek kopnął drugi raz w konewkę i wodę całą wychlusnął.
Przerażona popatrzała na niego matka.
- Brudna beła, nie cysta. Przinieście jesce raz. Nic nie powiedziała, przyniosła, a on trzeci raz to samo.
W izbie już pełno wody się nalało, że Sobek na ławie nogi
wyciągnął, a matka we wodzie boso stała.
- I ta beła brudna... Icie, matka, jesce po inom...
- Sobuś, dyj hań zimno... ja boske...
- To sie matka obuj!
- Jakoż się obujem, synku ostomilsy? Kyrpcy ni mom nijakik, a te kapcątka stare, cok je przecie jakosi pomiędzy hałupy nasła i jako tako pozesywała, mokre całe - - we wodzie lezom...
Bo on jej nie kupił nigdy nic. Co miała, to albo ze starości leciało z niej, albo kto darował, bo mu się jej luto stało, albo znalazła, jak i te kapce.
- To idź matke boske - mówi Sobek.
- Sobuś...
- To się wam jus ani telo posługować nie kce?! - krzyknął Sobek. - A zryć tobyście zarli?! Co! Hybąj matka po wode! W te razy!
- A nie oźlejes zaś znowa?
- A jak oźlejem, to co? Cyk haw nie pan? No?! I jeszcze raz poszła, i jeszcze raz przyniosła wody, i znowu on konewkę na izbę wylał.
- Samo taka, jak i hańty, brudna. Matka, icie po wode!
Wtedy stara Sobuśka, trzęsąca się cała od mrozu, padła przed nim na kolana, na wodę na izbie nie zważając, bo już widziała, że do czegoś złego zamierza. A on ją odtrącił od siebie nogą i mówi;
- Idziecie po wodę? Nie?!
- Sobuś!
- Ja wiem, zek Sobek i jako mie wołajom! - wrzasnął Sobek. - Nie potrzebujecie mi syćko przybacować! A kie sie wam posługować nie kce, to do pola!
- Sobuś!...
- Do pola, mówiem! Mnie tu takik łachmandów nie trza, co ś nik nijakiej wygody nie ma. Przidzie Kaśka od Kurosa, to bedzie. A wy sie biercie z izby, prec!
- Sobuś, dej noc, zimno...
- Do pola!
- Umarznem...
- Ciepliście, kie we wodzie klęcycie.
- Dziecko moje! Wykarmiłak cie...
- Ba!
- Temi piersiami -
- A jakiemiście kcieli?! Do pola!
- To mnie jus tak wyganias?
- Tak!
- A jutro mi przyńść podzwolis?
- Nigda! Przidzie Kaśka! Darmozjadów mi nie trza.
- To sie jus mam we świecie stracić?
- Strać sie, matka, ka kces! Hoćby w g.....! Objęła mu nogi rękami i usta do kolan przycisnąć chciała, ale on ją kopnął, że aż z jękiem na podłogę, w tę wodę zimną na izbie wznak padła. Byłaby może zemdlała, żeby nie ta woda właśnie. Poznała, że tu śpasów ni mas. Pozbierała, co tam miała, a było tego jak pięść, we węzełek, przychodzi ku Sobkowi, co ciągiem na ławie z wyciągniętymi nogami siedział, i powiada:
- Dajze sie mi pobośkać, synecku mój, hoć mie jus tak nierad widzis... dziecko moje...
Ale Sobek jak się siepnie w tył, jak wrzaśnie: Mnie tu wasego "bośkania nie trza! Przidzie haw Kaśka od Kurosa, to mie ubośka, kielo mi sie be kciało! Do pola, dzia-dulo zatracona! Bo jak nie?!
I złapał za garnek odrutowany, co na stole stał.
Wyszła Sobuśka cichutko w pole, tylko się ode drzwi jeszcze popatrzyła na Sobka i uśmiechnęła do niego przez łzy.
Ciemno, kapce, co je wdziała, mokrzuteńkie, zimno, nie wie, gdzie iść.
- Pudem ka, na hałupy, zapukam do okna, moze mie przecie puscom, nie tu, to ka inendej - myśli.
Bajtoć! Ze tobyk musiała pedzieć, ze mie Sobuś wygnał z domu, toby na niego pomstowali, a to przecie dziecko...
Pudem do światu, stracem sie...
Pan Bóg dobry, to mi sie ta nie da długo plątać po-miendzy ludziami.
Idzie, kiełza po lodzie, w śniegu grzęźnie, idzie...
A Sobkowa chałupa na boku stała, na łące, i bardzo daleko do niej widać było. Toż to obejrzy się Sobuśka, widzi, w chałupie jasno w oknie.
- Nie śpi, kagańca nie zaduhnon - myśli. Nie śpi dziecko... I pić sie mu kce, a wody nijakiej ni ma... Sam po nie nie pudzie, bo zimno i ćma... A pić sie mu kce... Kiebyk mu jom prziniesła... Jest putnia na oborze, wypłucem cysto pieknie, postawieni przi dźwirzak, dzwirze ino tyle uhylem, co mu powiem: Synku, mas wode, jakbyś pić kciał - i pude. Nie bede ta jus długo kusić świate, nie...
I jak myśli, tak robi. Wróciła, do obory cichutko weszła, putnię do potoku zaniosła, raz, drugi i trzeci wypłukała i czystej wody Sobkowi pod drzwi przyniosła, i wtedy padła przy niej martwa.
I wtedy to wej janioł, co po jej duse prziseł, płakał.