WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

Jerzy ŻUŁAWSKI
Prof.  dr hab. Anna Martuszewska

Urodził się 14 lipca 1874 w Lipowcu, pow. ropczycki (ówczesny zabór austriacki). Ojciec jego, dzierżawiący ten majątek, był uczestnikiem powstania 1863 r. Lata dzieciństwa późniejszy pisarz spędził w rodzinnym majątku, w Młynnem pod Limanową. Do gimnazjum uczęszczał w Bochni i w Krakowie. Od 1892 r. studiował na politechnice w Zurychu, później - w związku ze zmianą zainteresowań - przeniósł się na wydział filozofii w Bernie (Szwajcaria), otrzymując w 1898 r. stopień doktora na podstawie rozprawy o Spinozie.

Po powrocie do kraju zaczął pracować jako nauczyciel w gimnazjum w Jaśle, potem - po ożenieniu się - w  Krakowie, gdzie  nawiązał stosunki ze środowiskiem literackim, w  krakowskim "Życiu" publikował też swoje utwory, a wreszcie rzucił pracę pedagogiczną. Przez krótki czas, w 1899 r, współredagował pismo "Krytyka". Później zaś, zniechęcony do życia osiadłego, przebywał zarówno w Krakowie, jak we Lwowie i Zakopanem, podróżując także do  Niemiec, Szwajcarii, Włoch i Francji. Urzeczony górami wiele razy przebywał w Alpach i robił odkrywcze wyprawy w głąb Tatr. Był jednym z założycieli Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego i uczestniczył w wyprawach ratunkowych. Na stałe przeniósł się do Zakopanego w 1910 r.  z drugą żoną (miał z nią trzech synów: Marka, późniejszego malarza; Juliusza, który w przyszłości zostanie pisarzem, i Wawrzyńca - przyszłego kompozytora). W latach 1911-1912   współredagował pismo "Zakopane".

W momencie wybuchu pierwszej wojny wstąpił do Legionów Piłsudskiego, gdzie m.in. pracował w Departamencie Wojskowym, a później rozwinął działalność publicystyczną na terenie Królestwa (m.in. redagował w Łodzi pismo "Do broni!"). Krótko przebywał we Wiedniu przy Naczelnym Komitecie Narodowym. W 1915 r. został przeniesiony do Komendy Legionów w Piotrkowie (jako podporucznik), pełniąc funkcję łącznika Komendy ze sztabem I Brygady. Zmarł na tyfus 9 sierpnia 1915 r.

Działalność literacką Żuławski rozpoczął utworami poetyckimi. Pierwszy wydany tomik pt. Na strunach duszy. Poezje. Garść pierwsza ukazał się w 1895 r. w Krakowie, drugi -  Intermezzo (Poezje) w 1897 r. W tym też roku wydał pisarz poemat Stance o pieśni (anonimowo), następnie zaś kolejne zbiory wierszy: Poezje II (1900), Z domu niewoli (1902), Pokłosie (1904). Później poezje tworzy już znacznie rzadziej,  nie ukazują się też nowe ich tomy. Zajmował się jednak niekiedy również ich przekładami (m.in. tłumaczył wiersze F. Nietzschego); przełożył też z hebrajskiego Księgi niektóre z żydowskich pism Starego Zakonu wybrane (1905). Niemal równolegle zaczyna Żuławski także rozwijać działalność krytycznoliteracką.

Na początku wieku powstają również jego nowele, zebrane w tomie Opowiadania prozą (1902 r.); następne ich zbiory to Kuszenie szatana i  Bajka o człowieku szczęśliwym, oba wydane w 1910 r. W pierwszym dziesięcioleciu nowego  wieku zaczyna się także ukazywać ciesząca się dużą poczytnością i wznawiana po dziś dzień  "trylogia księżycowa" pisarza, tj. powieści:  Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca (pierwsza wersja opublikowana została w "Głosie Narodu" w latach 1901-1902, druga, książkowa, we Lwowie, w 1903 r., trzecia i ostateczna, we Lwowie, razem z pozostałymi tomami, w  1912 r.); Zwycięzca (I wersja "Kurier Warszawski" 1908-1909, wyd. książkowe 1910); Stara Ziemia (I wersja "Głos Narodu" 1910-1911, wyd. książkowe 1911). Daleko mniej popularna była powieściowa dylogia Żuławskiego Laus feminae (1914).

Od 1903 r. sporą część działalności literackiej pisarza zajmują dramaty. Są to: Dyktator (1903 r.), Wianek mirtowy (1903 r.), Eros i Psyche (1904); Ijola (1905), Domy Aluiki (1906), Gra (1906), Za cenę łez (1909), Gród słońca (1911).

 After his return to the country he started working as a teacher in a grammar school in Jasło, then - once he got married - in Kraków, where he came into contact with the literary circles, published his works in "Życie" ("Life")  magazine, and finally abandoned his pedagogical work. For a short time in 1899 he was a co-editor of "Krytyka" ("Critique") magazine. Later, when he became weary of his settled life, he divided his time between Kraków, Lwów and Zakopane, and he also travelled to Germany, Switzerland, Italy and France. Enchanted by the mountains he travelled to the Alps many times and conducted some expeditions far into the Tatra mountains. He was one of the founders of the TOPR (Tatra Voluntary Rescue Team) and participated in rescue operations. In 1910 he settled in Zakopane with his second wife (who gave birth to his three sons: Marek, a future painter, Juliusz, a future writer, and Wawrzyniec, a future composer). In the years 1911-1912 Żuławski co-edited the magazine "Zakopane".

When the First World War broke out, Żuławski joined Piłsudski’s Legions, where he served in the Military Department and later developed his journalistic activities on the territory of the Congress Kingdom of Poland (in Łódź he edited "Do broni!" ("To arms!") magazine ). For a short time he stayed in Vienna with the Supreme National Committee.  In  1915 he was moved to the Legions’ Headquarters in Piotrków (with the rank of second lieutenant), acting as a liaison officer between the Legions’ Headquarters and the Headquarters of the Ist Brigade. He died of typhus on 9 August 1915.

Żuławski commenced his literary activities with poetic works. The first collection, Na strunach duszy. Poezje. Garść pierwsza, was published in 1895 in Kraków, the second, Intermezzo (Poezje), in 1897.  That year he published his poem Stance o pieśni (anonymously), then further collections of poems: Poezje II (1900), Z domu niewoli (1902), Pokłosie (1904). Later he rarely wrote poems and there were no collections published. However, he sometimes translated poetry - he translated poems by F. Nietzsche and from Hebrew he translated Księgi niektóre z żydowskich pism Starego Zakonu wybrane (1905). Almost at the same time he engaged in literary criticism.

At the beginning of the century he wrote short stories, collected in a volume Opowiadania prozą (1902); further collections - Kuszenie szatana and Bajka o człowieku szczęśliwym - both published in 1910. In the first decade of the 20th century Żuławski wrote his "Moon trilogy", which gained great popularity and has been republished till present times:  Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca (the first version was published in "Głos Narodu" ("The Voice of the Nation") in the years 1901-1902, the second, in book form, in Lwów, in 1903, the third and the final one, together with the other volumes, in Lwów in 1912); Zwycięzca (the first  version in "Kurier Warszawski" 1908-1909, then as a book in 1910); Stara Ziemia (the first version in "Głos Narodu" 1910-1911, then as a book in 1911). His two-volume novel Laus feminae (1914) proved to be much less popular.

From 1903 the greater part of his literary work consisted of dramas. These are Dyktator (1903), Wianek mirtowy (1903), Eros i Psyche (1904); Ijola (1905), Domy Aluiki (1906), Gra (1906), Za cenę łez (1909), Gród słońca (1911).

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

- H. Karwacka, Jerzy Żuławski. W : Obraz literatury polskiej. Seria V. Literatura okresu Młodej  Polski. t.2,  Warszawa 1967, s. 153-169.
-  S. Lem, Przedmowa. W: J. Żuławski, Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca. Kraków 1975.
-  K. Kordylewski, Posłowie. Ibidem.
- Jerzy Żuławski. Życie i twórczość.Red. E. Łoch, Rzeszów 1976.