|
|||||
Stanisław Ignacy WITKIEWICZ
(WITKACY)
|
|||||
|
Dramatopisarz, prozaik, filozof, teoretyk sztuki, malarz, artysta-fotografik. Ur. 24 02 1885 r. w Warszawie, zm. 18 09 1939 r. w Jeziorach na Polesiu. Syn Stanisława Witkiewicza - malarza i krytyka sztuki oraz Marii z Pietrzkiewiczów - nauczycielki muzyki. Do 1903 r. przebywał w Zakopanem, ucząc się prywatnie; maturę zdał we Lwowie. W latach 1904-1905 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Odwiedzał Włochy, Niemcy i Francję. Przyjaźnił się z K. Szymanowskim (kompozytorem), T. Micińskim (poetą, dramatopisarzem, prozaikiem), L. Chwistkiem (filozofem). Zagadkowe samobójstwo narzeczonej J. Janczewskiej, stało się przyczyną podróży do Australii z przyjacielem - Bronisławem Malinowskim, etnografem i badaczem kultury. Po wybuchu wojny wyjechał do szkoły wojskowej w Petersburgu (posiadał obywatelstwo rosyjskie); jako oficer carskiej armii został odznaczony Orderem św. Anny za udział w walkach na froncie. Przeżycie rewolucji 1917 r. zasadniczo wpłynęło na jego światopogląd i twórczość. Od 1918 r. zamieszkał w Zakopanem. Do 1922 r. związany był jako teoretyk nowej sztuki z awangardową grupą malarzy i poetów Formiści; w latach 1922-1923 współpracował z czasopismem „Zwrotnica”. Przebywał w Zakopanem i w Warszawie, gdzie mieszkała jego żona, Jadwiga z Unrugów, którą poślubił w 1923 r. Z założonego m.in. przez Witkacego Towarzystwa Teatralnego w Zakopanem powstał prowadzony przez niego w latach 1925-1927 Teatr Formistyczny. W 1928 r., w celach zarobkowych, założył w Warszawie pracownię malarsko-portretową Firmę Portretową „S.I.Witkiewicz”. Brał udział w wielu wystawach plastycznych, w 1932 r. w Krakowie odbyła się Wystawa Zbiorowa S.I.Witkiewicza. Współpracował przez wiele lat z warszawskimi dziennikami i tygodnikami jako krytyk literacki i teatralny, znany z polemik filozoficznych i estetycznych m.in. z K. Irzykowskim i R. Ingardenem. Był współzałożycielem w 1937 r. Wakacyjnych Kursów Naukowo-Literackich w Zakopanem. Wygłaszał odczyty w Zakopanem, Warszawie, Krakowie, Toruniu i Poznaniu. W 1935 r. odznaczony został za twórczość literacką Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury. W dniu wybuchu wojny zgłosił się do wojska, lecz z powodu stanu zdrowia nie został zmobilizowany. Wraz z żoną i innymi uchodźcami opuścił Warszawę, kierując się na wschód. Na wieść, że Armia Radziecka przekroczyła wschodnie granice Polski popełnił samobójstwo. Twórczość literacka i krytyczna W. ma ścisły związek z jego poglądami filozoficznymi. W 1919 r. wydał Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia, gdzie obok Szkiców z zakresu historii i estetyki malarstwa, znalazło się studium O zaniku uczuć metafizycznych w związku z rozwojem społecznym. W studium tym rozwija pogląd, uznany za katastroficzny, o zmechanizowanym społeczeństwie przyszłości, w którym nie będzie miejsca dla indywidualności twórczych. Kultura zaś rozwija się dzięki wybitnym jednostkom zdolnym do przeżywania „uczuć metafizycznych” i Tajemnicy Istnienia. Wartości jakie niosły religia, filozofia i sztuka, w XX wieku zanikają na skutek konieczności zaspokojenia potrzeb społecznych. Pisał: „Ludzie przyszłości nie będą potrzebować ani prawdy, ani piękna; oni będą szczęśliwi”, będzie to jednak „potworna nuda mechanicznego, bezdusznego życia”. Teorie malarstwa i teatru zawarł w tomach: Szkice estetyczne (1922) i Teatr (1923). W 1935 roku wydał dzieło, określone przez siebie jako „hauptwerk”, stanowiące podsumowanie jego filozofii nazwanej monadyzmem biologicznym: Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie istnienia. Poglądy estetyczne i filozoficzne prezentowane są też, często w ujęciu parodystycznym, przez postacie jego utworów. Bohaterowie dramatów dążą do odkrycia Tajemnicy Istnienia, doznania wyjątkowości własnej osobowości, pragną metafizycznych doznań. Umowność scenicznego świata sprawia wrażenie zabawy w teatr, co podkreśla zerwanie z tradycyjną iluzją gry, nieprawdopodobieństwo perypetii, słownictwo wyrażające „programowy bezsens”. Witkacy był przeciwnikiem psychologizmu i realizmu na scenie, czyli „bebechatowości” sztuki. Głosił teorię Czystej Formy w teatrze, w myśl której na widza oddziaływać ma formalna konstrukcja całości obrazu scenicznego, wzbudzając odczucia „bezpośrednio danej jedności osobowości”- Jedności w Wielości, czyli „uczucie metafizyczne”. Witkacy napisał trzydzieści osiem dramatów, głównie w latach 1918 - 1925, a w latach 1931-1934 powstała sztuka Szewcy (prapremiera 1957), uznana za najlepsze jego dzieło sceniczne, najpełniej wyrażające poglądy związane z filozofią kultury i proroctwo polityczne co do skutków rewolucji społecznej. Część z mało znaczących juweniliów zaginęła, podobnie nieznany jest los ponad dziesięciu tytułów. Pierwsze pełne wydanie dwudziestu jeden dramatów nastąpiło dopiero w 1962 roku w opracowaniu K. Puzyny. Debiutem scenicznym Witkacego był Tumor Mózgowicz (Kraków, 1921). W okresie międzywojennym odbyły się prapremiery dramatów: Pragmatyści (1921), Kurka wodna (1922 ), W małym dworku (1923), Wariat i zakonnica ( 1924), Jan Karol Maciej Wścieklica (1925), Nowe wyzwolenie (1925), Bzik Tropikalny (1926), Persy Zwierżątkowskaja (1927), Metafizyka dwugłowego cielęcia (1928), Mątwa (1933), Straszliwy wychowawca (1933). W latach sześćdziesiątych Witkacy został uznany za prekursora teatru groteski i absurdu, jego sztuki tłumaczono na kilkadziesiąt języków, wystawiano w wielu teatrach polskich i głównie zachodnioeuropejskich oraz w USA. W Lozannie ukazała się edycja Théâtre complet, t.1-6 (wyd.1969-1976), tłumaczenia prac filozoficznych, od 1976 publikowane są „Cahiers Witkiewicz”. Witkacy jest autorem powieści, których nie uznawał za dzieła sztuki. W latach 1911-1912 powstały 622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta (wyd.1972), interpretowane jako portret środowiska młodego Witkacego i odzwierciedlenie jego romansu z aktorką I. Solską. Powieści Pożegnanie jesieni (1927) i Nienasycenie (1930) pokazują dążenia bohaterów do zaspokojenia wiecznego nienasycenia jednością osobowości, dziwnością istnienia i uczuciami metafizycznymi. Realizacji tęsknot poszukują oni w intensyfikowaniu życia doświadczeniami erotycznymi, przeżyciami estetycznymi, seansami narkotycznymi i dysputami filozoficznymi. Polityczne tło wydarzeń, sugerujące niemożność rozwiązań społecznych, pokazuje, iż życie bohaterów kieruje się ku niespełnieniu i pustce. Kres objawia się w najeździe Chińczyków (w Nienasyceniu), w obłędzie bohaterów. Powieści Witkacego parodiują konwencje realistycznej prozy i poetykę gatunków popularnych. W latach 1931-1933 Witkacy napisał Jedyne wyjście (wyd.1968), w którym wyłożył swoje poglądy filozoficzne, w 1932 roku - studium o eksperymentach z narkotykami Nikotyna, alkohol, kokaina, peyotl, morfina, eter. Apendix (znane jako Narkotyki, wyd. 1975). W rozprawie Niemyte dusze z 1936 roku (wyd.1975) zawarł w parodystycznym ujęciu diagnozę polskiego społeczeństwa, jego historii i kultury. W ostatnich latach rozpoczęto edycję Dzieł zebranych S. I. Witkiewicza, której patronują najwybitniejsi znawcy dorobku pisarza: J. Degler, J. Błoński, A. Micińska, L. Sokół, B. Michalski. Rozprawy filozoficzne wydano jako Pisma filozoficzne i estetyczne, t.1-3, W-wa 1974-1977; artykuły prasowe - Bez kompromisu. Pisma krytyczne i publicystyczne, oprac. J. Degler, W-wa 1976, Czysta Forma w teatrze, oprac. J.Degler, W-wa 1977. |
Playwright, prose writer, philosopher, art theorist, painter, artistic photographer.Born on February 24, 1885 in Warsaw, died on September 18, 1939 in Jeziora in the Polesie region. The son of Stanisław Witkiewicz, a painter and art critic, and Maria, née Pietrzkiewicz, a music teacher. Until 1903 he lived in Zakopane, attending private lessons; he passed his matriculation examination in Lwów. During the years 1904-1905 he studied at the Academy of Fine Arts in Kraków. He visited Italy, Germany and France. He was friends with K. Szymanowski (composer), T. Miciński (poet, playwright, prose writer), L. Chwistek (philosopher). The mysterious suicide of his fiancée, J. Janczewska, was the reason for which he travelled to Australia with his friend, Bronisław Malinowski - ethnographer and cultural researcher. After the outbreak of war he went to a military school in Petersburg (he had Russian citizenship); as an officer of the tsar’s army he was decorated with the Order of St Ann for taking part in the fighting at the front. Witnessing the revolution of 1917 greatly influenced his outlook on life and his artistic expression. From 1918 he resided in Zakopane. Until 1922, as a theorist of new art, he was linked to the avant-garde group of poets and painters, the Formists; in the years 1922-1923 he co-operated with the magazine “Zwrotnica”. He lived in Zakopane and in Warsaw, where resided his wife, Jadwiga, née Unrug, whom he married in 1923. The Theatre Society in Zakopane, one of whose founders was Witkacy, was transformed into the Formist Theatre, run by him during the years 1925-1927. In 1928, with a view to earning some money, he set up his own studio in Warsaw, the Portrait-Painting Firm “S. I. Witkiewicz”. He participated in many fine arts exhibitions, in 1932 the S. I. Witkiewicz Joint Exhibition was held in Kraków. For many years he co-operated with Warsaw daily and weekly newspapers as a literary and theatre critic, and became well-known for his philosophical and aesthetical polemics with such figures as K. Irzykowski or R. Ingarden. He was a co-founder of the Summer Academic-Literary Courses in Zakopane in 1937. He made speeches in Zakopane, Warsaw, Kraków, Toruń and Poznań. In 1935 he was awarded the Golden Laurel of the Polish Academy of Literature for his literary output. On the day of the outbreak of war he registered for the army, but because of the poor condition of his health he was not mobilised. With his wife and with other refugees he left Warsaw, heading for the east. When the news came that the Soviet Army had crossed the eastern borders of Poland, he committed suicide. Witkacy’s literary and critical output is closely connected with his philosophical views. In 1919 he published Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia, which, as well as Szkice z zakresu historii i estetyki malarstwa, contained the study O zaniku uczuć metafizycznych w związku z rozwojem społecznym. In this study he expounds his view, which was considered catastrophic, about the mechanised society of the future, in which there will be no room for creative personalities. Culture, however, develops thanks to outstanding individuals capable of experiencing “metaphysical feelings” and the Mystery of Existence. In the twentieth century, the values secured by religion, philosophy and art are disappearing because of the necessity of satisfying society’s needs. He wrote: “People of the future will need neither truth nor beauty; they will be happy”, this will be, however, “the terrible tedium of a mechanical, spiritless life”. His theories on painting and theatre were contained in the volumes: Szkice estetyczne (1922) and Teatr (1923). In 1935 he published a work, which he himself referred to as his “hauptwerk”, constituting the recapitulation of his philosophy called biological monadism: Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie istnienia. His aesthetical and philosophical views are also presented, often by means of parody, by the characters of his works. The protagonists of his dramas aim at discovering the Mystery of Existence, experiencing the uniqueness of their own personalities; they long for metaphysical sensations. The relativity of the stage world creates the impression of playing at theatre, which is emphasised by the break with the traditional illusion of the play, the unlikelihood of the troubles experienced by the characters, the vocabulary expressing “programmatic nonsense”. Witkacy was the opponent of psychologism and realism on stage, in other words the “bowelishness” of art. He was an advocate of the Pure Reform in the theatre, according to which the audience should be affected by the formal structure of the total stage image, awakening sensations of “the directly given unity of personality”- Unity or Multiplicity, that is to say “a metaphysical feeling”. Witkacy wrote thirty-eight dramas, mainly during the years 1918-1925, and in the years 1931-1934 he composed the play Szewcy (world premiere 1957), regarded as his best dramatic work, most fully expressing his views related to the philosophy of culture and political prophecy concerning the consequences of social revolution. Part of the juvenilia of lesser importance was lost, and the fate of more than ten works is not known. Twenty-one of Witkacy’s dramas were first fully published only in the year 1962, edited by K. Puzyna. Tumor Mózgowicz (Kraków, 1921) was Witkacy’s stage début. In the period between the wars the premieres of the following dramas took place: Pragmatyści (1921), Kurka wodna (1922 ), W małym dworku (1923), Wariat i zakonnica (1924), Jan Karol Maciej Wścieklica (1925), Nowe wyzwolenie (1925), Bzik Tropikalny (1926), Persy Zwierżątkowskaja (1927), Metafizyka dwugłowego cielęcia (1928), Mątwa (1933), Straszliwy wychowawca (1933). In the sixties Witkacy started to be considered the forerunner of the theatre of the absurd, his plays were translated into several dozen languages, performed in many theatres in Poland and mainly in Western Europe as well as the USA. In Lausanne an edition of Théâtre complet, vol. 1-6 (pub. 1969-1976), translated philosophical works, came out; and since 1976 “Cahiers Witkiewicz” have been published. Witkacy is the author of novels, which he himself did not consider works of art. During the years 1911-1912 he wrote 622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta (pub. 1972), interpreted as a portrayal of young Witkacy’s environment and a reflection of his romance with the actress I. Solska. The novels Pożegnanie jesieni (1927) and Nienasycenie (1930) show the characters striving to satisfy the eternal insatiability with the unity of personality, the oddity of existence and metaphysical feelings. They attempt to satisfy this longing through intensifying their lives by means of erotic experiences, aesthetic sensations, narcotic séances and philosophical debates. The political background of the events, implying the impossibility of social solutions, shows that the characters’ lives are heading for a lack of fulfilment and emptiness. Termination appears as the invasion of the Chinese (in Nienasycenie), as the insanity of the characters. Witkacy’s novels parody the conventions of realistic prose and the poetics of popular genres. During the years 1931-1933 Witkacy wrote Jedyne wyjście (pub. 1968), in which he expounded his philosophical notions, in 1932 - a study of his experiments with narcotics Nikotyna, alkohol, kokaina, peyotl, morfina, eter. Apendix (known as Narkotyki, pub. 1975). In his dissertation Niemyte dusze from 1936 (pub. 1975) he created a parodistic expression of the diagnosis of Polish society, history and culture. Recently an edition of S. I. Witkiewicz’s Collected Works has been initiated, under the patronage of the most outstanding experts on the writer’s literary output: J. Degler, J. Błoński, A. Micińska, L. Sokół, B. Michalski. The philosophical treatises were published as Pisma filozoficzne i estetyczne, vol.1-3, Warsaw 1974-1977; press articles - Bez kompromisu. Pisma krytyczne i publicystyczne, ed. by J. Degler, Warsaw 1976, Czysta Forma w teatrze, ed. by J.Degler, Warsaw 1977. |
||||
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY |
|||||
|
K. Irzykowski, Walka o treść (1929),
Kr.1976; |
|||||
|
|
|||||