WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

Maurycy MOCHNACKI
Dr  Marek Adamiec

Urodzony 13 września 1803 (1804?) w Bojańcu pod Żółkwią  (Galicja) w rodzinie prawnika i właściciela majątku ziemskiego. W 1819 razem z rodzicami przeniósł się do Warszawy, gdzie uczył się w Liceum Lindego, należał do tajnego kółka uczniowskiego. Od 1821 był studentem prawa Uniwersytetu Warszawskiego, był członkiem tajnego Związku Wolnych Braci Polaków. Na rozkaz wielkiego księcia Konstantego 22 czerwca 1822 wydalony za obrazę komisarza policji z uniwersytetu; w 1823 aresztowany za przynależność do Związku Wolnych Braci Polaków i osadzony w więzieniu w klasztorze karmelitów, gdzie opracował memoriał oskarżający system szkolnictwa w Królestwie o zgubny liberalizm. Uwolniony po ośmiu miesiącach za opracowanie tego pisma, (ta sprawa zaciążyła na późniejszym życiu Mochackiego) został zatrudniony w urzędzie cenzury - co było warunkiem zwolnienia, w 1827 został urzędnikiem Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych. Pełnił funkcję sekretarza Kajetana Koźmiana. W końcu 1828 wyjeżdżał do Lwowa. W czasie powstania listopadowego był inicjatorem i współzałożycielem klubu politycznego tzw. Towarzystwa Politycznego; po wystąpieniu przeciwko dyktaturze generała Józefa Chłopickiego chciano go uwięzić. W styczniu z Adamem Górowskim i Janem Ludwikiem Żukowskim założył pismo "Nowa Polska", objął następnie redakcję "Dziennika Powszechnego Krajowego". Członek sprzysiężenia Piotra Wysockiego,  walczył jako prosty żołnierz pod Stoczkiem, Grochowem, Ostrołęką i Wawrem, kilkakrotnie ranny, uzyskał awans na stopień oficerski, otrzymał złoty krzyż Virtuti Militari. Po upadku powstania emigrował do Francji, do Paryża, gdzie przyczynił się do powstania Komitetu Narodowego. Był wiceprezesem Towarzystwa Naukowego. W styczniu 1832 wyjechał do Metzu, gdzie wystąpił z publicznym koncertem fortepianowym na cele dobroczynne. W 1834 dla poratowania zdrowia wyjechał do Auxerre; w wydanych tam pismach wystąpił przeciwko Towarzystwu Demokratycznemu po stronie księcia Adama Czartoryskiego, w którym upatrywał kandydata na dyktatora. Zmarł na gruźlicę 20 grudnia 1834 roku w Auxerre.

Krytyk literacki, publicysta, historyk, teoretyk romantyzmu polskiego, autor m.in. rozprawy O duchu i źródłach poezji w Polszcze (1825); artykułu Myśli o literaturze polskiej (1828), wykorzystującego filozofię Schelinga do analizy polskiego dorobku kulturalnego, rozprawy O literaturze polskiej w wieku XIX (1830). Szczególne miejsce zajmuje nieukończona praca historyczno-publicystyczna Powstanie narodu polskiego w r. 1830 i 1831 (1834), gdzie klęskę powstania Mochnacki upatruje w niedojrzałości przywódców i braku zaplecza społecznego. Osoba, biografia i poglądy Mochnackiego budziły i budzą nadal sprzeczne sądy, jego postać pojawiała się w wypowiedziach Słowackiego, Norwida, w wierszach Józefa Bohdana Zaleskiego; próbę interpretacji jego filozofii i krytyki literackiej podjęli m.in. Piotr Chmielowski i Stanisław Brzozowski, poetycką wizję koncertu w Metzu przedstawił  w wierszu pt. Mochnacki Jan Lechoń (tom Karmazynowy poemat - 1920).

Born on 13 September 1803 (1804?) in Bojaniec near Żółkwia (Galicia) to the family of a lawyer and estate-owner. In 1819 he moved with his parents to Warsaw, where he studied in the Linde Lyceum and belonged to a secret pupils’ circle. From 1821 he was a Law student at Warsaw University, he was a member of the secret Union of Free Polish Brothers. He was expelled from the university at the order of Grand Duke Konstanty on 22nd June 1822 for insulting a police officer; he was arrested in 1823 for belonging to the Union of Free Polish Brothers and imprisoned in a Carmelite convent, where he wrote a memorial which accused the education system in the Congress Kingdom of disastrous liberalism. He was released after eight months for writing this text, (this matter had a profound influence on Mochnacki’s future life), after which he was employed at the censorship office - which was a condition of the release. In 1827 he became an official in the Government Internal Affairs Committee. He held the position of secretary to Kajetan Koźmian. In late 1928 he travelled to Lwów. During the November Uprising he was the initiator and co-creator of a political club, the so-called Political Society; he was to be imprisoned again after he had opposed the dictatorship of General Józef Chłopicki. In January he set up a journal "Nowa Polska" together with Adam Górowski and Jan Ludwik Żukowski, then he took over the editorial department of "Dziennik Powszechny Krajowy". He was a member of Piotr Wysocki’s conspiracy, he fought as a simple soldier at Stoczk, Grochów, Ostrołęka and Wawr, was wounded several times, promoted to officer rank, and awarded the Golden Cross Virtuti Militari. After the fall of the insurrection he emigrated to France, to Paris, where he contributed to the creation of the National Committee. He was the vice-president of the Scientific Society. In January 1832 he left for Metz where he performed a public piano concert for charity. In 1834 he went to Auxerre in order to improve his health; he published texts there in which, being on the side of Prince Adam Czartoryski whom he considered a candidate for a dictator, he opposed the Democratic Society. He died of tuberculosis on 20 December 1834 in Auxerre.

Literary critic, journalist, historian, theoretician of Polish Romanticism, author of, among others, the dissertation O duchu i źródłach poezji w Polszcze (1825); the article Myśli o literaturze polskiej (1828), which used Schelling’s philosophy to analyse the Polish cultural heritage, the dissertation O literaturze polskiej w wieku XIX ("On Polish Literature of the Nineteenth Century) (1830). Powstanie narodu polskiego w r. 1830 i 1831 ("The Uprising of the Polish Nation in the Years 1830 and 1831) (1834) – an uncompleted historical-literary work – occupies a special place in his output. In this book he presents his views on the insurrection’s defeat: he sees the reasons in the immaturity of the leaders and the lack of support from society. Mochnacki as an individual, his biography and his opinions, still evoke contradictory judgements, he appeared in the writings of Słowacki, Norwid, and in the poems of Bohdan Zaleski; the attempt to analyse his philosophy and literary criticism was taken up, among others, by Piotr Chmielowski and Stanisław Brzozowski, the poetic vision of the concert in Metz was depicted by Jan Lechoń in the poem Mochnacki (in the volume Karmazynowy poemat ("The Scarlet Poem") – 1920).

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY