|
|||
Józef Ignacy KRASZEWSKI
|
|||
|
28 VII 1812 - 19 III 1887 Z tym wszystkim nie był człowiekiem, który interesuje się wyłącznie zapisywanym i zadrukowanym papierem. Pasjonował się rysunkiem pejzażu i architektury (sam ilustrował swoje relacje z podróży; do dziś ocalało ponad 1600 jego rysunków), po amatorsku imał się malarstwa olejnego, gromadził kolekcje starych rycin (jego zbiór liczył przeszło 6000 prac). Kochał muzykę. Za niezbywalną przyjemność codzienną uznawał godzinę gry na fortepianie, a jego recenzje z koncertów i oper odznaczają się solidnym profesjonalizmem. Wiele podróżował: zjeździł całą przedrozbiorową Polskę i niemal całą Europę. Przez wszystkie lata dorosłego życia angażował się w działalność polityczną, co dwukrotnie opłacił więzieniem. Uczestniczył w dziesiątkach przedsięwzięć społecznych, a w niejednej sprawie umiał się przeciwstawić opinii publicznej. Pochodził z rodziny szlacheckiej gospodarującej w Dołhem koło Prużany (dziś Białoruś) i za swoją ojczyznę najbliższą uważał Wielkie Księstwo Litewskie, choć urodził się w Warszawie (jego matka przyjechała tu w 1812 r., obawiając się działań wojennych na szlaku natarcia armii Napoleońskiej na Moskwę). Dzieciństwo spędził we dworze babki w Romanowie na Podlasiu, dokąd chętnie powracał i w młodości (dziś znajduje się tam Muzeum J. I. Kraszewskiego). Od 1822 r. uczył się w szkołach w Białej Podlaskiej, Lublinie i Świsłoczy, a od 1829 r. studiował w Wilnie: początkowo medycynę, potem mimo protestów ojca - literaturę. Po wybuchu w Warszawie powstania listopadowego został wraz z grupą kolegów aresztowany i ponad rok przebywał w rosyjskim więzieniu, a po uwolnieniu pozostawał w Wilnie pod dozorem policyjnym. Gdy zezwolono mu na powrót do Dołhego, kontynuował rozpoczętą w Wilnie twórczość literacką i dopełniał wykształcenia (bo władze carskie zlikwidowały Uniwersytet w Wilnie. Nawyk zachłannego, ale uważnego czytania literatury i krytyki z całej Europy został mu na stałe. W 1838 r. ożenił się z Zofią Woroniczówną, spokrewnioną z nieżyjącym już prymasem i poetą J. P. Woroniczem. Stało się to znów wbrew woli ojca, który obawiał się, że syn za wysoko sięga. Po ślubie małżonkowie gospodarowali na Wołyniu. W 1853 r. - już jako rodzice czworga dzieci - przenieśli się do Żytomierza. Kraszewski skupił się odtąd na pracy literackiej, ale nie stronił i od innych prac (został kuratorem gimnazjum, dyrektorem teatru i Towarzystwa Dobroczynności). Wskutek zatargu z konserwatywną opinią publiczną na tle jego krytyki stosunku szlachty do chłopów przyjął w 1859 r. od bankiera warszawskiego L. Kronenberga, pochodzącego z rodziny żydowskiej, ofertę redagowania "Gazety Warszawskiej" i przeniósł się wraz z rodziną do Warszawy. Dzięki jego redaktorstwu liczba prenumeratorów "Gazety" w ciągu półtora roku zwiększyła się z 500 do 8000, ale z kolei naraził się na złośliwości antysemitów. W przededniu powstania 1863 r. uczestniczył w działalności politycznej, dlatego po wybuchu walk został przez podległe Petersburgowi władze krajowe uznany za osobistość niepożądaną w Warszawie. Zostawiwszy tutaj rodzinę, musiał emigrować. Wyjechał do Drezna, gdzie mieszkał do r. 1884. W Dreźnie stał się jednoosobową instytucją polską pomocy uchodźcom politycznym, organizatorem życia literackiego i informacji o Polsce. Po śmierci wielkich poetów romantycznych był niekwestionowanym autorytetem literackim i ulubieńcem publiczności. W 1870 r. jako redaktor "Tygodnia" sceptycznie komentował przyjmowany na I Soborze Watykańskim dogmat o nieomylności papieża w kwestiach wiary, czym naraził się krajowej ortodoksji kościelnej, ale wśród czytelników nie zmniejszyło to jego popularności. W 1879 r. w Krakowie zorganizowano trwający tydzień jubileusz 50-lecia jego twórczości. W 1883 r. został w Berlinie uwięziony i oskarżony o współpracę z francuskim wywiadem wojskowym, a w roku następnym skazany przez trybunał w Lipsku na 3,5 roku twierdzy. Karę odbywał w Magdeburgu. Z powodu choroby urlopowany za kaucją wyjechał na kurację do Włoch, skąd po trzęsieniu ziemi schronił się w 1886 r. w Genewie. Tu do choroby nowotworowej przyłączyło się zapalenie płuc i stało się bezpośrednią przyczyną śmierci. Zwłoki jego przewieziono do Krakowa do krypty zasłużonych w kościele Na Skałce. W swej twórczości powieściowej stawiał na lojalność wobec rzeczywistości, hołdował więc mimetyzmowi, ale łączył to z fascynacją romantyzmem. Świetnie zorientowany w beletrystyce i estetyce europejskiej cenił nie tylko Balzaca, Dickensa i Gogola, potem Zolę, ale także Stendhala, nim go doceniono w jego własnej ojczyźnie, przecież jednak sercem był przy Mickiewiczu. Pierwsze swe utwory opatrywał piętnem sentymentalizmu angielskiego, zwłaszcza L. Sterne`a (Wielki świat małego miasteczka 1832), francuskiej romantyki frenetycznej w stylu młodego V. Hugo (Kościół Święto-Michalski w Wilnie 1833) lub fantastyki niemieckiej w stylu E.T.A. Hoffmanna (Mistrz Twardowski 1840). Grupą tematyczną bliską romantyzmowi były też jego powieści o konflikcie artysty z rzeczywistością (np. Poeta i świat 1839, Powieść bez tytułu 1854) i o życiu ludu (m. in. Ulana 1843, Ostap Bondarczuk 1847 i Chata za wsią 1854). W kilkunastu utworach eksponował tematykę kobiecą (Całe życie biedna 1840, Szalona 1880, Sama jedna 1881), w kilkudziesięciu - problematykę szlachecką lub magnacką (np. Latarnia czarnoksięska 1843-4, Interesa familijne 1852, Dwa światy 1854, Morituri 1873). W związku z powstaniem 1863 r. napisał pod pseudonimem B. Bolesławity cykl powieści politycznych (m. in. Dziecię Starego Miasta 1863, Moskal 1865, Żyd 1866). Ciągle poszerzał krąg tematów, urozmaicał konwencje fabularne (biografia, podróż, romans, sensacja itp.) i formy stylistyczne (stylizacja realistyczna, narracja tendencyjna, parabola, pamiętnik, gawęda, dziennik). Cenił również małe formy prozy, jak np. obrazki, szkice fizjologiczne i nowele (Obrazy z życia i podróży 1843, Typy i charaktery 1854, Mozaika 1884). Przez jego twórczość przewinęły się wszystkie istotne kwestie społeczno-obyczajowe i moralne jego czasów oraz wszystkie lubiane przez czytelników motywy literackie. Do roku 1863 przeważały na jego warsztacie tematy współczesne, w okresie drezdeńskim - historyczne. Przed wyjazdem z kraju napisał ok. 20 powieści historycznych, na emigracji - ponad 80. Twórczość tę uprawiał w opozycji do W. Scotta, opowiadając się za prymatem prawdy nad fikcją i za krytycyzmem wobec przeszłości. W tym duchu napisał m. in. Zygmuntowskie czasy (1846) i Diabła (1855), a w Dreźnie cykl tzw. saski (Hrabina Cosel 1873, Brühl 1874 i in.) oraz grupę ponad 20 innych powieści z XVIII w. (w tym Bezimienną 1869, Sto diabłów 1870 i Bratanków 1871). Z powodzeniem posługiwał się w wielu utworach narracją gawędową (Ostatnie chwile księcia wojewody "Panie Kochanku" 1875, Raptularz pana Mateusza Jasienieckiego 1880 i in.). Głośnym jego przedsięwzięciem w obrębie gatunku historycznego stał się cykl 29 powieści o dziejach Polski. Zaczął go Starą baśnią (1876) - utworem o epoce legendarnej. Powieść ta od początku cieszyła się powodzeniem, a potem była najczęściej wznawianym jego tekstem (do 2000 r. miała ponad 60 wydań). Po niej przyszła kolej na obraz dynastii Piastów (m. in. Boleszczyce 1877, Król chłopów 1881), Jagiellonów (Semko 1882, Matka królów 1883 i inne) i władców obieralnych (np. Boży gniew 1886). Cykl kończył się pośmiertnie wydanymi Saskimi ostatkami (1889). Twórczości Kraszewskiego stale przyświecały intencje patriotyczne, przybarwione niechęcią do arystokracji, sympatią do szlachty (której wady chłostał, ale uważał ją za ostoję świadomości narodowej) i skłonnością do idealizowania ludu. Pozytywistyczni realiści traktowali go jako swego nauczyciela. Stworzył własnymi siłami bibliotekę powieści, która cieszyła się w drugiej połowie XIX w. powodzeniem nie tylko wśród czytelników polskich (w Polsce pozostał pisarzem poczytnym także w XX w.), ale i większości krajów europejskich. Ponad setkę jego powieści przełożono na języki obce. Niektóre z nich miały przekłady liczne (Jermoła - 9, Ulana i Hrabina Cosel - po 8, Herod baba, Morituri i Stara baśń - po 6). Przed Sienkiewiczem był to najczęściej tłumaczony autor polski. |
28 July 1812 - 19 March 1887 Despite all that, he was not a man who would be interested just in covering paper with print or writing. He was deeply interested in drawing landscapes and architecture (he illustrated his reports from his journeys himself; more than 1600 of his pictures have survived till the present day), took up amateur oil painting, collected old prints (there were more than 6000 works in his collection). Kraszewski loved music. He considered playing the piano for one hour every day to be an extraordinary pleasure for him, and his reviews of concerts or opera performances are characterised by solid professionalism. He travelled widely: he visited the whole of pre-partition Poland and almost the whole of Europe. Throughout his adult life he took an active part in political activities, which resulted in him being sent to prison twice. He participated in dozens of social events, and more than once he had to stand up against public opinion. Kraszewski was born to a nobleman family whose manor was located in Dołhe near Prużany (now Belarus) and though he was born in Warsaw (his mother came there in 1812 in fear of the military activities of Napoleon’s army heading for Moscow) he regarded the Grand Duchy of Lithuania as his homeland. He spent his childhood in his grandmother’s mansion in Romanowo in Podlasie, where he would come back eagerly when he was young (nowadays the J. I. Kraszewski Museum is located there). From 1822 he went to schools in Biała Podlaska, Lublin and Świsłocza, and in 1829 he commenced studies in Wilno: first he studied medicine, then - despite his father’s disapproval - literature. After the outbreak of the Warsaw Uprising in November 1830, he and a group of his friends were arrested and he was kept in a Russian prison for more than a year, and, once released, he stayed in Wilno under police surveillance. When he was finally allowed to come back to Dołhe, Kraszewski continued the literary work he had started in Wilno and completed his education (as the Russian authorities had closed down the University in Wilno). The habit of avid but careful reading of literature and reviews from all around Europe would not leave him till his death. In 1838 he married Zofia Woroniczówna, related to the late primate and poet J. P. Woronicz. He did this against the will of his father, who thought his son wanted to reach too high. Once married, the couple settled in Wołyń. In 1853 - already parents to four children - they moved to Żytomierz. From now on Kraszewski concentrated on his literary work, though he did not avoid other activities (he became the superintendent of a high school, the director of a theatre and the Charity Association).As a result of his dispute with conservative public opinion on his critical assessment of the gentry’s attitude towards peasants, in 1859 he accepted the proposal of L. Kronenberg, a banker of Jewish origin from Warsaw, to become the editor of the "Gazeta Warszawska" and he moved with his family to Warsaw. Owing to his editorial skills, the number of "Gazeta" subscribers within half a year rose from 500 to 8000, but at the same time he had to stand the vicious remarks of anti-Semites. Just before the outbreak of the 1863 Uprising, he was politically active and thus, when the military activities began, he was announced persona non grata in Warsaw by the Petersburg-submissive local authorities and was forced to emigrate, leaving his family in Warsaw. He went to Dresden, where he lived till 1884. In Dresden he became a one-person Polish institution helping the political refugees, and organising literary life and information about Poland. With the death of many great poets of Romanticism, he became the unquestionable literary authority and the favourite of the public. In 1870 as the editor of "Tydzień" he expressed his scepticism about the dogma, approved at the 1st Vatican Council, that the pope is infallible as far as questions regarding the faith are concerned. That made him unpopular among the national orthodox church authorities, but he did not lose popularity among his readers. In 1879 in Kraków week-long celebrations on the 50th anniversary of the beginning of his literary career were held. In 1883 he was arrested in Berlin and charged with collaboration with French military intelligence, and a year later he was sentenced by the tribunal in Leipzig to three and a half years of imprisonment in a fortress. He served the sentence in Magdeburg. As a result of his illness he was temporarily released on bail and went to Italy to improve his health, and after the earthquake there he sought refuge in Geneva in 1886. There, already suffering from cancer, he contracted pneumonia, which was the direct cause of his death. His body was brought to Kraków and placed in the vault where the meritorious were buried in Na Skałce church. In his novels he would emphasise loyalty to the real world, thus he would use mimesis, but combined it with his fascination with romanticism. Very well-educated in the field of European literature and aesthetics, he regarded highly not only Balzac, Dickens, Gogol, and later Zola, but also Stendhal, even before he came to be appreciated in his own country, but his heart was always with Mickiewicz. His first works would be influenced by English sentimentalism, especially that of L. Sterne (as in: Wielki świat małego miasteczka 1832), French frenetic romantics in the style of the young V. Hugo (Kościół Święto-Michalski w Wilnie 1833) or German fantasy in the style of E.T.A. Hoffmann (Mistrz Twardowski 1840). The group of works closest to the ideals of Romanticism were his novels on the conflict of an artist with reality (i.e. Poeta i świat 1839, Powieść bez tytułu 1854) and on the life of folk people (Ulana 1843, Ostap Bondarczuk 1847 and Chata za wsią 1854, among others). In some of his works he would concentrate on women’s matters (Całe życie biedna 1840, Szalona 1880, Sama jedna 1881), and in dozens - the issues regarding the gentry or the magnates (i.e. Latarnia czarnoksięska 1843-4, Interesa familijne 1852, Dwa światy 1854, Morituri 1873). He refers to the 1863 Uprising in a series of political novels written under the name of B. Bolesławita (Dziecię Starego Miasta 1863, Moskal 1865, Żyd 1866 and others). Kraszewski would extend the subject matter of his works, diversify the plot conventions (biography, travel, romance, sensation, etc.) and stylistic forms (realistic way of expression, purpose narration, parable, diary, tale, journal).He also appreciated small literary prose forms, such as, for example, pictures, philosophical sketches and novellas (Obrazy z życia i podróży 1843, Typy i charaktery 1854, Mozaika 1884). His works would discuss all the major social and moral issues of his times and would include all the literary motifs favoured by the readers. Until 1863 he would concentrate on topical issues, during his stay in Dresden – on historical ones. Before he left the country he had written 20 historical novels, while in exile - more than 80. Unlike W. Scott he would give priority to the historical truth over fiction, and opted for criticism against the past. In this spirit he wrote Zygmuntowskie czasy (1846) and Diabła (1855), and in Dresden the so called Saxon series (Hrabina Cosel 1873, Brühl 1874 and others) as well as a group of over 20 other novels on the eighteenth century (including Bezimienna 1869, Sto diabłów 1870 and Bratankowie 1871). He was successful in using tale narration in many of his works (Ostatnie chwile księcia wojewody "Panie Kochanku" 1875, Raptularz pana Mateusza Jasienieckiego 1880 and others). His most famous enterprise within the genre of historical novels, was the series of 29 novels on the history of Poland. He started it with Stara baśń (1876) - which referred to the legendary epoch. From the very beginning the novel enjoyed great popularity, and was later his most often republished work (up to 2000 it was published more than 60 times). Next he wrote about the Piast dynasty (among others Boleszczyce 1877, Król chłopów 1881), the Jagiellonians (Semko 1882, Matka królów 1883 and others) and the oriental rulers (i.e. Boży gniew 1886). The series was completed with the posthumously published Saskie ostatki (1889). Kraszewski's literary activities were characterised by patriotic intentions, tinged with antipathy toward the aristocracy, affinity with the gentry (whose vices he would castigate, but whom he considered to be the mainstay of national awareness) and a tendency to idealise the peasants. The realists of Positivism regarded him as their teacher. Just by himself, he managed to create a library of novels, which, in the second half of the nineteenth century, was appreciated not only by Polish readers (he was a popular writer in Poland even in the twentieth century), but also by readers from the majority of European countries. More than a hundred of his novels have been translated into foreign languages. Some of them have been translated into many languages (Jermoła - 9, Ulana and Hrabina Cosel - 8, Herod baba, Morituri and Stara baśń - 6). Before Sienkiewicz he was the most often translated Polish author. |
||
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY |
|||
|
-
Księga
jubileuszowa dla uczczenia pięćdziesięcioletniej działalności literackiej
J. I. Kraszewskiego,
Warszawa 1880. |
|||
|
|
|||