WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

Józef KOPEĆ
Dr Bolesław Oleksowicz

Urodził się w 1758 roku w powiecie pińskim (obecnie część Białorusi). Przyszły autor Dziennika kształcił się więc w domu. Ojciec uczył go języka polskiego, łaciny, geometrii, języków obcych. Posiadał też zdolności plastyczne, które później wykorzysta, sporządzając podczas zesłania mapy Syberii. Około 1774 Józef Kopeć wstąpił do służby wojskowej. Służył w II brygadzie Kawalerii Narodowej Wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jako dowódca w randze porucznika dowodził szwadronem podczas wojny polsko - rosyjskiej w 1792 roku. Po zawarciu rozejmu brygadę Kopcia skierowano na Ukrainę, gdzie po złożeniu przez żołnierzy przysięgi na wierność Katarzynie II oddział wcielono do wojska rosyjskiego. Wkrótce Kopeć przystąpił do spisku, przygotowującego powstanie przeciw Rosji. Utrzymywał kontakty z działającym na Wołyniu Związkiem Dobrych Polaków. Kiedy w marcu 1794 roku wybuchła insurekcja pod wodzą Tadeusza Kościuszki odziały dowodzone przez Kopcia w brawurowym i ryzykownym rajdzie przedarły się przez tereny zajęte przez Rosjan do wojsk powstańczych.  Za ten czyn Kościuszko awansował Kopcia na stopień wicebrygadiera. W czasie insurekcji walczył m.in. pod Dubienką, Gołkowem, w obronie Warszawy. Za swoją odwagę otrzymał od Kościuszki złoty pierścień z napisem: Ojczyzna Obrońcy Swemu". W bitwie pod Maciejowicami (10 X 1794) został ranny i dostał się do niewoli. Kopcia wraz z grupą oficerów przetransportowano do Kijowa. Stamtąd, już samego, w zamkniętej kibitce wywieziono do Smoleńska. Po kilku- miesięcznym śledztwie ukazem Katarzyny II z 20 VI 1795 roku został skazany na zesłanie na Kamczatkę. Wywieziono go jako jednego z pierwszych. Na miejsce zesłania jechał kibitką. Droga wiodła przez Kazań, Perm, Jekatierinburg, Tobolsk, Irkuck do Ochocka, gdzie przesiadł się na statek, który przewiózł go do Niżnej Kamczatki ( dziś: Ust′ Kamczatsk ), portu na wschodnim wybrzeżu Półwyspu Kamczackiego.
Kopeć przebywał na zesłaniu ponad dwa lata. Władze miejscowe, pamiętające wyczyn Maurycego Augusta Beniowskiego, który w 1771 roku zorganizował ucieczkę więźniów z Kamczatki, pilnie go strzegły. W czasie pobytu na zesłaniu Kopeć prowadził obserwacje etnograficzne, interesował się życiem i obyczajami ludów syberyjskich, opisywał oglądane miasta, północną przyrodę, zbierał okazy kultury materialnej.
Ukazem z 29 XI 1796 car Paweł I uwalnia go z zesłania. Powraca do Wilna, skąd po trzech miesiącach zostaje wydalony. Zatrzymuje się w Porycku u Tadeusza Czackiego. Później przebywa w wielu domach, w których znajduje opiekę. Długo choruje, co - zdaniem samego Kopcia - było następstwem  złego leczenia po odniesionych ranach oraz trudnych warunków podczas zesłania.
Podejmuje starania , zakończone sukcesem, o prawo do sukcesji do majątku Luszniew, będącego własnością rodziny Kopciów od początku XVIII wieku. Osiągnięta stabilizacja życiowa pozwoli mu założyć rodzinę. Żeni się z Anielą Szmyderówną, z którą ma syna Józefa.
Uczestniczy też - choć w ograniczonym zakresie - w życiu publicznym. W 1812 roku zostaje przyjęty do loży masońskiej „Gorliwy Litwin". Prawdopodobnie po 1815 roku Aleksander I, car Rosji i jednocześnie na mocy konstytucji z 1815 roku król Polski, nadaje mu stopień generała. Umiera nagle w Luszniewie, w 1827 roku.
Rozgłos przyniósł mu Dziennik, wydany  we Wrocławie w 1837 roku. Zawarte w nim epizody z życia autora stały się przedmiotem zainteresowania literatów, którzy w swoich utworach nadali im kształt legendy (np. Antoni Gorecki Złączenie się brygady Kopcia z Kościuszką, 1834; Lucjan Siemieński Wieczór u jenerała Kopcia, 1842). Dziennik był w XIX wieku wielokrotnie wznawiany. Oddziałał też na twórczość niektórych poetów, m.in. korzystał z niego Juliusz Słowacki podczas pisania Anhellego (1838), poematu prozą, którego akcja dzieje się na Syberii wśród polskich zesłańców politycznych. Zapiski Kopcia były też tłumaczone na języki obce: na francuski (1839 - 1841), rosyjski (1896).

 He was born in 1758 in the Pnin district (now part of Belarus). The future author of Dziennik acquired his education at home, where his father taught him Polish, Latin, geometry and foreign languages. He was also artistically talented - he would use his talent for drawing while in exile to prepare a map of Siberia. In around 1774, Józef Kopeć joined the army. He served in the 2nd Brigade of the National Cavalry of the Grand Duchy of Lithuania. With the rank of lieutenant, he commanded a squadron during the Polish-Russian war in 1792. Once the truce was signed, Kopeć’s brigade was sent to Ukraine, where the soldiers pledged loyalty to Catherine II, and the division was incorporated into the Russian army. Soon Kopeć joined a conspiracy preparing an uprising against Russia. He was in touch with the Society of Good Poles operating in Wołyń. When, in March 1794, Kościuszko's insurrection broke out, the divisions led by Kopeć broke out in a risky and daring action of the area occupied by the Russians to meet the insurgency army. In recognition of this deed, Kościuszko promoted Kopeć to the rank of vice-brigadier. During the insurrection, Kopeć fought in the battles of Dubienka and Gołkowo, and in the defence of Warsaw. For his bravery, Kościuszko awarded him a gold ring with the following inscription: “From the Country to Its Defender". In the Battle of Maciejowice (10 X 1794) he was injured and taken into captivity. Kopeć, together with a group of officers, was transported to Kiev. From there, Kopeć, this time alone, was taken away in a closed kibitka to Smolensk. After an investigation lasting a few months, in accordance with the ukase of Catherine II of 20 April 1795, he was sent into exile to Kamchatka. He was exiled as one of the first. To reach his final destination he was transported in a kibitka through Kazań, Perm, Jekatierinburg, Tobolsk and Irkutsk to Ochotsk, where he transferred to a ship which took him to Ust’Kamchatsk, a sea-port on the eastern coast of the Kamchatka Peninsula.
Kopeć spent two years in exile. The local authorities, bearing in mind the famous deed of Maurycy August Beniowski, who, in 1771, had organised an escape of prisoners from Kamchatka, guarded him very carefully. While in exile, Kopeć conducted ethnographical observations, became interested in the life and traditions of the Siberian tribes, described the towns he saw and the northern flora, and collected examples of material culture.
With the ukase of Tsar Paul I of 29 November 1796, he was released from exile. Kopeć came back to Wilno, from where he was expelled after three months. He stayed in Porycko at Tadeusz Czacki’s. Later he stayed in many houses where he was taken care of. He was ill for a long time as a result of the bad treatment of his wounds and the hard conditions endured in exile, as Kopeć stated himself.
He attempted, successfully, to obtain the right of succession to the Luszniew estate, which had belonged to the Kopeć family since the early 18th century. The achieved stabilisation allowed him to set up a family. He married Aniela Szmyderówna, who gave birth to his son Józef.
He participated, albeit to a limited extent, in public life. In 1812 he became a member of the Masonic lodge “The Eager Lithuanian". Probably after 1815, Alexander I, the Tsar of Russia and at the same time the King of Poland (as stipulated in the constitution of 1815), awarded him the rank of general. Kopeć died suddenly in Luszniewo in 1827.
Kopeć became famous thanks to his Dziennik, published in Wrocław in 1837. The fragments of the author's life described in this book attracted the wide interest of literary men, who turned those fragments into a legend (e.g. Antoni Gorecki Złączenie się brygady Kopcia z Kościuszką, 1834; Lucjan Siemieński Wieczór u jenerała Kopcia, 1842). Dziennik was published many times during the 19th century. It made its impact on the works of some poets; Juliusz Słowacki made use of it when writing Anhelli (1838), a poem in prose, with the plot set among the Polish political exiles in Siberia. Kopeć’s work was also translated into foreign languages: French (1839-1841), Russian (1896).

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

 - A. Mickiewicz, Wykład XXIII. Wykład XXIV [ w: ] Literatura  słowiańska. Kurs drugi. Przeł. L. Płoszewski [ w: ] Dzieła. T. IX. Oprac. J. Maślanka, Warszawa 1997.
- A. Kuczyński, Wkład polskich podróżników do historii   etnografii. Relacja Józefa Kopcia o ludach Syberii. "Etnografia Polska" T. 13, 1969.
- A. Kuczyński, „Kamczadal jest dobry z natury ..." Relacja Józefa Kopcia [ w: ] Ludy dalekie a bliskie. Antologia polskich relacji o ludach Syberii, Wrocław 1986.
- Z. Libera, O "Dzienniku podróży" Józefa Kopcia. "Wiek Oświecenia" nr 9, 1993.
- Dziennik Józefa Kopcia brygadiera wojsk polskich. Z rękopisu Biblioteki Czartoryskich opracowali i wydali A. Kuczyński i Z. Wójcik, Warszawa - Wrocław 1995 . 

DZIENNIK PODRÓŻY ...

BIOGRAMY

OPRACOWANIE: MAREK ADAMIEC