WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

Franciszek KARPIŃSKI
Prof.  dr hab. Irena Kadulska

Franciszek Karpiński (1741-1825), nazywany poetą serca urodził się w Hołoskowie na Pokuciu jako syn ubogiego szlachcica. Staranną edukację zwieńczył dyplomem doktora filozofii i nauk wyzwolonych, otrzymanym w akademii lwowskiej. Po studiach wyjechał na półtora roku do Wiednia, by doskonalić znajomość języków obcych i słuchać wykładów znakomitych przyrodników. Wyjazd ten pozwolił mu także odsunąć się od skłóconych konfederatów barskich. 

Wróciwszy do kraju pędził skromny żywot ziemianina-dzierżawcy, a jako poeta zyskał uznanie środowiska prowincjonalnego. Obok wierszy okolicznościowych, religijnych i patriotycznych pisze tchnące czułym wzruszeniem liryki miłosne. Trzy miłości swego życia nazwał Justynami i przeżyciom tym nadał najpiękniejszy kształt liryczny.

Dobiegający czterdziestego roku życia poeta wydał w 1780 r. swój pierwszy tomik Zabawek wierszem. Zadedykował go ks. Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu, zyskując zaproszenie do książęcej siedziby w Warszawie. Pobyt w stolicy przyniósł mu popularność, zbliżył do poetów kręgu Czartoryskiego, a także do środowisk wielkopańskich i króla. Poeta, świadomy swej wartości, oczekiwał materialnej poprawy swej sytuacji. Równocześnie demonstrował całkowitą wewnętrzną niezależność i szczerość pozbawioną kurtuazji. Swe rozczarowania przeżył głęboko i opuścił stolicę. Odtąd wielokrotnie powracał na wieś i przybywał do stolicy. Karpiński, marzący o posiadaniu "jednej wioski do śmierci", doświadczał równocześnie przyciągania wielkiego świata.

Poetyckim plonem pobytu w Warszawie były kolejne 3 tomy Zabawek wierszem i prozą zawierające m. in. teoretyczną rozprawę o poezji sentymentalnej, utwory poetyckie i przekłady: Ogrodów J. Delille, List o ogrodach Chińczyków W. Chambers'a oraz List o ogrodach dawnych Rzymian Caiusa Pliniusa. Wkrótce, w następnych tomach Zabawek poeta zamieścił tłumaczenie Psałterza Dawida.

Przez wiele kolejnych lat pełnił funkcję guwernera w wielkopańskich domach, a równocześnie pozostawał prowincjonalnym szlachcicem-dzierżawcą. Wysoko ceniony w warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk nigdy nie przyjął proponowanych mu honorowych funkcji. Pod koniec życia nabył na własność wieś Chorowszczyznę w powiecie wołkowyskim. Tu kończył pisanie swego pamiętnika wewnętrznego, opartego na Wyznaniach J.J. Rousseau.

Karpiński - twórca nurtu sentymentalnego w liryce polskiej, pozostawał pod wpływem J.J. Rousseau. Przejął russowską postawę nadmiernej czułości, prymatu natury i prawdy, odczuwania samotności i wolności. Wprowadził do poezji polskiej nową, sentymentalną normę intymności, uczynił czułość nie tylko postawą ale i kategorią teoretycznoliteracką. W jego pismach odnajdujemy odwołania do Younga, Thomsona, Gessnera, Woltera.

Trwałe miejsce w literaturze zapewniła mu poezja wzruszeń osobistych i intymnych oraz liryka religijna (Pieśni nabożne). Torował drogę postawom romantycznym. Adam Mickiewicz w swych paryskich wykładach o literaturze słowiańskiej porównał Karpińskiego z Goethem.

Franciszek Karpiński, known as the poet of the heart, was born in Hołoskowo in Pokucie as the son of a poor nobleman. The crowning glory of his thorough education was a PhD degree in Philosophy and Liberal Arts at the Academy of Lwów. After graduation he went to Vienna for a year and a half in order to practise foreign languages and to listen to lectures by superb biologists. This journey allowed him to separate himself from the quarrelling Bar Confederates.

After returning to his home country he led a modest life of a tenant landlord, and he gained the appreciation of provincial circles as a poet. Apart from occasional, religious and patriotic poems, he wrote love poems which emanated tender emotions. He gave the name of Justine to the three loves of his life and he gave the most beautiful lyrical shape to his feelings.

In his late thirties the poet published his first volume Zabawki wierszem. It was dedicated to Prince Adam Kazimierz Czartoryski, which won him an invitation to the prince’s residence in Warsaw. His stay in the capital brought him fame. It also brought him closer to the poets of Czartoryski’s circle as well as to the milieu of the high nobility and the king. The poet, aware of his value, expected an improvement in his financial situation. He simultaneously demonstrated a total internal independence and a frankness which was devoid of courtesy. He painfully experienced his disappointments and left the capital. From that moment he repeatedly returned to the countryside and then came back to the capital. Karpiński, who dreamt about owning "one village till death", was simultaneously lured by the wide world.

The poetic fruits of his stay in Warsaw were the three subsequent volumes of Zabawki wierszem i prozą which included a theoretical thesis on sentimental poetry and poems and translations: Gardens by J. Delille, A Letter about Chinese Gardens by W. Chambers and A Letter about the Gardens of the Ancient Romans by Caius Pliny. Soon, in the next volumes of Zabawki, he included the translation of Psałterz Dawida. 

For many of the following years he worked as a private tutor at high nobility houses, and at the same time remained a provincial tenant landlord. He was highly valued in the Society of Friends of Science in Warsaw but never accepted any honorary functions which were offered to him. Near the end of his life he bought the village of Chorowszczyzna in the Vołkov district. There he completed his internal diary, based on Confessions by J.J. Rousseau.

Karpiński - the creator of the sentimental current in Polish lyricism - remained under Rousseau’s influence. He assumed his attitude of excessive tenderness, the primary role of nature and truth, and the feeling of loneliness and freedom. He introduced into Polish poetry a new, sentimental norm of intimacy. He transformed tenderness not only into an attitude but also into a category of literary theory. References to Young, Thomson, Gessner and Voltaire may be found in his writings.

The poetry of personal and intimate emotions, as well as his religious lyrics, ensured him an ever-lasting place in literature. He paved the way for Romantic attitudes.Adam Mickiewicz, in his Parisian lectures on Slavic literature, compared Karpiński to Goethe.

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

- Teresa Kostkiewiczowa, Model liryki sentymentalnej w twórczości Franciszka Karpińskiego. Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1964. Z Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej, II.

- Andrzej Krzysztof Guzek, Franciszek Karpiński. W: Pisarze polskiego oświecenia. T.I, red. T. Kostkiewiczowa i Z. Goliński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992, s.608-639.