|
Zapisał
się w dziejach literatury polskiej jako tłumacz utworów
religijno-budujących i fabularnych. O kolejach jego życia wiemy
niewiele. W roku 1503 wpisał się na Akademię Krakowską, w 1513 został
bakałarzem. Jako tłumacz czynny był w pierwszej połowie XVI wieku.
Kulturze polskiej przyswoił kilka utworów, które w jego przekładzie
- z łaciny - otrzymały następujące tytuły: Żywot świętej Anny...(1520),
Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a
sprosnym, a wszakoż, jako o nim powiedają, barzo wymownym, z figurami
i z gadkami smiesznymi (1521), Poncjan,
który ma w sobie rozmaite powieści miłe barzo ku czcieniu, wzięte z rzymskich dziejów (ok. 1530).
Pierwszy
z wymienionych utworów był przekładem średniowiecznej legendy
napisanej po łacinie Vita
sanctissimae matronae Annae. Należąc do hagiografii, obfitował on
w obrazy cudowności, charakterystyczne dla starochrześcijańskich
apokryfów. Jednocześnie odwoływał się do realiów codzienności, do
doświadczeń życiowych przeciętnych ludzi, ich mentalności i wyobraźni.
Dzięki temu funkcjonował jednocześnie jako utwór religijno-budujący
i fabularny - obok Rozmów, które
miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym oraz Poncjana.
Rozmowy...,
oparte na pochodzącej z początku XVI wieku wersji zatytułowanej Collationes...,
zachowały
się tylko we fragmentach, dających jednak wyobrażenie o całości. W
roli interlokutorów występują tu Marchołt, wyjątkowo brzydki i
prostacki w sposobie bycia, oraz Salomon, król izraelski, słynący z mądrości.
Z toczących się między nimi rozmów
zwycięsko wychodzi pierwszy z nich, Marchołt, kpiący z króla,
z jego uczoności. Przegrywa Salomon, operujący w dialogu gotowymi
formułkami i sentencjami, głównie biblijnego pochodzenia. Marchołt
stał się bardzo popularnym bohaterem literackim przełomu średniowiecza
i renesansu - obok Ezopa
i Sowizdrzała.
Poncjan
był znanym w Azji (już w V wieku n. e.) i Europie zbiorem opowiadań.
W Polsce spopularyzował się za sprawą Jana z Koszyczek i był tu
wydawany jeszcze w początkach XX wieku. Wymieniony w tytule Poncjan był
cesarzem, przed którym małżonka oskarżyła swego pasierba,
Dioklecjana, o niecne wobec niej zamiary. Cesarz, przekonany o zasadności
zarzutów, wydał nań wyrok śmierci. Wówczas siedmiu mędrców
zdecydowało się - by odwlec wykonanie wyroku - opowiedzieć swemu władcy
historie mające świadczyć o przewrotności kobiet. Z kolei cesarzowa
opowiadała mężowi o złych doradcach monarchy. Dioklecjan zabrał głos
jako ostatni, demaskując rzeczywiste zamiary macochy. Powstał w ten
sposób zbiór kilkunastu opowieści, które pozostawały zarówno w
epoce staropolskiej jak i później w obiegu ustnym i lekturowym.
Zasługą
Jana z Koszyczek jest udostępnienie czytelnikowi polskiemu znanych w
Europie utworów fabularnych, i to w przekładzie wyróżniającym się
precyzją i bogactwem słowa. Być może dziełem jego
był również - pochodzący z ok. roku 1540 - zbiór niemal
czterdziestu exemplów, wydawany później pod tytułem Historie
rzymskie. Powstał on na podstawie znacznie obszerniejszego (liczącego
już w wydaniu z 1472 roku 150 opowiadań) popularnego w Europie zbioru Gesta Romanorum, obejmującego anegdoty, umoralniające opowieści i
przypowieści. Jan z Koszyczek nie tylko zgromadził owe exempla, ale
prawdopodobnie przełożył je, przynajmniej częściowo, z łaciny na język
polski.
|
He
is noted in the history of Polish literature as a translator of
religious and edifying works and fables. Very little is known about his
life. In 1503, he enrolled in the Kraków Academy, then in 1513 he
obtained his bachelor’s degree. As a translator he was active in
the first half of the 16th century. He introduced to Polish culture
several works which, in his translations from Latin, had the following
titles: Żywot
świętej Anny...(1520), Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a
sprosnym, a wszakoż, jako o nim powiedają, barzo wymownym, z figurami
i z gadkami smiesznymi (1521), Poncjan,
który ma w sobie rozmaite powieści miłe barzo ku czcieniu, wzięte z rzymskich dziejów (c. 1530).
The
first of the works listed above was a translation of a medieval legend
written in Latin, Vita
sanctissimae Annae. Belonging to the genre of hagiography, it
contained numerous examples of miracles characteristic of old Christian
apocrypha. At the same time, it referred to pictures of everyday life,
to the life experiences of ordinary people, and to their mentality and
imagination. Thanks to that, it functioned both as a religious and an
edifying work, and as a fable, as was also the case with Rozmowy,
które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym... and
Poncjan.
Rozmowy...,
based on a version entitled Collationes..., dating back to the beginning of the 16th century,
has survived only in fragments, yet it offers an image of the whole. The
roles of interlocutors are taken by Marchołt, who is extremely ugly and
boorish in manners, and Salomon, the Israelite king famous for his
wisdom. The one who is victorious after the verbal combat is Marchołt
who jeers at the king and his honesty. Salomon, who uses in the
conversation clichés and maxims, usually taken from the Bible, is
defeated. Marchołt became a very popular literary protagonist of the
period at the end of the Middle Ages and the beginning of the
Renaissance, similar to Aesop and Sowizdrzał.
Poncjan
was a collection of stories known in Asia (already in the 5th
century BC) and Europe. In Poland, it was popularised thanks to Joannes
de Coszycze and was still being published here as recently as at the
beginning of the 20th century. Poncjan, mentioned in the
title, was an emperor whose wife accused her stepson, Diocletian, of
mischievous intentions towards her. The emperor, convinced of the
reasonableness of the accusations, proclaimed the death penalty. Then,
seven sages decided that, in order to postpone the execution of the
sentence, they would tell their emperor stories indicating the
deceitfulness of women. In turn, the empress told her husband about the
emperor’s bad advisors. Diocletian took his turn as the last one
and revealed the true intentions of his stepmother. In such a way, a
collection of several stories was created which remained in oral and
written circulation in the old Polish epoch, and later on as well.
It is the merit of Joannes de Coszycze that fables known in Europe were
made available to the Polish reader, and, what is more, in a translation
distinguished for its precision and richness of vocabulary. Possibly,
one of his works is also a collection of almost forty exempla, dating
back to 1540, later published with the title Historie
rzymskie. It was
created on the basis of Gesta
Romanorum, a much broader collection (containing 150 stories already
in the edition of 1472) which was popular in Europe and which contained
anecdotes, moralising stories and parables. Not only did Joannes de
Coszycze gather these exempla but he probably translated them, at least
in part, from Latin into Polish.
|