WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

Mikołaj HUSSOWSKI (Hussowczyk, Hussovius, z Hussowa)
Prof.  dr hab. Edmund Kotarski

Należał do grona poetów polsko-łacińskich wczesnego renesansu. Pozostawił po sobie kilka utworów - okolicznościowych i epickich, spośród których wyróżnia się poziomem Carmen de statura, feritate ac venatione bisontis (Pieśń o wyglądzie, dzikości i polowaniu na żubra, Kraków 1523). Poemat powstał w szczególnych okolicznościach. Erazm Ciołek postanowił ówczesnego papieża, Leona X, zamiłowanego myśliwego, obdarować wypchanym żubrem. Okaz tego egzotycznego zwierzęcia miał dostarczyć Mikołaj Radziwiłł, wojewoda wileński, a napisanie stosownego poematu zlecono Hussowskiemu. Zanim jednak utwór powstał, papież nieoczekiwanie zmarł; życia dokonał również (w Rzymie) biskup. Pieśń o żubrze (polski odpowiednik łacińskiego skrótu Carmen de bisonte) w tej sytuacji nie ukazała się - jak planowano - we Włoszech, lecz w Krakowie (dedykowana królowej Bonie - jak wiadomo - Włoszce), po powrocie poety do kraju. Autor korzystał z pisarskich doświadczeń twórców licznych poematów myśliwskich powstałych w otoczeniu Leona X. Przejął schemat kompozycyjny, sztukę kształtowania narracji, wszelako w doborze materiału faktograficznego zachował pełną niezależność. Jest ona widoczna przede wszystkim w opowieściach o Litwie i jej władcach, zwłaszcza o Witoldzie, o puszczy litewsko-białoruskiej i zwierzynie, o sposobach polowania na żubra, o jego wyglądzie i zachowaniach. Poeta opierał się, co dla obcego odbiorcy (a z myślą o nim Hussowski swój poemat pisał) było wyjątkowo cenne, na poczynionych przez siebie obserwacjach, osobistych przeżyciach, odwoływał się do wiedzy historycznej dotyczącej Litwy, natomiast - w przeciwieństwie do autorów włoskich - zrezygnował ze sztafażu antycznego, mitologicznego. Osadził utwór w realiach swojego czasu i swojego miejsca. W zakończeniu poematu zawarł apel do władców chrześcijańskich, zachęcający ich do wspólnego przeciwstawienia się Turkom. Znalazł się w ten sposób wśród tych licznych autorów staropolskich, którzy niejednokrotnie zabierali głos w sprawie tureckiego niebezpieczeństwa.

It is not known when Mikołaj Hussowski was born. It is usually assumed to be some time between the years 1475 and 1485. The place of birth is also uncertain. It might have been Hussowo near Lańcut, or perhaps in Belarus. It is also not known when he died; he was definitely still alive in 1533. He had previously attracted the attention of Erazm Ciołek, the Bishop of Płock, and became his courtier. In 1521 he accompanied the bishop in his journey to Rome and stayed there until the following year. Hussowski returned to Poland after the death of his protector. He settled in Kraków, where he probably had his ordination.

Mikołaj Hussowski belonged to the circle of Polish-Latin poets of the early Renaissance. He left some occasional and epic works, among which there is Carmen de statura, feritate ac venatione bisontis ("A Song about the Appearance, Savagery and Hunting of the Bison", Kraków 1523). The poem was created in peculiar circumstances. Erazm Ciołek decided to present the then Pope, Leon X, who was a keen hunter, with a stuffed bison. Mikołaj Radziwiłł, the Palatine of Wilno, was to provide a specimen of a bison, and Hussowski was asked to write a suitable poem. However, before the poem was written, the Pope died unexpectedly, and the bishop’s life also came to its end (in Rome). Therefore, Pieśń o żubrze ("A Song about the Bison") (the Polish equivalent of the Latin abbreviation Carmen de bisonte) was not published in Italy, as had been planned, but in Kraków (and was dedicated to Queen Bona, an Italian) after the poet’s return to the country. The author made use of the literary experiences of the authors of numerous hunting poems created in Leon X’s court. He took over their compositional scheme and the art of shaping the narration. In terms of choosing the factual material, however, he remained completely original. This originality can be seen mostly in the stories about Lithuania and its rulers, especially about Duke Witold, about the Lithuanian-Belarussian primeval forests and the game, the ways of hunting the bison, its appearance and behaviour. The poet based the poem on his own observations and  personal experiences, which for a foreign reader (and it was with him in mind that Hussowski wrote his poem) were exceptionally valuable, and referred to his own knowledge of history of Lithuania, and, contrary to Italian authors, gave up the ancient or mythological style. He placed his poem in the reality of his own time and place. At the end of the poem he inserted  an appeal to Christian rulers to stand up to the Turks. In this way he is included among those numerous Old Polish authors who took the floor about the Turkish danger.

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

- Najstarsza poezja polsko-łacińska, oprac. M. Plezia, Wrocław 1952.
- Antologia poezji polsko-łacińskiej, wstępem opatrzyła i oprac. A. Jelicz, Szczecin 1985.
-  J.Krókowski, Mikołaja Hussowskiego „Carmen de bisonte” , Wrocław 1959.
-  J.Nowak-Dłużewski, Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Czasy zygmuntowskie, Warszawa 1966.
-  S.Zabłocki, Poezja polsko-łacińska wczesnego renesansu, w: Problemy literatury staropolskiej, pod red. J. Pelca, seria druga, Wrocław 1973.
-  C.Backvis, Mikołaj z Hussowa, w tegoż: Szkice o kulturze staropolskiej, Warszawa 1975.