WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

Wojciech BOGUSŁAWSKI
 dr Marek Adamiec

Urodził się 9 kwietnia 1757 we wsi Glinno pod Poznaniem w rodzinie szlacheckiej. Kształcił się u pijarów w Warszawie, w 1770 immatrykulowany w Akademii Krakowskiej, w następnym roku kształcił się w Szkołach Nowodworskich. Przebywał na dworze biskupa krakowskiego K. Sołtyka. W 1775 wstąpił do gwardii pieszej litewskiej, wystąpił z wojska - na skutek pominięcia w awansie - 24 lutego 1778 w stopniu podchorążego. W tym roku debiutuje jako aktor, śpiewak operowy i autor dramatyczny. Libretto opery Nędza uszczęśliwiona do muzyki M. Kamieńskiego (wyst. 11 lipca 1778) inicjuje polską twórczość operową opartą na motywach ludowych. W 1781 przenosi się do teatru lwowskiego, powróciwszy do Warszawy wchodzi do Zrzeszenia Aktorów Narodowych, w roku 1783 uzyskał przywilej na teatr polski w Poznaniu. 1 maja 1783 mianowany dyrektorem sceny polskiej, a potem także dyrektorem zespołów obcych w przedsiębiorstwie M.J. Lubomirskiego. W sierpniu 1784 za Stanisławem Augustem podążył do Nieświeża, zorganizował występy podczas sejmu w Grodnie. W lutym 1785 przeniósł się do Wilna, skąd organizował stałe wyjazdy do Grodna, Dubna i Lwowa. Na wezwanie Stanisława Augusta Poniatowskiego w lutym 1790 objął ponownie scenę warszawską, wystawiając sztuki patriotyczne. Za rządów Targowicy popadał w konflikt z władzami, min. z powodu wystawienia Henryka VI na łowach. W 1792, w listopadzie wystawił Meropę Voltaie'a - pierwszą na scenie narodowej tragedię, w 1793 operę Axur z muzyką A. Salierego we własnym przekładzie. W roku 1794 należał do sprzysiężenia kościuszkowskiego; wystawienie Krakowiaków i górali 1 marca odegrało ważną rolę agitacyjną; 18 kwietnia 1794 podpisał Akt powstania, brał udział w pracach Deputacji Rewizyjnej i Indagacyjnej. Na polecenie Rady Najwyższej Narodowej wznowił przerwane przedstawienia. 4 listopada 1794 opuszcza Warszawę, ocalając majątek teatralny i osobisty. W roku 1795 rozpoczyna działalność teatralną we Lwowie, tutaj wystawia po raz pierwszy w Polsce we własnym przekładzie (na podstawie adaptacji niemieckiej) Hamleta (1797). W roku 1799 powraca do Warszawy; gdzie kieruje teatrem przez najbliższe 14 lat. Za rozpowszechnianie ulotek z tekstem patriotycznym w 1801 władze pruskie zakazują Bogusławskiemu występów pod karą więzienia; zakaz zostaje anulowany za wstawiennictwem wysokich władz wolnomularskich. W 1802 wystawił Zaczarowany flet Mozarta, inicjował przekłady tragedii Racine'a i Corneille'a. W czerwcu 1802 przyjęty w Poznaniu przez Fryderyka Wilhelma otrzymuje przywilej na 10 lat na prowadzenie teatru we wszystkich językach. Za jego sprawą przebudowano Teatr Narodowy w Warszawie, na własny koszt przebudował teatr we Lwowie. W 1811 otwarto dzięki jego staraniom Szkołę Dramatyczną w Warszawie. Przekazawszy w 1814 dyrekcję teatru zięciowi - L. Osińskiemu, prowadził nadal czynną działalność jako aktor i organizator życia teatralnego. 20 listopada 1827 wystąpił po raz ostatni na scenie w komedii Koszyk wiśni. W 1824 zamieszkał we wziętym w wieczysta dzierżawę Jasieniu. Należał do masonerii, w loży Świątynia Mądrości otrzymał stopień mistrza. Dwukrotnie wysuwano jego kandydaturę do Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Wszystkim swoim nieślubnym dzieciom dał swoje nazwisko. Zmarł w Warszawie 23 lipca 1829.

Wykłady wygłaszane w Szkole Dramatycznej przygotował do druku pt. Dramaturgia, czyli Nauka sztuki scenicznej; cz. 2 pt. Mimika nie ukazała się drukiem. Opracował w formie pamiętnika Dzieje Teatru Narodowego wraz z sylwetkami aktorów swoich czasów. Dorobek dramatopisarski obejmuje około 80 tytułów, z czego większość stanowią tłumaczenia bądź też adaptacje, zgodne z konwencją oświeceniowego przekładu literackiego; we własnej twórczości wykorzystywał przede wszystkim wzorce angielskie i włoskie.

Szczególne znaczenie w twórczości Bogusławskiego odgrywa opera komiczna z muzyką J. Stefaniego pt. Krakowiacy i górale, powstała w latach 1793-1794, ponoć z inicjatywy spisku, poprzedzającego powstanie kościuszkowskie. Premiera 1 marca 1794 przyjęta została entuzjastycznie, po trzecim wystawieniu zabroniona przez ambasadora carskiego, powróciła na scenę w czasach insurekcji kościuszkowskiej. Ponownie wystawiony we Lwowie utwór cieszył się wielką popularnością, był nieustannie aktualizowany, przerabiany (stąd różne wersje tytułu), miał także liczne kontynuacje. Nie odnaleziono tekstu spektaklu premierowego; pierwodruk berliński z roku 1841 oparty jest na jednym z rękopisów Bogusławskiego.

Born on 9 April 1757 in the village of Glinno near Poznań to a noble family. He attended the Piarist school in Warsaw, then enrolled in the Kraków Academy in 1770. After a year he continued his education in the Schools of Nowy Dwór. He was a frequent visitor at the estate of Bishop Sołtyk of Kraków. In 1775 he joined the Lithuanian infantry guards. On 24 February 1778 Bogusławski left the army with the rank of Officer-Cadet, disappointed with the lack of his expected promotion. That year he made his debut as an actor, an opera singer and a dramatist. The libretto of the opera Nędza uszczęśliwiona, to the music of Kamieński (staged on 11 July 1778) marked the beginning of Polish folk-based opera. In 1781 he moved to the Lwów Theatre. On his return to Warsaw, he joined the Association of National Actors, then in 1783 he was granted permission to found a Polish theatre in Poznań. Appointed the director of the Polish Theatre on 1 May 1783, he also became the director of foreign ensembles in Lubomirski’s enterprise. In August 1784 he followed King Stanislaw August to Nieśwież and organised performances during the Parliamentary debates in Grodno. In February 1785 he moved to Wilno, and arranged regular performances in Grodno, Dubno and Lwów. In response to the appeal of Stanisław August Poniatowski, he resumed the directorship of the Warsaw Theatre in order to stage patriotic plays. At the time of the Targowica Confederation he came into conflict with the administration - one of the reasons for this was the staging of Henryk IV na łowach. In November 1792 he staged Voltaire’s Meropa – the first tragedy to be put on in the National Theatre, then in 1793 an opera entitled Axur in his own translation, to the music of Salieri. In 1794 he joined the conspiracy led by Kościuszko, assisting the agitation by staging Krakowiacy i górale on 1 March; on 18 April he signed the Act of Insurrection; he also participated in the activities of the Revisory and Interrogatory Deputation. At the request of the Supreme National Council he resumed the presentation of performances. On 4 November 1794 he left Warsaw, saving the theatre property and his personal belongings. In 1795 he started his activities on the Lwów stage and for the first time in Poland put on Hamlet, in his own translation (based on a German adaptation) (1797). He returned to Warsaw in 1799 and directed the Warsaw theatre for the next 14 years. In 1801 the Prussian administration banned Bogusławski from producing performances on pain of imprisonment for the publication of patriotic leaflets. The ban was then removed, thanks to the intervention of high Masonic authorities. In 1802 Bogusławski staged Mozart’s The Magic Flute and initiated the translations of tragedies by Racine and Corneille. Received by Friedrich Wilhelm in Poznań in June 1802, Bogusławski was granted the privilege of organising performances in all languages for 10 years. He arranged for the National Theatre in Warsaw and the theatre in Lwów to be rebuilt (the latter at his own expense). Thanks to his efforts, the School of Drama was opened in Warsaw in 1811. Having handed over the directorship of the theatre to his son-in-law, Osiński, he remained active as an actor and as an organiser of theatrical life. On 20 November 1827, he performed on stage for the last time in the comedy Koszyk wiśni. In 1824 he moved to an estate in Jasień, which he had taken on perpetual lease. He belonged to the Freemasons and was a Master in the lodge "The Temple of Wisdom" and was nominated twice to the Society of the Friends of Science. He gave his name to all his illegitimate children. Bogusławski died on 23 July 1829 in Warsaw.

He prepared all his School of Drama lectures for print, entitled Dramaturgia, czyli Nauka sztuki scenicznej (Dramaturgy, or The Art of Stage Plays); the second volume entitled Mimika (Mimics) was not published. Bogusławski wrote Dzieje Teatru Narodowego (The History of the National Theatre), including profiles of his contemporary actors. His playwriting output comprises about 80 items, most of which are translations or adaptations, according to the convention of Enlightenment literary translation; in his own productions he based above all on English and Italian models.

The work of special importance in Bogusławski’s output is the comic opera to the music of Stefani, entitled Krakowiacy i górale, created in the years 1793-1794, supposedly on the initiative of the conspiracy preceding the Kościuszko Insurrection. The first-night performance on 1 March 1794 was enthusiastically received but after the third performance the opera was banned by the Tsar’s ambassador and it only returned to the stage at the time of the Insurrection. Re-staged in Lwów, the opera was immensely popular, it was later constantly updated and re-staged (hence different versions of the title) and it also had numerous sequels. The text of the first-night performance has never been found, the first Berlin edition dated 1841 is based on one of Bogusławski’s manuscripts.

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY