|
|||
Józef BAKA
|
|||
|
Urodził się 18 marca 1707 (ewent. 1706) na Białorusi w rodzinie szlacheckiej. Wstąpił do zakonu jezuitów, kształcił się w Akademii Wileńskiej. W uczelni tej wykładał później retorykę, wcześniej uczył w szkołach jezuickich. Ponad dwadzieścia lat pracował pośród ludu wiejskiego Litwy i Białorusi. Ufundował placówkę misyjną zwana Missio Bakana. W 1773 roku Akademia nadała mu tytuł doktora teologii. Pod koniec życia osiadł w Wilnie, w domu profesorów przy kościele św. Kazimierza, gdzie był kaznodzieją Bractwa Dobrej Śmierci. Cieszył się sławą dobrego oratora. Zmarł 2 czerwca w Warszawie w 1780 roku. Jest autorem zbioru modlitw, medytacji i przestróg przed śmiercią wydanego w 1766 roku w Wilnie. Zbiór składa się z dwóch części: z Uwag rzeczy ostatecznych i złości grzechowej oraz z Uwag śmierci niechybnej. Część pierwsza, poświęcona tematyce grzechu, pokuty, śmierci, Sądu Bożego, kary, ma charakter refleksyjno-modlitewny. Część druga nawiązuje do średniowiecznej tradycji tańców śmierci. Zawartym w wierszach obu części wizerunkiem okrutnej śmierci rządzi groteska, czarny humor, a obrazem rzeczywistości - poetyka świata na opak, rodem z folkloru i literatury sowizdrzalskiej. Baka nie cofa się przed skrajnie makabrycznym ukonkretnieniem wyobrażeń mortalistycznych i eschatologicznych, brutalizacją i trywializacją kresu życia, przed okropnością otwartego grobu, rozkładu ciała i degradacją materialnego otoczenia człowieka. Ekspresywne obrazy nędzy świata -"śmieciska", człowieka - worka gnoju, zwierząt budzących przestrach i obrzydzenie demaskują iluzję szczęścia ziemskiego. Intencją poety jest wywołanie w czytelniku wstrząsu duchowego i skłonienie do religijnej odnowy. Baka doskonale się orientował w zachowaniach ludzi swojej epoki, w ich zwyczajach, zajęciach, przyjemnościach i modzie. W Uwagach utrwalił popularne gry, zabawy, zagadki, posługiwał się przysłowiami i zwrotami przysłowiowymi, językiem rubasznym, dosadnym, szyderczym, niewolnym od kolokwializmów i wulgaryzmów; nie stronił od konceptów, dwuznaczności, gier językowych, kalamburów. Nagromadzenie rzeczowników i czasowników, mnogość wyrazów jednosylabowych, tok wersowy, przypominający dziecięcą wyliczankę, unaoczniają niszczący wszystko czas i ruch ku śmierci. Imaginacja Baki, obrazowanie i język Uwag stały się źródłem inspiracji dla wielu twórców: Jarosława Marka Rymkiewicza, Mirona Białoszewskiego, Stanisława Grochowiaka, Jerzego Harasymowicza, ks. Jana Twardowskiego. W latach dziewięćdziesiątych ustanowiono Nagrodę poetycką im. ks. Józefa Baki. |
Józef Baka was born to a noble family in Belarus on 18 March 1707 (possibly 1706). He joined the Order of Jesuits, and studied at the Vilnius Academy. He later lectured in rhetoric at the Academy, and before that had taught in various Jesuit schools. He worked among the people from the countryside of Lithuania and Belarus for over twenty years. Baka founded a missionary institution called Missio Bakana. In 1773 he was awarded the degree of Doctor of Theology by the Academy. Towards the end of his life he settled in Vilnius, in the professors’ house by the Church of St Kazimierz, where he was a preacher of the Brotherhood of a Good Death. He was considered a good orator. He died on 2 June 1780 in Warsaw. He was the author of a collection of prayers, meditations and warnings before death, published in Vilnius in 1766. It consists of two parts: Uwagi rzeczy ostatecznych i złości grzechowej ("Comments On Final Things and Sinful Anger") and Uwagi śmierci niechybnej ("Comments On Certain Death"). The first part, devoted to the themes of sin, repentance, death, the Day of Judgement and punishment, is of a reflective and prayer-like character. The second part refers to the medieval tradition of the Dance of Death (danse macabre). In both parts, the picture of cruel death is ruled by grotesque and black humour, and the picture of reality by the poetics of the world turned upside down, originating in folklore and roguish literature. Baka does not hesitate to paint an extremely tangible picture of mortal and eschatological ideas, to brutalise and trivialise the end of life, to show the horrors of the open grave, the bodily decay and degradation of the material surroundings of man. Expressive pictures of misery: the world as a "rubbish dump", man as a "sack of manure", scary and disgusting animals, expose the illusion of earthly happiness. The poet’s intention is to shock the reader spiritually and to persuade him to experience religious restoration. Baka was aware of the behaviour of the people of his epoch, their customs, occupations, pleasures and fashion. He recorded popular games, plays and riddles in Uwagi, used proverbs, coarse, crude and sneering language full of colloquial and vulgar expressions. He never avoided concepts, double-entendres, linguistic games or puns. The accumulation of nouns and verbs, the multitude of one-syllable words and the verse similar to childhood counting-out rhymes all point to the destructiveness of time and the movement towards death. Baka’s imagination and the illustrative language of Uwagi became the source of inspiration for numerous writers: Jarosław Marek Rymkiewicz, Miron Białoszewski, Stanisław Grochowiak, Jerzy Harasymowicz, Father Jan Twardowski. In the 1990s a Father Józef Baka Poetry Prize was established. |
||
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY |
|||
|
-
Baka J., Uwagi, oprac.,
komentarz i posłowie A. Czyż i A. Nawarecki, Lublin 2000. |
|||
|
|
|||