MAŁEGO ŚWIATA WIELKIE  CUDA 
To jest
O LUDZIACH MIRABILIA

Człowiek u Greków zowie się Microcosmus, to jest Mały świat że co w Wielkiej świata admirujemy Fabryce, to w małej człeka znajdujemy strukturze. Mały jest, ale wielkiego Architekta BOGA Dzieło, który ani w świata tworzeniu więcej, ani w formowaniu człeka mniej pracujący, mniej Wszechmocny, mniej Mądry: Lecz in utroque Omnipotens, Mirabilis. Świat wielki ma Luminarze; świat mały, człowiek, ma dwie oczy; świat i człowieka cztery składają elementa i czynią sibi similes. Ten tedy mały świat, człowiek, enarret następuiące o sobie Mirabilia. Tych jakom się naczytał w Jonstonie, Rawisiuszu, Berchoriuszu, Majolusie, Horniuszu, Lohnerze i innych, tak sine invidia memu communicabo Czytelnikowi.

O GIGANTACH
albo
OLBRZYMACH,
czy byli na Świecie i jak Wielcy?

Nie bajkę piszę de Gigantibus, lecz Pismem Ś. utwierdzoną Historię; Ludzie to byli, ale nad Ludzie wzrostem, męstwem i Tyrannią wyniesieni.

Rabini Księgę Pisma Świętego Beresith albo Rodzaju tłumacząc, dają Olbrzymom sto łokci wzrostu, wysokie jodły im dając za laski. Ale tak rosłym Ludziom nie małoby wołów na kuchnie, a lasów jodłowych na laski i do kuchni potrzeba. Arabowie w swoich piszą Tradycjach, że Og Olbrzym był Noego hostis in caput, i że będąc wyższy nad góry, a zaś Noe statury ordynaryjnej, krył się w jaskiniach gór przed Og Olbrzymem, nie mogącym go tam dostać, consequenter żadnej Noemu uczynić krzywdy. Raz na czystym polu napadłszy Noego, i tam dostać go nie mogąc, włosów swoich garść rzucił za nim, które się w las zamieniły i były na materię Korabiu Noego. Tego Korabiu (jak ciż Arabowie bają) szukał Og Olbrzym po. wodach podczas generalnego Potopu mając wodę po kolana tylko, choć nad wszytkie góry ta wylała była łokci piętnaście. Głód mu gdy dokuczył, Wieloryby Morskie, na słońcu uwędzone lub przypieczone, były mu nie zupełnym jego jedzeniem, ale jednym kąskiem, Tak Arabes mentiuntur, a Ty Czytelniku metire, jaka wielkość tego Olbrzyma była.

Świadczy Fulgosus jako oculatus testis, iż w Francyi niedaleko Miasta Walencyi, za Karola VII, Króla Francuskiego Rodan rzeka wymuliła Grób, w którym kości Ludzkie były trzydzieści stóp mające wzrostu, co uczyni łokci dziesięć, lub więcej. W Sycylii zaś nie daleko Drepanu Miasta, gdy Pastusi na Sałasze swoje w pewnej górze ziemię ruszali, na wielkicy głębokości napadli iaskinię, dokąd ze światłem się spuściwszy, człeka strasznej znaleźli wielkości; Obywatelom Miasta znać dali. Tych około trzysta ze światłem weszło do jaskini, znaleźli Człeka drągiem jak maszt wielkim wspartego, który jeno dotkniony rozsypał Się, mający ab intra drugi drąg ołowiany, ważący funtów 1500. Osoba tego Człeka także za dotknieniem w proch się rozsypała mająca łokci 200. Zęby całe i mocne były, każdy z nich ważył sto uncyi, alias 200 łotów, które w Drepanie przy Kościele Nąjświętszej Panny Zwiastowania zawieszone. _Veritatem edunt & probant, jak pisze Bocatius.

W Bibliotece Ś. P. Jmści Pana JABŁONOWSKIEGO Wojewody Ruskiego, w Podkamieniu, nie raz w ręku miałem ziobro półtora łokcia długie, ząb jak bochen chleba, które znaleziono w Buszowcu nie daleko Halicza, groble sypiąc, czyli reparując. Maxymilianowi, Cesarzowi, Polak tak rosły był od kogoś muneris loco ofiarowany, który na obiad ciele i barana zjadł, jako czytam in Jonstono, i innych Autorach. Widzieć i teraz i w Wojsku Brandenburskim Regiment z samych notabiliter rosłych ludzi orygowany.

Joannes Turpinus w Dziełach Karola Wielkiego świadczy, że między Wojskiem Saracenów, z któremi ten Cesarz wojował, najdował się, jeden Olbrzym na 12 łokci rosły, który 40 Rycerzom w sile komparował się. Na Insule Krocie, gdy się jedna osypała góra, znaleziono trupa stojącego, którego było 46 łokci. Pod Miastem Julia Caesarea w Afryce trupia głowa znaleziona, którą mierząc 12 piędzi namierzono, u Kirchera in Orbe subterraneo. W Kraju Ameryki Południowej Terra Magellanica nazwanym, Ludzie rośli są na 100 stóp, których zowią Patagones: ci dwa funty mięsa razem w gębę kładą, wody wypijają ile 12 ludzi wypić ledwie może. Strzałę głęboko w gardło, prawie aż do żołądka sobie wpychają. Cardanus, Jonstonus, Henricus Niderndorff.

Te wszystkie wyliczone rosłych Judzi Monstra zdają się być z pokolenia owych wiekopomnych Olbrzymów, alboteż że ich Matki według zdania Ś. Augustyna rem miały cum incubo, to jst, z latawcem, i takie światu wydały straszydła, jako extraordynaryjnych Ojców osobliwsze też dzieci.

O PIGMEYCZYKACH
Czy są, albo byli na Świecie?

Pigmaei czy byli, albo są dotychczas na świecie, ludzka o to pyta się Curiositas, ile z czytania o nich, albo słyszenia informowana. Certum że Starożytni Authores, jako to Pliniusz o nich tak pisze asseverando jak by był testis oculatus. Lokuje ich na ostatnich Indyjskich górach, opisując ich wzrost bardzo mały, jakoż w Imieniu samym Pygmaeus sonat człeka łokciowego albo Łokietka. W piątym Roku Matrony u nich rodzą, w ósmym starzeją się. Ś. Augustyn de Civitate Dei libro 16. cap. 8. świadczy o nich, jako też Aristoteles, Mela, Solinus naznaczając im sedes nad jeziorami, skąd Nilus rzeka wypada; i że tam Żurawie do nich z Scytyi zalatują wojować. Pliniusz im sedem, z razu w Scytii, potym koło Thebaidy krainy Affrykańskiej, to koło źrzódeł Nilowych, potym na Indyjskich granicach koło źrzódeł Gangiesa determinuje, i że nie są roślejsi nad trzy piędzi, i że z Żurawiami wojują.

W Gwinei Affrykańskiej Krainie jest genus jakieś Zwierząt ad formam człeka, która z ludźmi pasuje się tak silnie, że nim o ziemię uderzyć może, choć ledwo są po pas człowiekowi; jest ludziom nieprzyjazne zasadzki czyniące; zowią go Luzitani Salvagos. Atlante Contracto attestante. Wojna ich najsławniejsza z Żurawiami, usiadłszy na Baranów, albo Kozłów, Łukiem i strzałą się uarmowawszy na batalię; wychodzili z Żurawiami ku Morzu na Wiosnę, Dzieci ich lub jajca w gniazdach psując; alias nie zabiegłszy złemu in scintiiia, nie wygubiwszy in herbas succrescentes in malum, potym rozmnożonym Żurawiom nie daliby rady, a tak ptactwo czując sympatycznie ich za swoich adwersarzów, na nich często biją, oni też e converso siebie broniąc, czynią wielką w nich klęskę. Chałupki swoje budują ze skorup z jajec Żurawich, i zbiór ich nibyto trophaea wystawiając wygranej.batalii.

Na weselu Xiążęcia Bawarskiego tak był maleńki Karzeł, że w pasztecie ze szpadką był utajony. Gdy się Goście Xiążęcym kontentują Traktamentem, insperate Karzeł z Pasztetu wyskoczywszy ze szpadą, zrazu Goście do strachu, potym do śmiechu pobudził wielkiego. Jonstonus in Thaumatographia.

Ludovicus Septalius u Lochnera świadczy, że tam widział non sine admiratione w Tyczynie tak małego Medycyny Doktora, actu lekcje dająccgo, że mu o dwóch łokciach scabellum musiano adaptare, aby był widziany. Małego ten wzrostu, wielkim powetował rozumem.

Nasz Polski Monarcha Władysław Łokietek od małego nazwany wzrostu, Komputu łokciowych przyczynia ludzi.

Chyba tenendum, że w tych miejscach, gdzie im starożytni Autorowie naznaczają sedes, byli ludzie małego wzrostu, ale przecież nie łokciowego, a stąd apud scriptores urosła opinia z ludzkiej często rodząca się famy, która małym rzeczom Pigmejczyków, a wielkim Olbrzymów albo Gigasom formuje figury: z myszy uczyni słonia, ze słonia muchę.

LONGAEVI albo DŁUGO ŻYJĄCY

Najdłuższego życia człowiek Matusal, bo lat 969 żył, jako świadczy Księga Rodzaju. Ale letniejsi są Enoch, który przeniesiony do Raju Roku po stworzeniu świata circiter 984, Eliasz zaś wzięty Roku post Mundum conditum 3108, to już oba żyją po kilka tysięcy lat. Nestor żył wieków trzy, stąd, Triseclis, albo trium saeculorum nazwany Człowiek, stąd życzyć możesz komu Nestoreos Annos & Mathusalemia saecla. Xenophilus Muzyk u Pliniusza nigdy nie chorując, żył lat 105. Sibylla Cumana jedna z Pogańskich Prorokiń, żyła lat 700 do czasów Owidiuszowych, ex post tyle lat, ile prochu, żyć mająca; ex Voto tegoż Autora:
Nam jam mihi saecula septem
Acta vides, superest numeros, ut pulveris aequem

Trithonus. u Poetów także długoletni. Na Insule Tabrobanie w Indyi po 150 lat, Cyrnii po 140, Epiorum. Nacja, po 200, w Indyi Brachman jeden znaleziony, który żył lat 300, Seros Nacją żyje po lat 300, według Luciana.S. Servatius żył lat 373. Dawid Biskup w Szkocyi żył lat 170, teste Olao. W Północnych Krajach wiele takich, którzy długie liczą wieki życia swego, z racji zimna. W Brazilii Prowincji Nowego Świata, w ziemi Verzino, żyją lat po 140, jako zważył Antonius Pigafetta Autor. Za Luciusza II Papieża był w Francyi nie jaki Joannes a temporibus, tak nazwany, iż żył lat 300 i był, powiadają, Armiger alias Miecznikiem Karola Wielkiego Cesarza, jako świadczą Vincenciusz i Nauclerus w swoich Księgach. W Ariminium vulgo Rimini w Włoszech za Wespazjana Cesarza, znaleziony Mężczyzna żyjący lat 150 i Białogłowa która miała 177. Dando nie jaki Illyriku liczył lat sobie 500, u Pliniusza. W Indyi, w krainie Bengala, jeden z tamecznych obywatelów żył lat 350, długie referujący wieków swoich kroniki; Zęby mu rosły dwa razy; Broda osiwiawszy sczarniała, jako świadczy Piotr Maffeusz i Jonstonus.

Galenus, Medyk Trajana i Antonina, żył lat 140, teste Gengell. Na Górze Timolus albo Tmolus żyją ludzie po 150 lat, według Eliana i Pliniusza.

W Polszcze znacznych lat dożył Piast Monarcha Polski żyjący lat 120, według Herburta, Sarnickicgo, Gwagnina. Władysław Jagiełło Król Polski mało co sto lat nie dożył. Mikołaj I i Mikołaj II Xiążęta Radziwiłłowie, trunku wody zażywający, około stu lat żyli, teste Starowolski. Zakonnica Anna Teppel lat żyła 130, Według Tylkowskiego. Śreński, Wojewoda Mazowiecki, Herbu Dołęga przeżył lat 140, jako świadczy Paprocki.

MULTIPARAE, FAECUNDAE, alias WIELUDZIETNE OSOBY

ADAM miał Synów 33; Nombe Heroina ,Chalcydycka w Eubei sto synów miała z Mężem, stąd przysłowie: Tanquam Chalcidica nobis perperit Uxor; Dictionarium Histoncum. Egypska Matrona, według Arystotelesa i Gelliusza Autora, pięcioro razem porodziła dzieci. Lamisiusza Longobardów Króla Matka, dziewięcioro jednym powiła rażeni sukcessorów, Sigibertus w Kronikach. Małgorzata Florenciusza, Hrabi Hollandyi, razem wydała na świat 365, to jest ile dni w roku dzieci, Ludovicus Vives, Jonstonus. Machialda, Hrabina z Hennebergu, za Fryderika II Cesarza, razem powiła 1500 dziatek. Aventinus lib. 17. W Afryce Bonifacjusz z Teklą spłodzili 12 synów, którzy wszyscy Męczeńską odnieśli Koronę, jak Martyrologium świadczy. Holdanus Król Szwedzki 12 miał Braci jako Szwedzka świadczy Historia.

SJLURUS Tatar miał synów 80 podobno illegitimos a 12 legitimos; ponieważ umierając i do jedności ich animując, dał im 12 strzał razem, aby łamali, czego że niedokazali, po jednej łamać kazał, nauczając: Że będąc in unione nie będą Vincibiles, a rozerwani vincentur.

Hierotimus Król Perski miał synów 600, teste Jonstono. Origentorix, Szlachetny i bogaty Pan w Helwecyi, alias w Szwayczarach, na 10 tysięcy Osób z siebie rozmnożył jednego, jako Juliusz Cesarz pisze in Commentariis.

W Hiszpanii była Wioska o stu Domach, z jednego starca rozmnożonych, jako pisze Ludovicus Vives.

Król Gilolo albo Gibolo na Moluckich Insułach sześciu set synów był Ojcem, którzy wszyscy żyli i jemu assistowali, według świadectwa Antoniego Pigafetty i Majolusa.

Ziamba, Indii Wschodniej Król, spłodził 325 synów, jako pisze Marcus Polus lib. 3. cap. 6. Inny tamże miał 650 synów.

Tiraquellus Francuz, wodę tylko pijący, miał dzieci 30, a ksiąg napisał sine numero; o których syn powiedział: że gdyby był mój Ociec wodą w sobie nie gasił ognie, księgami i synami był by świat napełnił. Matuzanna Mexicanus w Ameryce miał 150 żon, razem brzemiennych, jako świadczy Torquomada. W Afryce Król Mulet Achmet, nie dawno zmarły, zostawił synów 120. Selim Sołtan, nazwiskiem Sanghosz, to jest Pijak Cesarz, w Kościele Ś. Sophii w Konstantynopolu ze sto synami pochowany, Rikot.

Artaxerxes 115 miał synów intellige ex vago concubinatu; pobił ich 50, teste Sabellio.

Albertus Magnus świadczy, że w Niewczech jedna Matrona 150 wydała na świat potomków, dobrze organizatos, wielkich na palec mizynny. O drugiej tamże pisze, że co rok po pięcioro bliźniąt rodziła przez lat 10; narodziła tedy hoc spatio wszystkich 50. Priamus Król Trojański z Hekuby miał synów 19, illegitimos zaś 31. Artaxerxes 106. W Anglii jeden zostawił 367 Potomków, jako Jonstonus i Hornius świadczą. W Polszcze Małgorzata, Wirzbisława Hrabi żona razem porodziła w Krakowskim we Wsi Nakło żywych synów 36, za Bolesława Pudyka Roku 1270, według kilkunastu Kronikarzów Polskich.

Niejaka Czechna razem 60 dzieci porodziła, według Miechowity. Golańczewska, Kasztelanowa Nakielska, eodem partu 12 powiła synów; z których ieden tylko się konserwował Maciej Golańczewski Biskup Wrocławski, teste Cromero, Olgerdus Xiążę Litewski miał synów 12 z Xiężniczki Twerskiej, teste Miechowita. Konrad Xiążę Mazowiecki 106 miał synów, teste Jonstono.

EXTRAORDYNARYJNEJ  MOCY  OSOBY

Samson wielkiej siły, Herkules, Polydamas na Lwa się porwał, sam go bezbronny uchodził, wóz w biegu zatrzymał, woła porwał i podniósł, kamień wiszący, gdy chciał utrzymać, nimże ubity, teste Pausonia.

Milo Krotoniates wielkiemi popisał się siłami; zrazu ciele, potym .byczka, na ostatek woła podnoszący. Drzewo rozdarte od góry chcąc rozedrzeć do ostatku, nim ściśniony, zginoł. Z Polaków silni byli Zygmunt I Król Polski, łamał bowiem końskie podkowy żelazne, potężne przerywał sznury, tuziny kart grackich, według Kromera i Starowolskiego. Podobnych był sił najjaśniejszy , AUGUST II Król Polski, który jadąc na Koronację do Krakowa, Rostruchan srebrny zgniot, jak woskowy, według Diariusza. Dymitr Xiążę Wiśniowiecki trzy dni w Stambule wiszący na haku, strzelił z łuku dobrze, ledwo co Cesarza spektatora nie zabiwszy, jako Siemek in Cive bono świadczy. Prokop Sieniawski Marszałek W. K. poszóstne Karety z góry rozpędzone zatrzymał, porwawszy za koło; konie, woły, za jednym zamachem szablą przecinał, w oczach Królewskich. Kwiatkiewicz. STANISŁAW Ciołek Woiewoda Mazowiecki w dziecinnym wieku dwóch, jednego na jednej, drugiego na drugiej ręce młodzianów piastował. Drzewo, którego 20 chłopów podnieść nie mogło, sam podniósł i zaniósł do młyna. Dzwon na wieżę od 40 ludzi nie podniesiony, zaniósł. Dwie końskie złożywszy podkowy wraz, łamał. Szabel 12 podniósł razem do góry za końce wziowszy jedną ręką, jako Bielski świadczy w Kronikach. Żołnierz Godzięba sosnę wyrwał, ciskając za nieprzyjacielem Morawczykiem, teste Okolski Woyciech Brudziński zbrojnych Husarzów sześciu do góry podnosił, Paprocki i Bielski. Marcin Brzozowski z Ziemi Gostyńskiej z beczką piwa pełną tańcował. Paprocki pod Herbem Bylina, Tomasz Olędzki Kasztelan Zakroczymski 5 Talerzów bitych jeden na drugi położonych szablą przecinał. Tannerus. Cymburga Xiężniczka Mazowiecka, Żona Ernesta Xiążęcia Austryackiego, Matka Ferdynanda III Cesarza palcem jednym laskowe orzechy i Włoskie tłukła, gwóźdź zabiła w ścianę. Kwiatkiewicz in Annalibus. Podobnych sił była Elżbieta Xiążęcia Szczecińskiego Córka, Karola W. Cesarza Żona, końskie kopyta rozrywała, ostrza u siekier, tasaków, brzytew, nożów, jak karty zawijała jako świadczą Benessius i Baldinus. Najwięcej silnych Polska miewa Nacja, z racji zimnej aerii, jako też ex copia Neruorum w ciele.

AGILITAE albo CHYBKOŚCIĄ SŁAWNI

Filetas niejaki, że bardzo był letki, tedy żeby go wicher niepodnosił, ołowiane u nóg nosił kule. Polymnester Melesius zająca ugonił nie jednego pieszo dla igraszki. Filonides 25 mil Włoskich ubiezał w zamierzonym sobie krótkim czasie, Jonstonus U Pliniusza dziewięcioletni chłopiec mil Włoskich pieszą 7,5 ubiegł, co wyniesie Polskich pół dziewiętnastej mili. Laudatur ex Agilitate i Kamilla Wcisków Królowa. W Polszcze Woyciech Łochocki Cześnik Dobrzyński zbroje na się wziąwszy, konie rącze wybiegał; Paprocki w Herbarzu. Jan Jordan w oczach Alexandra Króla szybę Wielickiej żupy w zbroi przeskakiwał. Tenże świadczy Paprocki.

O INNYCH CUDOWNYCH i OSOBLIWYCH LUDZIACH w świecie:

To jest o Anacephalach, alias bez Głowy, o Cynocephalach, alias psią głowę mających; i o innych, dziwnej formy ludziach.

Mógł by się takowy znaleść Cato Censorius, że Mnie piszącego o Acephalach, to jest o Ludziach bez głowy, śmiałby nazwać Acephalum, że takowe rzeczy piszący Autor jest sam bez głowy i rozumu. Ale ante judicium powzięte z następującego dyskursu, niech nie formuje supplicium i Kondemnaty na pióro ciekawe; Primo audiat, potym adeat, co chcieć w tej mówić Materyi. Naprzód Autor Mela lib; l. cap: 4. rzetelnie i dowodnie pisze, że znajduje się Naród Blemij nazwany, który Isidorus nazywa Lemnios, a ci wszystkę naszyńców ludzi mając figurę i symmetrię, głowy cale nie mają, tylko twarz w pośrodku piersi. Toż świadczy i Salinus starożytny Autor cap. 55, Oczy tym ludziom przypisując na ramionach. Pliniusz zaś, wielki rzeczy naturalnych badacz lib. 5. & 7, nie tylko tenże sentyment de Acephalis, alias bezgłownych ludziach potwierdza, ale też ich niedaleko Troglodytów lokuje w Etyopii, albo w Murzyńskim Państwie. Tym Autorom nie małe powagi swojej przydaje Momentum, oculatus Testis Ś. Augustyn, w tamtej Krainie (będąc Hipponeńskim w Afryce Biskupem stamtąd nie bardzo daleko) peregrynując y Świętej Chrześcijańskiej wiary rozsiewając semina, jako wyraźnie w Kazaniu swoim mianym in Eremo do Braci Augustynianów od siebie fundowanych mówi. Ego jam Episcopus Hipponensis eram, & cum quibusdam servis CHRISTI ad Aethiopiam perrexi, ut eis Sanctum JESU CHRISTI Evangelium praedicarem; & vidimus ibi multos homines ac mulieres capita non habentes, sed oculos grossos fixos in pectore, cetera membra aequa1ia nobis habentes. Tegoż jest zdania i Fulgosus. Podobnym Ludziom Autorowie naznaczają sedes w Scytyi, nie daleko a Ryphaeis montibus. Dionysius nazywa ich Arymaneas, albo Arimannos: Aeschilus Ętymon albo nomenclaturam Imienia ich wywodzi, że się zowią od słów Scythiae Lingvae: Ari, to jest jeden, & Maspos oko: zowiąc ich od Arimaspos, nie żeby mieli jedne oko, ale że będąc główni strzelcy z Łuku strzelając mrużą jedne oko, ale ci podobno cale są inni od tamtych przez Melę, Solina, Pliniusza y Świętego Augustyna opisanych; bo Kraju Pozycja i inna; figura distinctas Gentes pokazują i samego imienia Varietas; po tych Autorach żaden zda mi się o takowych nie świadczy ludziach, lubo dobrze quoad minimas particularitates i Świat zlustrowali. Alias Dwory wielkich Monarchów nie byłyby sine hac raritate, jako nie są bez Murzynów, sąsiadów ut praemititur tych ludzi Bez-Głownych.

Podobno tedy ten Rodzaj ludzi albo wojną sąsiedzką zniesiony, albo powietrzem już po czasach Świętego Augustyna, tych ludzi spektatora zgładzony, albo Monarchowie różni raritatis ergo do swoich rozebrali Dworów. Rację dają Fizycy, że takowa generacya, albo się ex Monstroso partu rozmnożyła, tandem evanuit; albo też że Clima tameczne nie pozwala, aby ludzie mogli głową eminere, ale ją kryją w piersiach. Dobrze by aby wszyscy ludzie głowę z Sercem wraz mieli, aby była concordia cordis & oris, byłby to człek Decorus non monstrosus.

W Prowincji Parraguey w Pervacum Królestwie Nowego Świata, znajdują się ludzie bez przodu i tyłu głowy, mając ją spłaszczoną jak półmisek, albo placek; ale to nie dzieje się naturą, lecz arte, bo dzieciom ledwo urodzonym głowy biorą w subtelne y dyskretne prasy, nie dopuszczające rość głowom in rotundam figuram, tylko in planam, jako świadczy Petrus Hispalensis.

Solinus, tyle razy wspomniony Autor pisze l. 35. &.53, że na górach indyjskich znajdują się ludzie z głowami psiemi y głosem psim, alias szczekaniem. Marcus Polus, który zlustrował Indyę, twierdzi, że na Insule Angamen są ludzie o psich głowach y zębach; toż świadczy Odoricus Aelianus lib. 10, naznacza takowym ludziom pustynie i Knieje Egypskie. Te monstra ludzkie Pliniusz Nazywa Cynanalogos, Aulus, Gellius, Isidorus nazywają je Cynocephalos, to jest psie głowy albo psiogłowami. Ś. Augustyn przydaje non esse incredibile. Vincentius in speculo Naturae pisze, iż za wieku i pamięci jego do Ludwika Króla Francuskiego, od kogoś takowy był człowiek przysłany głowę mający psią, grzbiet obrosły, resztę postaci ludzkiej noszący. Xiążę Mikołaj Radziwiłł w swojej Peregrynacyi w Liście 3 świadczy, że miał z sobą dwóch Cynocephalos, to jest z psiemi głowami ludzi, i prowadził do Europy. W Moskiewskim zaś Państwie, w Kraju Lukomora do Samojedyi należącym, koło Rzeki Tachnin, ludzie się znajdują obrośli o psiej głowie; ryba także w Rzece wspomnianej łowi się, głowę, gębę, nos, oczy, ręce ludzkie mająca, jako tameczni Krajopiscy Światu oznajmują; w tejże Krainie na zimę ludzie zamierała, si credendum.

Mela Autor Lib: 3. cap; 3 twierdzi o ludziach na Północnych Insułach się znajdujących, którzy tak wielkie uszy mają, że całe ciało, kiedy tego potrzeba, pokrywają; co, rozumiem, czynią od słoty, wiatrów tej zażywając od natury sobie pozwolonej opończy, albo też idąc spać takową się przykrywają kołdrą, będąc zawsze nagiemi. Stąd ich zowią niektórzy Auritanos; Solinus i Pliniusz nazywają ich nazwiskiem Fanesiorum, gniazdo im dając w Scytyi. Pliniusza słowa o nich te są lib: 4. cap; 14: Circa Pontum Insulae sunt Scythicae, ubi Fanesiorum Gens nudo alioqui corpore, tam grandes aures habet, ut tota ipsorum corpora contegant. Drugie im miejsce determinuje w Indyi niedaleko Tabrobany. Strabo Autor ten Naród między Poetyczne liczy Commenta, ale Megasthenes Starożytny i Mąjolus, świeży Autor, między prawdziwych rzeczy kładą komput. Isidorus zaś zowie ich Panotios, także w Scythyi ich lokujący. Mela, Solinus, Aelianus i to pisze, że na Indyjskich górach w ciemnych Kniejach znajdują się Satyrowie albo Panaei twarz ludzką mający, resztę postaci bestialskiej. Item jakieś ludzie Oones, albo Hyppopedes, od naturalnej figury imię mający, to jest Końskonodzy; bo przy ludzkich głowach Końskie mają nogi. Są i Scyopedes alias jednonodzy, o jednej nodze, dziwnie lotnym biegający impetem i skokiem według Pliniusza, Solina; Isidora, Gelliusza. Według tychże na Górze Milo albo Imao taki się miał znajdować Naród, który w zad obrócone ma stopy. A w Prowincji Lambry ludzie mają ogony długie na łokieć, teste Marco Polo. O tych wszystkich cudownych figur ludziach censendum, że to były, albo i są dotychczas jakieś Zwierzęta, nakształt Małp, albo Koczkodanów. Niektóre zaś z nich mają się liczyć inter Poetarum fabulas, albo też że przed tysiącem lat mogły się znajdować, tandem aliquo fato  wygubieni, Mądrym tylko novam materiam podający, aby dubitando asseverent, asseuerando dubitent, albo rozumieć należy że zły Duch augendo super stitionem brał na siebie różne figuras, albo też trafia się, że z małego Dziecięcia, dostawszy się człek między bestie leśne, ich obyczaje, naturę niejaką bestyi  bierze na siebie. Roku 1657 z Niedźwiedziami ułowiony człek mruczący jak Niedźwiedź, białą na głowie obrosły szerścią, z twarzą ludzką, ale podrapaną; do trawy, mięsa surowego apetyt mający, na rękach i nogach chodzący, ledwie tandem nauczony chodzić na dwóch nogach tylko i w sukni. Imię mu dano na Chrzcie Józefa, oddano Janowi Kazimierzowi, Królowi Polskiemu. Teste oculato  Tylkowski.

Gwilelmus Naubrissensis Autor Angielski pisze rem seąuentem, którą w krótką zbieram relację. W Anglii Zachodniej mil 5 od Klasztoru Świętego Edmunda Króla, są jaskinie Vulsputes rzeczone, koło których w czas letni, chłopi robiący ujźrzeli dwoje dzieci, ciała zielonego, z jaskiń wychodzących, od jasności Słońca ślepniejących. Tych połapawszy, konkursowi ludu w Mieście prezentowali; jeść gdy nie chcą kilka dni, w tym wóz z zbożem idący postrzegli, do niego z krzykiem rwali się, dano im ad satietatem tej potrawy. Powoli do ordynaryjnego ludzkiego przyzwyczajeni pokarmu. Chłopiec po Chrzcie Świętym umarł, siostra do lat mężnych przyszedłszy, nie szpetną będąc, za mąż poszła, języka nauczona Angielskiego. O sobie czyniła relację tę tylko, że bydło Ojcowskie pasała; że na głos dzwonów z jaskiń z bratem wyszła; że w ich Kraju wiarę Chrześciańską trzymała, Świętego wenerują Marcina; że w tejże Krainie ustawiczna noc, przecież , tak widna, jak u nas na rozświtaniu; Że pewna Kraina, rzeką od nich oddzielona, jest Słońcem objaśniona.

W Prowincji Chińskiego Państwa i w Królestwach Junnan i Gannan znajduje się pewna zwierząt species do ludzi podobna, szerścią obrosła, śmiech ludzki imitująca, którym ludzi wywabiwszy, na nich uderza. Takiego człeka widział P. Henricus Roth w Agrze Mieście wielkiego Mogoła. Kircher twierdzi, że to jest Małp rodzaj nie ludzi, co jest certum.

Roku pańskiego 1663 w Litewskich Lasach Chłopiec znaleziony za dzikiego miany człeka; o którym trzyma Kircher i o innych podobnych, że jeszcze z pieluszek dzieci bywają w lasy od złych wyrzucone Matek i tam od bestii między bestiami wychowane, ich na siebie biorą obyczaje; są jednak formalni naszyńce ludzie. Henrykowi Hessyi Xiązęciu darowany był chłopiec, na polowaniu złowiony w Anglii, chodzący zwyczajem bestyi rękami i nogami, ledwie tego zwyczaju oduczony, często z tym się oświadczający, że mu milsza wilków, niż ludzi kompania. Był ten w trzecim Roku w lasy zaniesiony. Majolus z Autorów.

Za Jana Kazimierza Króla Polskiego A.D. 1661, .w lasach Grodneńskich w Litwie odnowiła się Historia Romulusa i Roma, od wilczycy wykarmionych, bo i tu Towarzystwo Polskie, polując, na dwóch chłopców w Kniejach z niedźwiedziami napadli; jeden uciekł na bagna, drugi złowiony około 8 lat mający, chodził na nogach i rękach jak zwierz czworonogi, na surowe mięso, jabłka, miód apetyczny. Królowi, ofiarowany Kazimierzowi, do Chrztu Świętego prowadzony, Józefem nazwany, ledwie na nogach tylko more ludzi chodzić przyzwyczajony, języka ludzkiego nie pojmujący, mruczenie za mówienie mający. Darował go Król Adamowi Opalińskiemu, Podkomorzemu Poznańskiemu, od którego do kuchennych usług applikowany. Często go passja do lasów ciągnęła; Harthnoch Jan Redwiz. Oprócz tej generacji ludzi są i inne Monstra humana, jako to za Konsulów Rzymskich Fulwiusza, Kalfuryna i Lizona urodził się chłopiec o czterech nogach , o czterech rękach, o czterech uszach i tyleż oczach, natura virili duplice, jako świadczy Oresius Histor. I. 5. cap. 6.

Tandem oritur questio: Takowe Ludzie monstrosi czy są capaces zbawienia? Na tę odpowiada kwestią Katedry Hypponeńskiej Oraculum Augustyn Święty; że człowiek gdziekolwiek się rodzący, byle był prawdziwy człowiek, rozumne stworzenie, rozumną mający duszę, luboby miał inną postać od nas, kolor, głos, chodzenie, nic trzeba wątpić, że jest z pierwszego ludzkiego Rodzica Adama pochodzący, a zatym capax zbawienia. Krótko mówiący, byleby było jakiekolwiek w kim vestigium, albo znak rozumnej i nieśmiertelnej Duszy, już go trudno nie zwać człekiem i odrzutkiem od zbawienia.

UCZENI i AESTIMATORES Uczonych

Plato, Divinus nazwany, sapientiae Antistes rzeczony od Pliniusza, Totius Graeciae facile doctissimus rzeczony od Cicerona; któremu uczeń Aristoteles statuę wystawił z inskrypcyą: Hic est, quem probi omnes deberent imitari & commendare Mercurius Trismegistus, Aristoteles. Alexander Wielki, na wojnie Dariuszowej szkatułę z Apteką w drogie oprawną klejnoty wziąwszy, z niej Medicamenta wyrzucił, a złożył drugi skarb, Homera księgę, Plinius. Zenona Filozofa tak respektowali Ateńczykowie, że Klucze od Miasta w jego składali rękach; tą go uwieńczyli Koroną: taka należy czapka uczonej głowic, Lauritius. August Cesarz Alexandrii Miastu dla trzech przepuścił racji; dla imienia Alexandra Fundatora, dla piękności tegoż Miasta, i dla Arriusza Filozofa Alexandryjskiego, Plutarchus. Nie dla Ariusza Herezjarchy, daleko po nim żyjącego flumine & flamine godnego. Anaxagoras zacną Dziedziczną poniechał fortunę, aby w Filozoficznych był wolniejszy zabawach, Valerius Maximus. Mononymus zmyślił szaleństwo, aby tak na wolność puszczonym będąc, udał się do Diogenesa, Laertius. Kleantes, którego i kaganiec drogo po śmierci zapłacono. Ferdynand Król wielką sumę wyłożył na Retorów, Filozofów, Teologów, Medyków. O Homera uczonego siedm Miast z sobą certowało, to jest Smyrna, Ctesiphon, Salamis, Chius, Argos, Athenae, Rhodus, świadczy Cicero. Elżbieta Królowa Angielska, Orbis Miraculum dla rozumu, Jonstonus l, 9. c. 1. Mądrym Annumerandi Prosper Fagnanus, który ociemniawszy, kilka Tomów na Ius Canonicum skoncypował; Joannes Baptista Agnensis, ślepym będąc, przez dwa roki 600 Anagrammatów napisał z tych słów: Ave MARIA Gratia plena Dominus tecum.

INWENTOROWIE RÓŻNYCH w Świecie kunsztów

Nie wszystko cum nascente mundo zdaje się być naturn, lecz provectiori saeculo crevit ingenium mówi Emmanuel Thesaurus, a przed nim ukoronowany powiedział Prorok: dies diem docet. Były prawdą Adamowi Ludzkiego plemienia Protoparenti wlane Scientiae, lecz umbrą potym przyćmione grzechową, które przecież przez Osoby różnych wieków per reminiscentias wydają się światu; mogące się zwać nowemi, bo nam niewiadomemi. Co mądrze Ecclesiastes decyduje cap. 1Quid est, quid fuit? Ipsum quod futurum est. Quid est quod factum est, ipsum quod faciendum est. Nil sub Sole novum, nec valet, quisquam dicere; Ecce hoc recens est. Z tym wszystkim ktokolwiek, cokolwiek za naszej pamięci na świat wydaje, Author & Inventor reputatur, bo przez niego ta sama reminiscentia Ludziom propalatur, a że nam nieznajoma, censetur nova, bo nowym akkomodowana kształtem. Jak Phaebus na Niebie non novus, sed noviter, bo po Zachodzie wschodzi, niby de novo światu. Tym pierwszy raz widziany, którzy przed wschodem jego dopiero in Lucem nati.

CI TEDY SĄ INVENTORES RÓŻNYCH RZECZY

Nieba i Ziemi Stwórca i Inventor BÓG; Qui ex nihilo creavit omnia. Sukni Inventor Adam, uwiwszy z liścia, potym z Futra Baraniego, Genesis 3.

Gospodarstwa około Ziemi i paszenia Owiec pierwszy Inventor Abel.

Miast budowania wynaleźca Enoch, Enochię założywszy, Gen: 4.

Pierwszy CZCI BOSKIEJ przez pewne Ceremonie ENOS, dla tego o nim Text Święty mówi: że Primus invocavit Nomen Domini; który Text Hebrajska tak wykłada wersja: Tunc caepit invocare Nomen Domini Tetragrammaton, to jest quatuor Literarum (IHWH = Jahwe).

Wojny wynaleźca Kaima Posteritas, i Ninus Monarcha Assyryjski.

Namioty wynalazł Jabel. Gen. 4.

Muzyki Autor Jubal, Gen. 4, a wyperfekcjonował Gvido Aretinus, Zakonu Ś. Benedykta, potym Kardynał z Miasta Aretum oriundus, R. P. 1204.

Kunsztu Kowalskiego Inventor Tubalkaim, Gen. 4, i Cyklopowie w Sicylii.

Astrologii i Pisma Hebrayskiego Inventores Synowie Seta, teste Szentywani.

Kaznodziejów Protoparens w Starym Zakonie NOE, Prorocy, Ekklezjastyk, a w Nowym CHRYSTUS i Apostołowie, osobliwie Ś. Piotr, który jednym Kazaniem trzy, tysiące Auditorów nawrócił.

Pługu wynależca NOE po Potopie, bo przedtym kopano tylko ziemię; i Triptolem drugi Ziemi sprawca.

Bałwochwalstwa Autor Chus, Syn Chama, i Thare, Abrahama Ociec z krety Bałwanów Fabricator.

Adam od BOGA oświecony, pierwszy Nauk i Pisma Inventor.

Starego Pisma albo Charakterów Mojżesz, Syryjskiego i Chaldejskiego Abraham, Nowego zaś po niewoli Babylońskiej Pisma Esdras Inventorowie.

Egipskięgo Pisma Merkuriusz Thot, Isis Królowa i Memnon Wynaleźce; Greckiego Pisma Inventor Linus Thebanus, drugi Cecrops Diphyes, id est bilingvis, że po Grecku i Egypsku umiejący. Trzeci KADMUS, Simonides zaś Melicus, i Epicharmus Siculus i Palamedes Liter do Alphabetu więcej przydali.

Łacińskich Liter Inventor Evander, Karmenty Syn, i Nikostrata Karmenta, jego Matka; Damaratus Hetruskich Liter wynaleźca; Ormiańskiego Pisma wynaleźca Jan Chrizostom; Gockich Liter Autor, Wulphilos Biskup; Illyryckiego albo Słowińskiego Charakteru Ś. Cyril, a przed nim Ś. Hieronym zaczął.

Włóczkowej i wyszywanej roboty Wynaleźce Frygowie, stąd się mówi: Opere Phrygio co szytego.

Na Pieszczałcę grania sposób wynalazł niejaki Pan, Bożek Pastuchów.

Koło Chleba chodzenia nauczyła Ceres, stąd Chleb Dona Cereris, po Słowieńsku Caryna zowie się.

Aristeus Inventor zbierania miodu, od Pszczółek noszonego.

APOLLO wymyślił Medycynę, jakom wyżej namienił.

Koło Przędzy chodzenia nauczyła Arachne i Egypcjanie, Ateńczykowie; Talus Młodzian zinwentował Piłę tracką, Statków Morskich Inventores Noe, Jason, Typhis; Wina wynaleźcy Noe i Bacchus; Zoroastes, Król Baktryanów, Czarnoksięstwo wynalazł.

Anaximander wymyślił Sferę, Zegar słoneczny, inni przypisują Niemcom Roku 1530. Zegar zaś idący imputują Gerbertowi, Arcy Biskupowi Raweńskiemu; dawniej przed rokiem namienionym; który po tym Roku 999 został Papieżem, Sylwester II zwanym. Inni Boecyuszowi przyznają, że na wieży Ticynskiej go wystawił. Klepsydrę wodną, potym w piaseczną zamienioną, zinwentował Scipio Nasica przed Pańskim Narodzeniem laty 159.

Pamięci Artificium zinwentował Symonides; aby te rzeczy, których chcemy pamiętać, na pewnych lokować miejscach, na przykład, kto ma mieć wielką Oracją, może Exordium na jakiej lokować górze, Propozycję na Bramie, Probację na Wieży &c.

Okrętu Inventor NOE, według Beroza, gdyż to pierwszy był statek Morski; Cretenses Neptunowi, Pliniusz Danausowi albo Jazonowi, Klemens Atlasowi, Tertulianus Minerwie przypisują Statków Morskich Inwencją.

NUMA Czci Bogów u Rzymianów promotor.

Obrotów Xiężyca pierwszy Observator Endymion.

Trason zinwentował Mury około Miast.

Dedal jest Inwentorem Ciesielstwa.

Minerwa wynalazła Artes.

W Starym Zakonie Ś. ELIASZ, a w Nowym Ś. PAWEŁ, Pierwszy Pustelnik, życia Pustelniczego Inventores i Authores.

Mnichów Życia Ś. ANTONI, HILARION, BAZYLI byli Autorami.

Perillus, wynaleźca miedzianego Woła na dręczanie w nim Ludzi zawartych przez palenie pod nim ognia; ale też w nim pierwszy spalony: Docuitque suum mugire Juvencum.

Dipelus pierwszy wymyślił Rzeźbę i wybijanie na Marmurze.

Servius Król Rzymski podał światu, aby na monecie jakie Cechy i Portrety wybijane były i Bydlęta, stąd a pecude pecunia.

Szyszaku, Kopii, Miecza Authores Lacedemończykowie.

Dobywania Fortec przez machinę Testudinem, albo Żółwia wojennego Artemon Clazomenius. A zaś przez machinę Arietem, albo Tarana, na kształt Barana, wymyślił Epaeus.

Belgowie wynaleźli wozy, kolaski, ale przed Belgami po Eliasza Wóz ognisty zajechał od BOGA przysłany; Phaebus i Phaeton wozem po Niebie światu wozili światło; Frygom inni przypisują Wozów inwencją.

Tańców Inventores Izraelitowie, gdy Cielca adorowali skokiem, wtenczas, kiedy Mojżesz po Boskie na Górę Sinai pqszedł Przykazanie.

Tymele skoki wymyśliła sceniczne, za Domiciana Cesarza tegoż Monarchę swojemi kontentująca skokami.

Kunszt Malarski wynaleziony w lat 200 po świata potopie, teste Soliano.

Wynaleźca Ognia jest Prometeusz, który z krzemienia wykrzesał, a według Poetów z Nieba ukradszy, na Ziemię przyniósł. Drudzy ignis inventum przypisują Achatesowi; ale ten był ab Origine mundi.

Igrzysk Olimpijskich jest Inwentorem Hercules Syn Alkmeny, Roku po stworzeniu Świata 2836, które zaniedbane Iphitus wskrzesił Roku od stworzenia 3278, od którego czasu Olympiades poczęli się rachować. Inni Igrzysk Inventores Lydowie.

Miedzianej Trąby Inwentorem Pyseus Tyrchenus, według Pliniusza.

Phidon Argius wynalazł wagi i miary u Greków; item Sydończykowie. Szkła giętkiego temperament za Tyberiusza Cesarza znaleziono, ale Inventor z inwencją swoją zgubiony z Dekretu tegoż Cesarza; aby złotu i srebru nie ubyło stymy, według Pliniusza.

Usum złotej Korony pierwszy postanowił Konstantyn Wielki , po przeniesieniu stolice Cesarskiej do Carogroda, teste Szentywani; gdyż przed tym Laurowa była in usu.

Tubi Phonotechnici, to jest Trąby ciche szeptanie głośnym krzykiem i Tubalnym czyniącej, Inwentorem kto jest, non constat.

Driakiew wynalazł Andromachus Kreteński Medyk. Roku 50.

Arytmetykę wynaleźli Phaenicenses, Naród Azyatycki.

Nowego Świata Inwentor Krzysztof Columbus Roku 1493.

Trunku KOFFEE, vulgo CAFEE wymyślili Arabowie i Turcy z Bobu Arabskiego, albo Egypskiego, Bon nazwanego, która Caffa teraz i w Hollandyi rodzi się przy ciekawości i Industryi tamecznych Obywatelów.

Sztucznie circumvenire Nieprzyjaciela i w nocy nastraszyć wynalazł Pan Imieniem, stąd też Panicus timor jest in Proverbio.

Sposób kowania koni wynalazł LESZEK Xiążę Polski Roku 997.

AES Corynthium, albo Miedź Koryncka, wzięła Originem od spalenia Koryntu, Bogatego Miasta; Złote bowiem, srebrne i miedziane in incendio potopione Statuy, i Ornamenta w jednę się pozlewały Massę, dały inwencje takiego temperamentu, i materyi Miedź robić.

Faederum, albo zawierania przymierza i pokojów Inventor  Merkuriusz.

Psów do szczwania układali i uczyli Dioskorowie pierwsi i Akteon sławny, u Owidiusza. Myślistwa z Ptakiem usus nastał według jednych za Konstantyna, według drugich za Teodozjusza Starszego.

LUKA Inventor Cadmus Feniceński. Tenże wynalazł Złoto pod Górą Pangaeus. Pierścień Prometeusz wynalazł.

Golenia brody Inventor pierwszy Korses, za wieku Alexandra Wielkiego. Do Rzymu Barbirze zawitali z Sycylii, po założeniu Rzymu Roku 454, gdyż przed tym z brodami i długiemi włosami Gens_Romana chodziła, z których codziennie golić się począł Scipio Africanus.

Zęby wyrywać nauczył Eskulapiusz.

Kosę wynaleźli Trakowie. Siekierę Amazonki. Sita i Rzeszota Francuzi.

Procy Inventores BALEARES Insulani, jeść Dzieciom póty nie dając, póki by nie trafili chleba z procy na mecie położonego.

Okularów usum, czyli wynalazł, czyli pokazał Alexander Spina Dominikan wieku 13.