XLI

Straszné przigodë v chace na polu. Smjerc Trąbë.

Nje liczeł jem sobje jesz mnogo lôt, ale ne wostatné przigodë dodałë mje jich jesz tile. Wumęczenjé legło na mje, jak kamiń czężkji, tak że długjimi tidzenjami jô leżoł na łożku przemiszlającë. Ale za vszetkjim przemiszlanjim vstovoło, jak stolemnô cenjô, noremné pitanjé:

— Chtuż të provdzevje jezdes, Remus, i jakô cë namjenjonô procô?

Vjedzoł jem tero, że ricerską mom duszę jednigo z przodkóv mojich, chterną ve mje zgodł ju i njeboszczik krol jezora. Ale na moje vjelgji mesle kładłë sę, jak Mora, mój żivot żorotni i wudba ludzi, chterni ve mje vjidzelë le dovnigo parobka z Pustk a tero hańdlarza, chturen z ksążkami po vsach vanożi. Ko rovnak seła, chterna ve mje vëbuchła v chvjilë, jak jem vłożeł ricerskji szołm mojigo przodka na głovę, ta seła ju wusnąc nje chcała. Le dlo nji jô nji mjoł robotë i dlo tego wona mje duseła wod strzodka.

Kjej jem tero spomnjoł wo pjękni łovjoczce z nadjezora Vdzidzkjigo, tej jô vjedzoł, żem prożno wucekoł tam na ten smętorz kaszubskjigo ludu za Żarnovjickjim jezorem, pełen żolu, wurzasu i womon. Pokąd jô tam valczec muszoł, be vënjesc duszę i zdrovjé bez skaze to Glonk i Vesokji Zoborë wostałë slode ve mgle minjonigo szczescô. Ale kjedem tero vroceł zdrovi, krosni te wobraze Vdzidzkji vstałë przed mojimi woczoma v cudovnich vjidach. A nocudovnjejszi vjidë bjiłë wod postaceji pjękni łovjoczkji, krolevjonkji jezora. Beło mje tede, jakbem muszoł zańsc, klęknąc przed nją i movjic:

— Pjęknô jezdes, jak dzevanna v polu, redosc żëcô nosisz jak jutrznjô rożovô a vłodzę mosz krolevską nad moją duszą. Założma krolestvo na jezorach: jô krol a të moja krolovô!

Ale kjej mje Trąba navjedzeł, jiscącë sę na svoję bjałkę i kjej jem na sobje czuł woczë ludzi, zdrzącé na poł ze vzgardą na poł z litoscą, to moja dusza robjiła sę małô i vstid mje przëgnjotł do zemji, jak na za dzecinnich lôt, kjej jem bosi knop mjoł przenjesc peszną krolevjonkę do zaklętigo zomku.

Krotko po naszim navroce z Łebskjich Błot, Głovczëc i Sorbska, przëszedł Trąba z wokjem mocko podbjitim, sodł na zedlu i rzekł:

— Jak vjidzisz, Remus, noszę kvjit pod wokjem, żem szczestlevje sę znovu połączeł z moją bjałką, jak to sę noleżi na żenjałich ludzi. Klinë możesz na mje czosac, tak jô jezdem jesz zdrevnjałi wod tich przigód naszich. I to cë rzekę, że chdze v żëcu uwoboczę Czernjika, tam veznę nogji za pas, jak przed nostarszim Luceprem z pjekła. Nje vjem jesz dzis, cze won to nje beł nim pjekjelnim malorzem cze nje, tak wonji za sobą szlachują! Nich dvoje stareszkóv, spjevającich v Głovczeckjim koscele, tich won mô na sumjenju, żeli won tam mô jakji sumjenjé. Pocuż vëbjijô wokno. kjej ti tam vëbjijają dvjerze? Przez tole wogjiń wod strzodka dostoł svoję pojigę i nje dopusceł żevi dusze do retunku. Żebem beł szandarą, to bem go za to zaru broł do sodze. Ale chto vje, czebe sę mje v ręku nje wotmjenił v kupę smołë abo vjechc grochovjin abo v jakji gorszé brzedalstvo. Na mój głupi rozum Czernjik i nen malorz, to jedno Złé.

Jô vjedzoł ju, chto to beł. Njedarmo mje panna Slavijna v Sorbsku wo dzejach Smętka povjodała.

Z tim vszetkjim żëcé moje sę wodtąd njick nje wotmjenjiło. Rok za rokjem szedł ve vjecznosc, a jô wobchodzeł, jak dotąd, z daleka vodë Vdzidzkji. Le przez wuzimkji drzév celovoł jem chdze roz wokjem v stronę Glonka i Zobór. Alem nje smjoł wodvjedzëc molóv moji tesknjączkji.

Mój tovarzesz Trąba skruszoł njepotimu po nich przigodach na Pomorsce. Cerplivje, jak stari woseł, dozvoloł won procovac bjałkjenimu mjetelokovji na plecach. Jak ze mną vëchodzeł v svjat, to czasem v poł drogji sę zavroceł i mje wodszedl. Movjoł tej, żiczącë mje drogji z Bogjem:

— Remus! Straszno mje sę zrobjiło! A nąże v nocë, kjej będzema leżała na sztreji, zańdze nen pjekjelni malorz abo nen czorni wod żogóvk zbjeranjô i naju porvje na jaką zibję. Ludzkô moc tu nje pomoże, a jô sę przëznaję tobje, że ju nji mom sełë dąc na moji kanonje vjęcij njiż jednę zvrotkę. Ho, ho! Ju jô vjęcij nje będę grivoł pjerszi notë v Mjirachovskjim lese.

I rozpłakoł sę Trąba i szedł.

A i mje sę chdzeroz zdovało, kjej won sę wob vędrovkę krąceł po lese — szukac grzebë abo zbjerac drevno, że to nje Trąba, ale jakjis vjekové jak svjat i brodaté krosnję tam gospodarzi. Tak won sę zestarzoł.

Jednigo roku, chturen chovoł za pazechą dosc tile njeszczescô, ju wod Svjętigo Mjichała mroze i smjegji scesnęłë svjat wobręczą lodu i płachtą bjoła, jak zgło smjercë. Le v ludzkjich checzach dużimi wognjami v kominkach bronjilë sę ludze strzelevi zemje. Ma dvaji z Trąbą vzęlasma sę v ten czas na vędrovkę po vsach. Wu mjc nje beło vjelgji chęcë, ale Trąba sę tą razą napjeroł, żem mu nji mogł wodmovjic. Znadz tak ju beło namjenjoné.

Vëszłasma v advańtovim czasu przed Godi, kjej ludze naszi redzi kupovalë moje tovarë na podarunkji dlo dzeck v Bożé Narodzenjé. Trąba mje pakovał szopkę na karę, chterną v gburskjich i chłopskjich chatach wobsvjecoł, be pokozivac dorosłim i dzecom cuda woni nocë, kjej pastuszkovjc przënekelë z pola, be sę pokłonjic Dzecątku v żłobje. Przë tim won groł na skrzepjicach i spjevoł:

— A vczora z vjeczora
Z njebjeskjigo dvora
Przëszła nam novjina,
Przëszła nam novjina—
Panna rodzi sina. 

Cepło sejało v tich vjeskjich jizbach wod polącich sę na kominkach vjelgjich szczép drevna. Wogjiń łiszczoł v szklącich woczach dzeci, zgromadzonich vkoł szopkji. Mje tede zveczajno starszi brelë na stronę valkjerz, żebe dzecë nje vjidzałë, co dlo njich gvjozdka przënjese. Kjej ma tak naszła z mrozem v ruchnach, ze smjegjem na nogach i żłodzą na vlosach i brodach, tej ludze rozgrzani przë pjecach dzevovelë sę, jak ma ten mroz strzimac możema. Ale jô poprovdze njigdem mrozu nje czuł, a Trąba potcevi wogrzevoł sę wod strzodka z butelkji, chterną v Koscerznje wu Neumana nalac sobje kozoł. Jednigo dnja ma pravje vëszła z Rotębarku i chcała przez Juszkji na Vdzidze. Ale ledvjesma vëszła ze vsë na szeroką drogę, podnjesła sę takô kurzatva, żesma svjata nje vjidzała. V takji krzikvjo muszałasma sę jednak zbłądzec i zińsc z drogji, bosma szła i szła a jednak Juszk jak vjidzec nje beło, tak nje beło. Wokolica znanô nama dobrze z naszigo vanożenjô vëzdrzała cuzô, jakbesma ji jesz njigde nje wobzerała. Dovno ju nom na woczë bełbe beł muszoł przińsc vesokji vjatrok nad jezorem Juszkovskjim, a tu le njebo i smjeg. Tak stanovjił sę ku reszce Trąba i rzekł:

— Remus, tero mje ju pcvno jak amen v pocerzu, że ma zabłądzeła. Dovno ju mjałasma minąc małi las, v chternim sedzi gospodarstvo lesnigo a za njim droga v gorę a za nją prosté jak stoł pole v stronę Juszk. A ma tu jidzema v doł a las tam chdzes daleko po pravi ręce, kuli go tam procem kurzatvë vjidzec.

Tak jô sę rozzeroł na vszetkji stronë i wuzdrzoł ku reszce dalek v woczë przeką nekającich smjot jakjis vjid. Rzekł jem tede do Trąbë:

— Navprost jô vjidzę vjid, jakbe z jakji chałupë. Gvesno tam mjeszkają ludze, chterni nom povjedzą, chdze ma tu zaszła. V takjich nocach przed lati na pustkovju vëchodzeł stari Mjichoł trąbjic na zbłądzonigo.

— Jô żodnigo vjidu nje vjidzę — rzekł na to Trąba. —  Ale dosc, że të vjidzisz. Pojma, bo to straszno błądzec v ti smjegovi pusti, nje vjedzącë, cze woczë człovjeka vëprovadzą do ludzi, cze też ducha wostavji v tim smjegu.

Tak jô z woczoma v nen dalekji vjid vlepjonimi provadzeł. Wod ti chvjile vjater, chturen naju z przodku bjił po skarnjach i v woczë parzeł smjegjem, wobroceł sę i jął naju z tełu popichac. Czim dalij tim barżij cuzô zdovała mje sę bëc ta strona, ale vjid svjeceł ju barzo vcrazno. Ma na njen dążeła chiże, gnani z tełu vjatrem i smjotami.

Za dobré poł godzenë veszłasma na małą gorkę, na chterni stojała chałupa, napoł v smjegu zapadłô. Z jednigo njevjelgjigo wokjenka żoleł sę vjid. Przed nją kavałk połomanigo płotu sztoperczeło ze smjegu z luką dlo dvjerkóv, chterne pevno połomané pod smjegjem leżałë. Przejachoł jem przez nę lukę z moją karą, a Trąba przede mną skoczeł do dvjerzi i klepoł, Kjej sę jimu njicht nje wodezvoł, wustavjił jem moję karę z tovarem i Trąbovą szopką na nji pod woknem. Trąba chvjądającë sę pod dvjerzami krąceł głovą:

— Remus, jô tu njick vjęcij nje vjidzę jak samę checz, bez stodołë, bez chlevóv i bez woborë. To je jakjis dzivné posodłovjé v ti pusti. To jak v bojce wo mordarzach i jich zchronjiskach. Żebe to tu nje bełë rovnak nasze stronë, za njick v svjece bem do ti chałupë nje vlozł. Ale v ti pogodze nji ma sposobu jisc dalij.

Tak ma tede v gromadze wodemknęla dvjerze, chterne provadzełë v mali domovnjik. Z tego ma sę domaklała v stron vjelgjigo komina do drugjich dvjerzi, przez chterne skałami szkleł sę vjid. I tu na nasze klepanjé njick sę nje wodezvało. Trąba sę trząsł wokoma mje jak v wogroszce, cze to wod zibu, cze też uwod strachu, tegom sę njigde nje dovjedzoł. Tak jô vzął za klamkę i wodemknął dvjerze i vszedł.

V jizbje poleła sę le jedna drzozga, zatchłô v kominku. Przë ji vjidze doznac sę beło możno, że łożka anji statkóv żodnich v jizbje nji ma. Na glenjanni podłodze sedzała gorą gromadë drevk czorno wobleczonô postacejô kobjetë, chterna sę tero podnjesła i stanęła prosto, tak że vjid wobsvjecoł ji skarnje.

Smjercë belbem sę prędzij spodzoł, njiże nańsc tu v tim molu tę kobjetę! V pjerszi chvjilë vjid drzozgji woszkleł ją całą jak złotem i małovjele a bełbem krziknął:

— Sidonja z rodu Borkóv!

Tak wona no v Sorbsku v ni straszni nocë vëszła z wobrazu na scanje na krotką chvjilę. Ale wod svjeżigo vjatru, chturen z nami veszedł do chałupë, wodvroceł sę płom drzozgji i tej jô wuzdrzoł bjedné cemné ruchna i bladé skarnje Julkji z Garecznjice, jak jô ję poznoł na moji pjerszi kompanjiji do Vejherova. Jednak całô długô chvjila przeszła, njimem mogł vëdostac słovo, be pochvalic Pana Boga.

— Na vjekji vjekóv, Amen! — wodrzekła Julka.— Vjitom cebje. Vjitosłavje! — Jô njick nje wodrzekł, bom sobje tero przëboczeł, że wona ju przed lati zvała mje Vjitosłavem, kjej pjerszi roz mje vjidzała na drodze do Slrzepcza. A tam v zomku Sorbskjim portret mój vjisoł, a na pjersach jô noseł Vjitosłava ricerskji ringraf. Jakżeż jô bjedni, njewuczałi człovjek mjoł nalezc klucz do ti zogodkji?

Kjej jem tak stojoł i przemiszloł, Julka, jakbe moje mesle zgodła, zaczęła movjic:

— Vjidzałam cebje na Sorbsku. Vjidzałam cebje i tvojigo tovarzesza tonącich na Łebskjich Błotach i zanjesłam vołanjé vasze do rebokóv, chterni vaju retovelë. A tero przëboczë sobje, com cë rzekła przed lati na drodze pod Garecznjicą. — Roz jeden i roz drugji nańdzesz mje na svoji drodze. I tede sę co stanje. Ale dnja anji godzenë naszigo potkanjô vjedzec nji ma. Tero sprovadzełam cebje v tę wopuszczoną chałupę daleko wod ludzkjich mjeszkanji, bo muszę z tobą movjic.

Tej vezdrzała na Trabę:

— Przënjes, człovjeku, z nigo alkjerza dva zedle, chterne tam nalezesz. Jô zrobję wogjiń na kominku, bo vama będze zemno.

Trąba, chturen dotąd stojoł przë dvjerzach, jak chłop ze smjegu z wodemkłimi woczoma, ruszeł sę tero i przënjosł ne zedle. Julka momańt zagrzebała na kominku i dołożeła porę szczép z gromadë, na chterni przedtim sedzała, dmuchnęła i ju vjesołi wogjiń bjił kominem v gorę.

Tej ma sadła vkoł cepła z wognja, chterno chopało z kominka: Trąba na gromadze szczepóv, Julka na zedlu naprocem wognja, a jô na dregjim zedlu v bok. Na dvorze veł vjater i sepoł ze svjistanjim fale smjegu na scanë i dach chałupë, klepoł z glińgotanjim v małi zeloni szibë wokna i nekoł bjołi sztołtë mjimo szib, jak duchë, rade zazdrzec, co sę dzeje v ti samotni chałupje.

Ale v chałupje panovała ceszô. Navetk Trąba procem svojimu zveczajovji mjoł movę jakbe zapjeczętovaną. Julka wob ten czas zdrzała cvjardimi woczoma v wogjiń, a po długji chvjilë rzekła głosem głębokjim, jakbe to movjiła cuzô wosoba:

— Vjitosłavje! Małą chvjilkę a stanjesz na rozestajnich drogach. Dvje kobjetë zabjegłë cë naprocem: Jedna z worzłovigo gnjozda, drugô kaczka z woborë. Nabędą na cebje pravo, ale të pudzesz svoją drogą... Dalij nje vjidzę... Chmura a za nją pustô...

V ti chvjilë prisnęło ze szczepóv na wognjisku skrami, jaż na jizbę, a płomiń wognja zgurdżeł sę tak, że v jizbje scemnjało. V straszni bjelë bjegałë tero mjimo wokna sztołtu bjołich duchóv smjotë a vjater, chturen jim nje dozvoloł przezerac woknem, trząsł chałupą, jakbe ję chcoł vëvrocëc na rębë.

Starô Julka wobroceła sę do mje i rzekła:

— Chcałabem cë drogę vësvjecëc, cobes vjedzoł, kęde jisc, kjej mje nje będze. Bo jô, boczë, ju nje będę długo vjekovała. Położ drevna na wogjiń.

Kjej jem przëłożeł drevna, płomiń v wokamergnjenju sę rozpoleł a vjidno wuczinjił tak, że cenje nasze dużi, jak cenje stolimóv, po scanach sę ruszałë. Julka znovu długą chvjilę zdrzała cvjardimi woczoma v wogjiń, tej zaczęła movjic:

— Ve Vileją Svjętigo Jana, kjej dzeń i noc sę zrovnają, będzesz të na Łisce. Wobrządk stari, jak żëcé ludzi na ti zemji, wobchodzeł będze lud. Dom cë tej mjecz i vjid, bes vjodł za sobą vëbranich svojigo norodu ku vëbavjenju zaklętigo zomku. Ale jednigo cë dac njimogę: Tego, co jak bliza morskô scigô wokrętë v brozdëjich dróg, tego, co jak wobręcz trzimô gromadę, tego co duchom daje moc nad całami... To të som mjec muszisz.

V ti chvjilë Trąba mje szturnął łokcem i szepnął cecho:

— Nje czuł të, Remus?

Jô słuchoł, a jak milczenjé zapadło v jizbje, verazno dochodzeło mjegranjé zvonkóv przësanjach, chterne jakbe chdzes z daleka najeżdżałë. Julka sedzała cecho, patrzącô v wogjiń. Woczë ji zemnim szklełë sę łiskjem. jak lod ve mrozové noce. Ale ku reszce i na ji skarnjach drgnęło, bo znadz i do ji wuszu dochodzeło przez kurzatvę i szor vjatru dalekji granjé zvonkóv przë sanjach. Słuchała chvjilę, tej ji skarnje zaczęłë sę krzevjic jak wu dzecka, chterno płakac chce. Nagle zervała sę, vëprostovała i słuchała z wuvogą.

A granjé zvonkóv coroz krocij nachodzeło.

— Cos sę tero stanje! — pomesloł jem sobje, a zib mje przeszedł po plecach. A patrząci v Julkę, jak wona tam vëprostovanô v łunje wognja stojała, krom bjednich ji ruchen, poznołjem v nji Sidonję z rodu Borkóv ze zomku Sorbskjigo. Ale wona raptem krziknęła:

— Jadze Smętk!

A ceszij dodała tak, że le jô to czuł:

— I Smjerc!

V ti chvjilë zvonkji jesz roz mocko zagrałë przed chałupą i wustałë. Tej sę dało czuc mocné stąpanjé za dvjerzami, pjęsc jakôs klasnęła ve dvjerze, chterne sę wodemkłë z trzoskjem i veszła vjelgô postacejô ve vesokjim kapeluszu i długjim kolnjerzu.

— Malorz ze Sorbska! — krziknął Trąba i jak szoloni vëburkł z jizbë. Ale won, chternimu vesokji kolnjerz zakrivoł tvarz po woczë, stojoł chvjilę i łiszczoł woczoma, tej wodezvoł sę rągającim głosem. A beł to głos Czernjika:

— Cuż va tu stojita, jakbe vom na woczach stanął som szatan z pjekła! Lepji besta mje povjedzała drogę na goscińc do Koscerznë.

— Tę të lepji vjesz, Smętku, i tvój voznjik z pjekła!— rzekła Julka.

— Ha, ha! — rozesmjoł sę Czernjik. — Starô Julko z Garecznjice, chterna nji możesz zgrezc worzechóv dzevczątka ze zaklętigo zomku! Pjęknô Sidonjo Borkovno, cos przëznała sę do czaróv, chternimi vëtępjiłas rod Grifovi kaszubskjich ksążąt! Nacuż të budzisz v tim żorotnim chłopje — i pokozoł na mje — ducha Vjitosłava z przed trzesta lôt? Prożnô tvoja robota i bo jô na njego naslę dzenną bjedę ludzką, chterna go zje.

— Hrabjo Strozzi! Vłochu czorni! Łgarzu! Tos të jich vëtruł, naszich ksążąt. vłoskjimi truceznami! — krziknęła Julka. — Ale boczë, duchu złoscë i potępjenjô! Jednak roz nom vińdze słuńce a më tu stojimë na Bjołi Gorze!

—Gora Arimana ją svoją cenją nakreła! Tëro jô tu panem, jaż do rena!— I vzął i zervoł ze sebje vesokji kłobuk i kołnjerz.

Stojoł tero przed nami njicht jinszi le Czernjik. A won do mje kjivnął głovą i rzekł:

— Dziso to wostrzejszô przeprava, njiże no ve Zvadze! Ale i dziso jeden wumrze.

Tero mje jakbe wogroszka porvała. Z bjijącim sercem żdoł jem, co sę stanje. Julka stojała jakôs vesokô i postavnô naprocem wognja v kominku, chturen zaczął gasnąc czornim dimem, jakbe go chtos duseł. Ale Czernjik sepnął gorscą na wognjisko i zaru vjid dzivni krose rozeszedł sę z kominka po jizbje. V tim vjidze stojelë wonji naprocem sebje: Julka i Złi v postaceji Czernjika i zdrzelë na sebje z woczoma, z chternich polełë sę vzgarda i gorz vjeczni. I wudało jim, jakbe dvje moce sę lu probovałë, woba vjelgji, pjękné i straszné. Ku reszce pod łiszczącim vezdrzenjim Julkji spusceł Czernjik woczë. Tej wobroceła sę do mje Julka i rzekła dichającô czężko:

— Jidz tero i spjesz sę barzo, żeli chcesz, be tvój tovarzesz nje przëpłuceł żëcim ti nocë. Bo chdze jô i won — vskozała ręką na Czernjika — sę zińdzema, tam vjedno człovjek wumrzec muszi.

Tak jô sę zląkł srodze wo mojigo tovarzesza i vzął jem sę chiże i vëbjegł na dvor. Tam jô vjidzoł, że kurzatva woprzestała a gvjozdë vëjiskrzełë sę na njebje i mroz straszni zesłałë ze zemnigo, ale vjidnigo njeba. Ku mojimu vjelgjimu dzevovanju nje vjidzoł jem anji sank anji konji, chterne przëvjezłë Czernjika. Daleko wuzdrzołjem drogę, vësadzoną drzevami, chterna provadzeła wod jednigo lasu do drugjigo. I wod razu jô poznoł, że to vjadomô droga do Juszk. Ve vjelgjim strachu wo Trąbę szukoł jem v smjegu jego szlachu. Beł won zavjani, njepevni a po kjile krokach ju nje doł sę vjęcij rozeznac. Tak jô sę stanovjił i zdrzoł vprost przed sebje, ale ledvjem vezdrzoł. tak mje zemni pot na łosenje vëstąpjił. Tec tam drogą z jednigo lasa do drugjigo, bjelącô sę straszną bjelą, szła Smjerc! Na stolemnim kosesku vesok pod gvjozdë łiszczało smjertelné żelazo. A płenęla drogą tak spokojnô i cechô, jakbe mjała przed sobą dobrą i spravjedlivą robotę.

Przeżegnoł jem sę krziżem svjętim i zdrzoł jak zdrevnjałi, jak na bjołô postacejô Smjercë pomału znjikała v lese. Tej jem sę vzał i chiże dążeł do woni vësadzoni drogji, bom so wuvożoł, że Trąba nje chdze jindze będze szedł le na Juszkji, dokąd ma chcała pjervji, njimesma zbłądzeła do ni dzivni chatë z Julką.

— Cuż sę tam tero nje dzeje? — pomesloł jem sobje. Ale Smjerc, co przed chvjilą przeszła v mojich woczach, przëboczeła mje mojigo tovarzesza. Szlachóv jô żodnich po njim dzivnim sposobem v smjegu vëpatrzec nji mogł. Ale ko won rovnak njedovno chatę. wopusceł, muszoł bëc njedaleko. Tak jô stanął i vołoł z całi mocë:

— Hej! Trąbo!

Scana lasu wodbjiła moje vołanjé i woddała go procemni scanje. Tej nastała ceszô, przez chterną jô nadsłuchivoł z wuvogą. Ale njicht sę nje wodezvoł. Le gvjozdë mrugałë ze zemnigo njeba, a mroz cął jak żogovkami. Tak jem szedł dalij, srodze zajisconi wo mojigo tovarzesza. Krom tego mje chdzeroz chodzeło do głovë pitanjé:

— Chdziż sę jednak podzałë konje i sankji, chterne do samotni chatë przëvjezłë Czernjika?

Tej jem szedł dalij. A na svjece beło tak cecho, jakbe vszescë ludze vëmerlë i le jô som wostoł jedini pod tim njebem, pełnim zemnich gvjôzd.

Szedł jô tede i szedł, ale znovu co dzivnigo sę stało: na drogę, chterna z jednigo lasa do drugjigo a dalij do Juszk provadzeła, nji mogł jem nańsc.

— Cuż na svjece! — pomesloł jem sobje. — Co sę z tobą, Remus. dzeje? Jak nje vëbłądzisz na dobrą drogę, sładnje ta Smjerc vińdze na cebje, chterna kanęła dopjeru mjedze jednim lasem i drugjim.

I szedł jem dalij godzenę i dłużij. Ale drogji do Juszk jak nje beło, tak nje beło.

Tak jô stanął, wobroceł sę i zdrzoł slode sebje na drogę, chternąm przeszedł. Żeli jô szedł prosto, to bełbem muszoł vjidzec vjid v ni chace na gorce, v chterni takji dzivné rzecze sę dzejałë ti nocë.

Ale chatë vjidzec nje beło.

Przëboczeł jem sobje tero, jak no Mjichoł na Lipińskjich pustkach za mojich knopjęcich lôt wopovjodoł: Zemą womona ludzom woczë manji i provadzi jich vkoł po smjegu. Po długjich godzenach trofjô człovjek na svoje szlachë i na mol, z chternigo vëszedł.

— Gvesno cę jakji Złé manji! — rzekł jem do se. Tak jô sę przeżegnoł, wukląkł na smjegu i podnjosł ręce do Boga, żebe mje doł nalezc drogę do ludzi i pozvoleł retovac wod smjercë mojigo tovarzesza. Kjej jem vstoł, rzekło mje do wucha:

— Jidz, Remus, tvojim szlachem nazod, jaż wuzdrzisz znovu z daleka przed sobą drogę mjedze dvuma lasami.

I tak jô też zrobjił.

Alem znovu szedł dobrą godzenę i dzivno mje beło, bo moje kraczaje provadzełë ve vjelgjim kole nazod. Jakuż jô mogł przë zdrovim rozumje jisc v koło a nje prosto? Ale nje mój rozum tu zbłądzeł, le mocnjeszi sełë v tim procovałë.

Ku reszce żem jednak doszedł do takjigo molu, zkąd mje sę znovu pokozała droga wobsadzonô drzevami mjedze jednim lasem i drugjim. Wobezdrzoł jem sę tero v teł, żebe wuzdrzec tę chatę, v chterni jô wostavjił tich dvoje dzivnich i strasznich ludzi, ale nji mogł jem sę ji dopatrzec. Nje robjił jô sobje wo to v ti chvjilë żodnich mesli, bom sę nobarżij strachoł wo Trąbę. Krom tegom sęju męczeł wod chodzenjô i przëchodzeło mje do głovë:

— Cze może ta Smjerc na drodze nje njesła kose na Trąbę, cze też zataconô żdała na mje pode drogą v lese?

Alem tero rvoł dzirżko długjimi krokoma vprzodk, z woczami na gvjozdë, cobe nje milec drogji. Tak jem sę ku reszce dostoł na drogę do Vęglikovjic. Zavjanô wona beła i żodné kołovaża anji łoze sań nje vëcignęłëpo nji dvojnich żłobóv. Ale zbłądzec ju njebeło możno, bo po wobu rębach stojałë drzeva.

Zib mje broł i chęc spjiku, alem rovnak szukoł przek i spak drogji za znakami krokóv Trąbë. Ku reszcem je nalozł. Szłë wone z drogji na wurzmę pod lasem. Tęde won gvesno szedł, be las go wod vjatru zastovjol. Tu też bełë wone mało zavjané.

Kjej jem tak spori sztuk wuszedł, trafjil jem na mol, na chternim smjeg beł przëbjiti i podeptani.

—To zle! — povjedzoł jô sobje. — Won ju wodpoczivoł, bo mu sełë wubivało.

Serce mje zaczęło bjic mocno, alem przënomnji zaboczeł wo vłosnim wumęczenju i szedł dalij. Ale za kjilkanosce krokóv znovu jô natrafjił na mol, chdze Trąba — bo beł won to na moję wudbę — wodpoczivoł v smjegu. Tero też skuńczeł sę las, a droga szła gołim polem. Szlachë też wod razu provadzełë na vestrzodk drogji, ale tu ju co porę krokóv smjeg beł vëgnjetłi v ten sposob, jakbe człovjek wupodł, jak długji. V jednim takjim molu czervjenjiła sę krev.

Mroz cął takji wostri, jakjigom so v żëcu nje vdarzeł. A jednak mje sę gorąco zrobjiło, kjej jem wuzdrzoł nę krev. Tero jô ju bjegł dravo, jażem dobjegł...

Tam, chdze sę drogji krziżują z Grzebova, z Lizokóv i ze Zicovihutë, nad szerokjim starim traktem, provadzącim z Koscerznë przez Vęglikovjice na Vdzidzkji jezora, stoji starô chojna. Tak vjelgô wona, że ludze z vjosk na milę v krąg vjidzec ję mogą, a starô takô, że gvesno vdarzi sobje pjerszich ludzi, chterni v lasach bez kuńca, wonge pokrivającich tę zemję, sekjerą i plugjem stvorzilë posodłovja ludzkji i początk delë vsom, rozsadłim mjedze jezorami Sudomjem, Zchodnem, Zagnanjem i Radolnją. Nostarszi ludze v tich vsach wopovjodają, że stojała wona ju za pamjęcë jich wojcóv, jak dziso stoji: Veższô njiż vjeżô koscoła v Koscerznje, bjelącô sę wuzimkjem bez korë jaż v gorę do pjerszich gałęzi. Barzo vesoko nad zemją vëcigô wona svoje grubé i pokrąconé vjetvje, ale njiżodno zeloné jiglevjé nje przëwoblekô jich. Le na noveższim czubku, jak chmurka z njeba vjerzchem wusadłô, szumji małô zelonô koruna, njibe svjodk, że starô chojna jesz żije.

Pod tą cliojną jô nalozł mojigo vjernigo tovarzesza, muzikańta Trąbę, sztivnigo i bez ducha!

Na pjerszé vezdrzenjé doznoł jô sę, że won ju nje żije. Leżoł na vznak, zgasłé woczë wobroconé ku gvjozdom. V pravi ręce trzimoł svoję łiszczącą trąbę, jakbe v wostatni chvjilë chcoł nją vołac na retunk. Pod levą pochą sceskoł svoje skrzepjice. Ale jakuż te vezdrzałë! Vjechrz wodpękl wod spjevnich skrzipk i szeroką do jich vnętrznosci wodemkł jomę. Tak to wudovało, jakbe skrzepkji nadprzërodzonim sposobem rozvarłë svoje spjevné vargji na straszni krzik żolu i duszę svoję spjevną vësłałë za bjedną duszą svojigo pana. Kjej jem vezdrzoł na te do krziku wodemkłé vargji njemigo norzędza, tej mje sę tak czężko zrobjiło, żem legł na smjegu wokoma zemnigo tovarzesza i płakoł, jaż mje woczë lodem zaszłë.

— Mój jedini druch, tovarzesz mojich przigód, nje żeł!...

Jakoż to straszno noc!

A kjej jem sę vëpłakoł do negji, tej vzął jem sę i zamknął druchovji woczë. Kląkł jem potim i zmovjił pocerz za jego duszę. Tej vzął jô przemiszlac, co pocznę.

Do Lizokóv beło blizko, do Grzebova njevjele dalij ale po tim svjeżim smjegu strachoł jem sę zabłądzec, jak przedtim. Do Vęglikojc dobré mogło bëc poł godzenë drogji, ale provadzeł szerokji trakt, na chternim jô sę zbłądzec nje bojoł.

— Pudę — rzekł jem tede do sebje — do szołtesa, be vësłoł ludzi, cobe mje pomoglë zanjesc mojigo drucha do vsë.

Kjej jem vstoł i vezdrzoł v gorę na chojnę, tej sedzoł tam vjelgji czorni kruk, blészcząci jednim wokjem v doł. Tak jô nakreł skarnje zmarłigo tovarzesza mjeszkjem wod jego skrzepjic i vzął sę i szedł ku Vęglikovjicom. Całé wumęczenjé ze mje spadło i czuł jem sę mocni i chvatkji.

Kjej jem ku reszce zaszedł do vsë, tej ve vszeskjich woknach beło cemno. Ludze spelë, a navetk psë pochovałë sę przë tim strasznim mrozu po svojich legovjiskach. Ale jô vjedzoł, chdze mjeszkô szołtes. Do njego jô po skrzepjącim smjegu kjerovoł svoje krokji. Jakżeż jô sę zdzevjił, kjej jem wuzdrzoł v jego woknach vjid mocni. Jesz barżij mje zdzevjiło, kjej jem podszedłszë czuł wod strzodka godanjé, jakbe wod vjele głosóv.

Tim lepji, że nje spją, meszlę. I zaklepoł jem ve dvjerze. A kjej sę wodezvelë, wodemknął jem dvjerze i veszedl do jizbë. Ale ledvjem vezdrzoł, bełbem wupodł, kjejbem sę nje beł sparł wo scanę. 

W jizbje stojała gromada ludzi vkoł vjelgjigo stołu. Za stołem sedzoł znajomi mje szołtes. Z drugji stronë z akt, v chternich pravje pjisoł, podnjosł woczë na mje Czernjik! Zdrevnjoł jem wod tego vjidzenjô tak, żem nje potrafjił vërzec słova, choc vszeskji woczë na mje sę wobrocelë. Całąm chvjilę tak stojoł, ale Czernjik, jakbe njick, podnjosł woczë na mje, kjivoł mje głovą, jak dobrimu znajomimu i rzekł:

— Cuż të, Remus, tak po nocë vanożisz? A może të sę tu chcoł też po spôdk meldovac?

Ale ve mje serce vezbrało żolem nad mojm bjednim druchem i gorzem na tego pjekjelnjika. Tak jem przëstąpjił do stołu, podnjosł rękę i zavrzeszczoł:

— Tam pod starą chojną v polu trup leżi. A ten, co mu smjerc spravjił, sedzi tu! — I pokozoł jem ręką na Czernjika.

Mova moja v ti chvjilë — czuł jô to dobrze — verazno szła, jak no wonge ve Zvadze, chdzem tego sługę pjekła pjerszi roz potkoł. Vszescë mje rozumjelë. Ale Czernjik pozdrzoł po ludzach i rzekł vëszczerzającë bjołi zębë:

— Ko vjidzita ludze, że ten człovjek błądzi! 

Szołtes na to vstoł i rzekł do mje:

— Rzeczë, Rcmus, co të poprovdze chcoł?

—Ten — rzekł jem — zjavił sę v chace v polu dzis v nocë, chdzem sedzoł ze starą Julką i Trąbą przë wognjisku. Wurzasem i czarami vënekoł mojigo drucha na mroz i pod kosę smjercë.

— Ko vjidzita, ludze — rzekł Czernjik znovu — że ten człovjek błądzi!

— Smętku! — krziknął jem tero. — Czorni duchu! Tës vnekoł v smjerc mojigo vjernigo drucha a tero tvój przijacel, kruk czorni, vesoko z gałęzë stari chojnë z gorë blészczi na svoję wofjarę.

I takji mje gorz porvoł, żem przeskoczeł, be go zdusëc jak psa. Ale v jizbje sę kopnęlë i drogę mje zastąpilë. A szołtes, wu chternigo na wustrzesze jô njeroz nocovoł, przëstąpjił do mje i povjedzoł:

— Jidz z Bogjem, Remus! Abo kjej chcesz, to wostań wu mje wob noc przë pjecku. Ale nje robji mje trzosku! Bo co te tam povjodosz, to sę tobje le v głovje robji. Pon Czernjik cë krzivdë nje zrobjił. Przëvjozł jô go v połnjé mojimi konjami z Koscerznë, be spjisoł zgodę v spravje spôdku po mojim brace. Wodtąd won tu sedzi i pracuje. A że to tak długo jaż do pozdni nocë deruje, tim won nje vjinjen, le ti ludze, co sę wujednac nji mogą. Jakuż won cë mogł jaką krzivdę zrobjic, kjej jô przësignąc mogę, że won wod przedvjeczora wod naju anji na chvjilę nje vëszedł.

Tero ludze zaczęlë mjedze sobą szeptac z litoscą i rąganjim. A szołtes mje mjiłosernje poklepoł po reminju i rzekł:

— Wostań, Remus, wu mje na ten straszni mroz! Ale panu Czernjikovji dej poku, bo ma tu vszescë svjodkami, że won sę wod naju nje ruszeł.

Potcevi i zacni beł to człovjek, ten szołtes, tak że na jego słova bełbem wuvjerzeł, że mje sę le smjije, kjejbe nje ten trup pod vesoką chojną v polu.

Ale Czernjik sę wodezvoł:

— Dejta poku, ludze, Remusovji! Ten wostri mroz mu kąsk scął wolij v głovje. Njechle przińdze lato a won wodtajô.

I zaczęłë sę jedni rzechotac. Ale jô so wuvożol:

— Cuż të będzesz głupim dovoł leżnosc rąganjô?

 Szedl jem tede do dvjerzi, ale njimem vëszedł, uwobroceł jem sę i rzekł:

— Njech vaju Pon Bog mô v svoji wopjece! Bo va nje vjeta, że duch pjekła mjedze vami sedzi.

Tej szedł jem nazod v tę noc mrozu i smjercë. Doszedłszë do stari chojnë nalozł jem drucha, jak jem go wostavjil. Navetk czorni kruk jesz vjedno vesoko z galęzë blészczoł v doł.

Tak jô so wuvożoł:

— Przëprovadzisz svoję karę i zavjezesz zmarłigo som na nji do Lipna do jego njevjastë. Tam cë, druchu, vëpravję pogrzeb, jak sę noleżi.

Vzął jem sę tero i szedł svojim szlachem nazod. Zbłądzec nje beło możno. Zmęczenjé spadło ze mje jak voda z gęsë. Nalozł jem też mol, v chternim jô vszedł na drogę do Vęglikovjic i szedł jem po mojim szlachu, vjidnim na smjegu, dalij. Prożnom ale vëzeroł z daleka za chatą na gorce. choc beła noc cechô i vjidnô. Ale woprzestol jem sę dzevjic v ti straszni nocë, kjej szlach mojich krokóv v smjegu zagjinął a chatë jak nje beło, tak nje beło. Le njedalek v smjegu wuzdrzoł jem svoję karę z paką tovaróv i Trąbovą szopką na nji, jakbem ję beł przed chvjilą som tu wostavjił. Smjeg vkoł nji beł mjętkji jak puch i żodnich krokóv ludzkjich znac nje beło.

Nji mjoł jô anji czasu anji wochotë przemiszlac, jak moja kara sę tu nalazła. Lem przeżegnoł sę, vzął chvecadła v ręce i pchoł ję tam, chdze leżoł trup mojigo drucha. Pod vesoką chojną wułożeł jem go sobje z pakami i szopką na karze i ten całi czężor, vestchnąvszë do Boga, vjozł jem przez mroz i smjegji ku Lipnu.

 


       XL       

REMUS

       XLII