XXX

Vjerné drużstvo Trąbë.

Lato zazdrzało przez kratë moji cele, a kjej jem vëszedł na mój codzenni spacer, czuł jem daleko za murami spjevę skovronka. Tak jô rzekł głosno do sebje:

— Ju të Remus nje będzesz vjęcij chodzeł po bjołich drogach i nje pozdrovjisz żodni Bożi Mękji.

— Czimuż nje? Wodezvało sę slode mje. Wobezdrzoł jem sę. Koguż vjidzę?

Trąbę!

Smjercë bełbem sę spodzevoł prędzij, njiże jego v tim molu. Ale won nje żdoł, le chveceł mje za pase i zaczął mną trząsc, jakbe wodszedł wod rozumu. A jak mje dosc natrząsł, tej zaczął po woborze tańcovac i spjevac:

— Koza połkła jeża ve vtork na vjeczerzę... 

Ku reszce wusodł na klocu wod rąbjenjô drzeva, wodsapnął i rzekł:

— Të może meslisz, żem wusmjerceł jakjigo zdrajcę wojczeznë, abom Szabelce mjeskjimu vëbjił porę zębóv, abo jakjimu szandarze zrzuceł ze łba jego szkopk szkląci? Nje, takjigo gvołtovnigo ducha dovno ju mje moja bjałka Trabjinô vënekała. Boczë: Jô so poszedł do lasa i wukrodł porę kleft do pjceka. Not mje tego nje beło, alem sobje wuvożoł: Jinaczi të sę do sodze nje dostanjesz. A za olcmark sedzec nje je vstid, bo kjej so krol pruskji vzął nasze lase kaszubskji, to jesz z tego nji ma dokazu, że wone są jego vłosnoscą. Wobsztrofovelë mje na dva tidzenje, a jô tego chcoł, bo mom cë torbę novosci do povjedzenjô.

Kjej ma v norciku moji prize na lobzaku sedzała, tej Traba jął po svojimu gadac:

— Njc bój sę Remus! Długo cę tu v ti prizë ju nje będze!

— Vjem! — Wodrzekł jem. Bo jô ju dłużij nje strzimję!

— Tak lë nje gadej! Boczë: Dobrą volą wonji cę vëpuszcza, bo jidze vojna. Vszescë movją, że Njemce vëpuszczą ze vszetkjich sodz navetk nogorszich lińcusznjikóv, żebe jich na Prancuzóv ponekac. Tej i cebje vëpuszczą. Le të, Remus, boczë, żebes, kjej cë dadzą flintę do rękji, nje strzeleł v jakjigo człovjeka. Ko to jednak je pevno, że kjej Njemce jidą na vojnę, tej chcą komu co vząc, czego ten jim dobrą vola dac nje chce. Bo jô, dzękji Bogu, na takji pokuszenjé vjedzoni njebędę. A to procem nogji, co mje ą krova v knopjęcich latach przetrąceła. A krom tego jô ju mom lata.

Kjej jem tak rozmiszloł wo tim, co mje Traba dopjeru povjedzoł, won sę zaczął smjoc, poklepoł mjen po kolanje i rzekł:

— Cużes të zadoł, chlopje, ti Mjichałovi Marce z Lipińskjich Pustk? Tec wona co njedzelę po koscele mje gonjiła, be sę vëpitivac wo cebje. Cuż jô ji mjoł rzec? Tec jô cë groł na murë ti sodze po kjile razi, ale të bjedoku wodtrąbjic sę żes nji mogł. Choba bes beł czarovnjikjem i kominem vëzdrzoł do mje z dachu A na mój lest jô wodpovjedzë nje żdoł, bom cë ju zapovjedzoł, że sę dom vpakovac. Ale tego Morcena głupigo mje je żol. Nogji so wulotô za ną Martą i cuduje a nje vje, że dzevczę le dotąd je anjołem, pokąd ję ksądz stuła nje zvjąże przed svjętim voltorzem. Ale njechle mô svojigo za wuzdę, tej sę kozdô przemjenji na Trąbjiną z grulką i mjetelokjem. Tak tede wuvożej, Remus, żebes sę nje doł zvędzëc Marce. Lepji njech Morcen będze tim męczennjikjem, kjej mu sę tego tak srodze chce.

— Mje co jinszigo v głovje njiże bjałka! rzekł jem do Trąbë. — Jô chcę vëbavjic zapadłi zomk, jô chcę posadzëc na złotim tronje zaklętą krolevjonkę! — To znaczi, żeli żiv ztąd vińdę.

Trąba jakbe sę vërzasł, tak na mje wotvorzeł woczë i długo tak patrzeł, njim pokrąceł głovą i povjedzoł:

— Tec të jednak zveczajno mosz svój przërodzoni szek v głovje! Ale co sę mô do nich zomkóv i krolevjonk, to stari Mjichoł pevnje rzekł provdę. Bo povjem cë, że mje to Marta zabrała lasem przez brod do Pustk i mje wob drogę vszetkji tvoje trele z tvojich pustkovjovich lôt wopovjodała. A Mjichoł mje rzekl, żes të gnota robocigo ale v głovje mosz mesle, co sę le panom rodzą, bo nji mają jinszi robotë. Chtuż to tam vje? I krol jezora beł takjim, le va wobaji ju nje pasujeta v te nasze pruskji czase. Dlotego të sedzisz, a won wumarł v sodzë. Ale pogrzeb mjoł ve Vjelu z vjelgą paradą. Lud nasz całi z nad jezora zeszedł sę i płakoł. Tero won le corkę uwostavjił po sobje a mjono jich vëgasnje na Vesokjich Zoborach.

— Jô z njim movjił przed smjercą! — rzekł jem.

— A cuż won cë povjedzoł?

— Zleceł mje pomstę i povjedzoł svoję krijovkę na Glonku.

— Bos wu njego mjoł łaskę wod chvjile nigo tuńca kopjice sana, chdze jô sę tak srodze wurzasł...

Te dva tidzenje jego sztrofë wożevjilë mję kąsk i dodałë mje chęcë do żëcô. Ale v drugjim tigodnju jô wodebroł wodvjedzenjć jesz barżij njespodzevané, bo kanął pon Czernjik. Tero jô vjedzoł, że na svjece cos novigo sę dzeje. Trąbą na zjavjenjé sę Czernjika jaż vzdrigło, a mje beło, jakbe sę v moji celë cemnji zrobjiło njiż zveczajnje. Ale won sę do nas zarzechotoł i rzekł:

— Znovu va dvaji v gromadze jak no ve Zvadze na litkupje. Takji przijacelstvo je vjęcij vorté njiż torba pjenjędzi. Ale czimu va sę tak vërzasła. Ko jô mom dobré novosce za pazecha. Vojna jidze i dlotego serce krolevskji pełné je łaskji dlo vszelkjich vistępcóv. Wuvożej Remus: Vińdzesz z prize, le podpjiszesz ten papjor, chturen jô cë tu pokożę.

— A cuż na tim papjorze stoji?

—  Njick takjigo! Remus przëznaje, że so zle postą pjił procem vłodzë krolevskji, że go sąd wukoroł spravjedlevje i że prosi wo vëboczenjé, bo sę wodtąd popravji. A krol jegomosc na takji pjismo podaruje jemu z vjelgji łaskji resztę sztrofë.

Na to jô wodrzekł:

— Tego jô njigde nje podpjiszę, bo mje njespravjedlevje wobsądziłë.

 — To je co jinszigo! — rzekł Czernjik Chtuż povje, że tińtem na papjorze malované słova mają rzec provdę? Kjej të zełżesz drugjimu v woczë, tej krev cë może zaczervjenji lica, ale papjor sę njigde nje zaczervjenji, bo nji mô woczu, be sę vstidzec. Napjisz na njim novjększą łesz a won wostanje bjołi jak ruchna njedovjinnoscë. Przez to też wod początku, jak ludze sę na wuczilë mesle svoje znakami na pjismje kłasc, nomądrzeszi z njich wużivelë pjisma do zatacenjô provdzevich mesli i zamedlenjô woczu głupich. Cuż cë to szkodzi Remus, kjej podpjiszesz kavałk papjoru, beles vëszedł na volą!

— Jô łże żodni nje podpjiszę!

— Z głupim na rekji a won żabë chvotô! rzekł pon Czernjik i vstoł. Ko doznovosz sę jednak, Remus, ricerzu słuńca i provdë, żem tobje żeczni. Njick nje pomoże le procem tvojimu vłosnimu chcenju będę cę muszoł vëvlec z ti sodze. Bivej zdrov!

Jak sę za njim dvjerze zamkłë, pjerszą moją meslą beło: Cuż za njeszczescé dziso spadnje na mje?

Ale Trąba vestchnął głęboko i povjedzoł:

— Głova mje mocko zaboloła, jak no po nim pjekjelnim trunku ve Zvadze, kjej jô wodecknął v stogu na polu. Ale to cë povjem: Zmovję na jitenceją Czernjika dzesęc pocerzi za navrocenjé grzesznjikóv kjej won dotrzimô słova i cebje z ti sodze vëbavji.

Ale jô wodrzekł:

— Kjej będze takô volô Boskô, tej jô jesz zdrov z ti sodze vińdę, ale pjekjelnimu duchovji jô nje chcę bëc vjinjen moji svobodë!

Njeszczestlevô novjina nje minęla mje dnja tego. Dozerocz przënjost mje list wod Martë z Pustk: 

wojc wumarł. Tero jô, Remus, cebje ju vjęcij nje uwoboczę, bo Morcen mje bjerze za bjałkę. Njech tobje Pon Bog błogosłavji v żëcu!

Kjedem list pokozoł Trąbje, won kjivoł głovą i povjedzoł:

— Nje movjił jô, że tak będze? Mjichałovji beło namjenjoné, to go i nje minęło. To beła jego vłosnô przëpovjesc. Nad serotą Bog mô starżą, a Morcen będze dobrim chłopem dlo nji. Njech sę żenji. Jô vjedno movjił, że żoden chłop dobrich dnji nji może znjesc...

Sztrofa Trąbë sę skuńczeła, a jô znovu wostoł som. Ale na svjat szła krevavô burza. I navetk cvjardi Njemce vëlęklë sę i sfolgovelë wucisku na naszi zemji. Tak tede chocem żodnigo przeproszenjô nje podpjisoł, jednigo dnja wodemkłë sę przede mną bromë sodze i jô z woddechem wulgji wuzdrzoł jem sę znovu na voli.

Kuńc drugjigo dzelu.

 


      XXIX      

REMUS

      XXXI