II

Początk pjisanjô Remusovigo. Jak won posoł dobetk i jak sę dovjedzoł wo Straszku, chturen mjeszkoł na pustkovju.

V Jimję Wojca i Sena i Ducha Svjętigo bjerzę to pjoro do rękji njezgrabni. Kosą bo i pługjem za młodu nawuczeła sę ręka moja robjic im nje noleżoł do tich, co pjorem worzą i pjoskjem seją. Wuczeł jem sę cignąc skjibę prostą a kosą nje wostac slode, ale przędzenjô pjisani godkji njigdem sę nje wuczeł. Choba duch tego, co z progu drugjigo svjata vësłoł mje mjedze ludzi — doznosz sę tego pozdnji — wuprosi mje łaskę wu Boga, żebe to, co cë chcę wostavjic na pjismje, mjało svój szek wod początku do kuńca.

Dlo cebje bo to pjiszę, knopku, cos wodrzekł na moje pitanjé:

— Chcesz vëbavjic zapadłi zomk?

— Chcesz przenjesc krolevjonkę przez głęboką vodę?

Pjerszi beł jes i jedini, co wodrzekł: — Chcę!

Bog z tobą!

Jaką cë Pon Bog mô drogę namjenjoną, boczë, że duch mój po smjercë, jak cenjô za tobą chadzac będze a v ti chvjilë, kjej czetosz, patrzeł będze przez plece tvoje na to pjismo. Chcołbem cë napjisac jakąs provdę, chterną czuję, ale njepotrafję ji słovami vërzec. Chcołbem cë wukazac jakąs drogę, ale nje potrafję ji vësvjecëc. Vjidu mje bo nje delë, a mjecz jem vëdoł som v ręce njevjastë. Jedno le vjem, czego mje nawuczeł njezvekłi człovjek: Ormuzd dobędze!

Tës mje sę vërzasł przed lati, a nje dzivno mje, bo wurodą mje Pon Bog przëwoblekł żadną — vje Won gvesno dlo czego — a ruchna moje nje są pjękné na vezdrzenjé i nje przëchłoscają. Nje je mje jich vstid, bo bjedné są, jak jô som a bjedam sobje vëbroł i vanożenjé po svjece. Tec Pon Jezus też i Jego Apostołovje bjedno i boso chodzilë po zemji a roznosilë nowukę ludzom i zbavjenjé vjeczné. A moglë, kjejbe le bëlë chcelë, mjeszkac v bjolich pałacach i jezdzëc v złotich karetach, abe nje czapac nóg kurzem zemji grzeszni. Bo bëlë panami svjata. Chtuż jô procem njich, bjedni jich nasladovca i grzesznjik?

Kjej cë to pjismo dô do rękji dobri człovjek, tej ju jinszimi woczoma będzesz patrzeł na svjat njiż wonge, kjej jes wode mje wucekoł. Vimova moja na pjismje je jinszô, a jô i godka moja pudzemë na cę v bjołim vjidze połnjô. V nen czas — za dzecka — słova mojigo dejadej bełbes nje rozumjoł a v zavjitrzni komudze sztołtem bełbemdlocebjeAterosłuchej mojich przigód i mesli:

*     *     *

Kjej jem beł wodrosłi wod zemji tak, jiżem mogł signąc konjovji do wogona, nalozł jem sę na służbje wu gbura Zabłockjigo na Lipskjich Pustkach. Tam mje kozelë pasac dobetk. A jô posoł go z pomocą psa Gnjotë, chturen procem posanjô mjol vjęcij rozumu, njiże jô. Nasz pon beł srodze wostri a parobcë go sę bojelë. Le Marcijanna, checzovô, nje bojała sę njikogo na pustkovju, bo wod długjich lôt tam służeła. Panji sama ji słuchała. Bëlë też dvaji parobcë: Mjichoł i Morcin. Morcin jesz nje beł vërosłim chłopem, ale procem mje sę za takjigo wudovoł, bo mje mogł poradzëc. Mjichałovji bjałka przed lati wumarła i wostavjiła mu dzevczę, Martę, njevjełe młodszą njiże jô... Beł to ju stari chłop, ale mje nje pomogoł, kjej Morcin mje vzął i nabjił.

A do ti smarovkji jô przëszedł vjedno tak:

Kozoł mje Morcin movjic: — Kukla pod potklepjem! A jak jô to povjedzoł, tej Morcin jął kulac sę po zemji wod smjechu. Navetk Mjichoł przëstanął sę i smjoł. Bo mje wod wurodzenjô Pon Bog doł jęzek skażoni, tak że jô godkji moji do szeku zveczajnje nji mogl vëprovadzëc.

Ale jak wonji sę ze mje vëszczerzelë, tej jô sobje povjedzoł:

— Vjęcij të, Remus, jim do voli njick nje rzeczesz! Tak Morcin vzął mje za łeb, przecignął mje przez kolano i zaczął mje tluc. A Mjichoł sę le przëzeroł, bo mjedze ludzami takji pravo, że mocnjejszi słabszigo tłucze.

Ale naszła roz na to Marcijanna i zaczęła vadzëc:

— Pożdejtale, żebe Pon Bog vom za tego serotę nje pokręceł nje tile jęzeka, ale i vaju łbóv szadich!

To dobré przemovjenjé mjało skutk, bo ju vjęcij mje nje kozelë gadac: — Kukla pod potklepjem! — Bo bojelë sę Boga a kąsk i Marcijannë.

Dobré to beło kobjecesko, choc lubjiło vadzëc i njejeden roz mje v skorę nasoleło. Ale litovało sę nade mną, choc mje njijak zle nje beło, takjima słovami:

— A jakuż të sę, knopje, z bjedą wuporajisz i z lechimi ludzami, kjede cë navetk movë nje wużiczeł Pon Bog litoscevi!

Spac mje delë v stanji wu konji. Gnjadi i Liza bełë jich mjona. Tam mje beło dobrzeJak Jadamovji v raju. Łożko moje stojało kole scanë,  głovami przë kumje. Nade mną v scanje małé wokno ze szterema zelonimi szibami przepuszczało vjid. A kjej jem legł, tom vjedno muszoł vzerac na długji i grubi parmin vjidu mjesądzovigo, chturen szedł przez wokno na szkląci chrzebtë Lize i Gnjadigo.

V tim parmmju mjesądzovigo vjidu jô vjidivoł dzivni sztołtë i spravë, wo chternich povjodelë so na pustkovju po roboce: Vjidzoł jem smoka straszlevigo, chturen sedzoł na vesokji vjeżë. Z vjeże vëzerała krolevjonka a łzë mjała v woczach i ręce załomivala. Ale njicht na nję nje patrzeł, choci vjele ludztva vedle bromë przechodzeło. Bo wona sę słovem nje wodezvała, le cecho płakała, ręce skłodającë. A jô to vszetko vjidząci na javje, dzevjił sę im nje vëtrzimoł, ale rzekł:

—A czimuż të, krolevjonko, nje rzeczesz słova, be cę ratovelë?

—Vejle, co tam panóv i ricerzi i prostigo ludztva! Krziknjijle, a wonji sę vezną do żadnigo smoka i go zabjiją, żebes mjała volą.

Ale krolevjonka le paluszk położeła na wustka, jak vjisznje czervjoné, i smutno głovą krąceła. A tero jô vjidzoł, jak v ji vłosach, krose żetka dozdrzenjałigo, łiszczało sę złotem, a nad ji woczami, pesznimi jak svjoze, szkleia sę małô, zatopjonô ve vłosach, koruna złotô.

Kjej jem sę tak dzevovoł ji pjęknoscë i njeszczescu, straszlevi smok pesk rozdzevjił i zavrzeszczoł:

— Jakuż wona mô gadac do ludzi, kjei mô movę zaklętą? Kjejbe zakrzikla, wuczulëbe krokanjé varnë i be powucekalë wod nji, jak wod jakji wukozkji.

A jô na to wuvożoł sobje:

— A żebes të tak, Remusu, zakrziknął na tich ricerzi, be smoka zabjilë i delë krołevjonce svobodę! —

Alem so v ti jistni chvjilë przëboczeł, żebe mje i tak nje rozumjelë, bo i jô mom jęzek skażoni, a ludze mje nje rozumjeją.

Tej mje sę tak żol zrobjiło, żem płakac muszoł jak bober. Jaż dobrô Liza łeb svój przëtchła do mojigo i z nozder na mje chuchac zacząła. Bo bidlęcu żol beło.

Jak przëszła njedzela, tak naszi szlë do Lipna do koscoła. Le Marcijanna wostała doma. A pustkji gbura Zabłockjigo mjałë dokoła las głębokji, le ku vëchodovji słuńca stojało jezoro, ale za njim znovu czernjił sę las dużi.

Marcijannje gvesno straszno beło sedzec sami, bo przëszla do stanji i rzekła:

— Poj do chałupe, knopje, jô cë co dom! I dała mje v czeladni gleń chleba, posmarovała masłem. Tej vzęła korunkę i wusadła przë pjecku na lavje. Ale jô jodł, a kjej jem ju polce wobliznął, tej jem muszoł vzerac na dużi zegar, co vjisoł na scanje. Mjoł won bjegas długji na poł cigła, a vożkji, jak stąporë wopoczné vjisalë na grebich sznurach. A pokąd bjegas szedł roz ztądka i nazod, vjedno v njim njico sę zadzarło, jakbe co cvjardigo połknął. A jô sę pitoł:

—Marcijanno! Cuż ten zegar tak połikô?

— Won połikô czas! — wodrzekla Marcijanna i zmovjała dalij svoję korunkę.

Tak jô jesz z vjększą wuvogą mu sę przëzeroł. A tak mje sę zdało, jakbe zegar na mje patrzeł skarnją, jak człovjek. Mjoł won na nji dużé liczbë czorné a na brodze krosevi kvjotkji. A jô so tak wuvożoł:

— Kjejbe won tak mogł gadac movą ludzką. Cuż be won nje nawopovjedzoł! A Marcijanna rzekła:

—To nje je zegar jak jinszi zegarë. Won vje, co sę stanje v przëchodnim czasu — won vjidzi Smjerc!

—Jakuż won może Smjerc vjidzec?

—Won stanje, bo won ję vjidzi na przededvjerzu, abo zacznje bjic njedobrą godzenę.

Tej Marcijanna, rzekłszë to, kąsk zbladła, ale po chvjilë dodala te słova:

—Ale ti njedobri godzenë, chterni jô sę boję, ti won jesz nje vëbjił.

Jô na to sedzoł cecho, bom so jesz njiczego nje boczeł. Ale stari zegar scignął na sę kjilka parminji słuńca, co przez wokno svjecełë na podłogę, i zdrzoł na dzevkę, jak mądri stari czlovjek, co sę wusmjechô, bo vje vszestko. Ale wona tego nje vjidzała, bo patrzeła na podłogę sztivno, jak gapa v gnot — jak to movją. Tej ji łzë przëszłë do woczu i jęła do mje gadac, jakbem bet dorosłi człovjek, a nje małi Remus:

— Boczë — knopku, to je tak: Mocnô je ta chata nasza, v srąb vëbudovanô z camróv, jakjich ju dzisodnja nje natrafjisz v czornim borze. I potcevi v nji mjeszkają ludze. A słuńce zdrzi przez wokna ve vszestkji nortë tak, że choc mjeszkomë v lese, vjidno wu nas i cepło. Ludzkji woko v każdi może zazdrzec nort, bo dobrô v njim rządzi gospodinji. Ale vjerzë mje, knopku, kożdô chata mô jeden takji nort, chdze słuńcu zastavją wokno i sąsada nje zaprovadzą. Samo le woko Boskji tam vezdrzi.

— A cuż v tim norce jesta? — pitoł jem sę.

—Straszk!—wodrzekła Marcijanna. — A boczë, że i naju chata mô takji cemni nort i takjigo Straszka.

Jô rod beł vjedzec njico vjęcij wo tim Straszku. Ale Marcijanna przeżegnała sę i rzekła:

—V Jimję Wojca i Sena... Cuż jô cë za bojkji wopovjodaję, małimu knopu! — Poj, dom cë jesz kavał chleba, a jak zjesz, tej zmovjima litanjiją do Matkji Boskji za tego, co po svjece vanożi. Bo tak sę noleżi v tę svjętą njedzelę, a nje wopovjadac bojkji. — Ale jô vjedzoł, że ta bojka beła provdą. Lem njick nje rzekł.

A przë pocerzu vjednom muszoł vzerac na zegar, bo mje sę zdało, że won też vjedzoł wo tim Straszku. Ale po ten czas anji dzevka anji wonji mje njick nje rzeklë wo njim, jażem sę som doznoł v dzeń bjołi.

Rovnak mje dzivno beło, że ludzena pustkovju chodzilë i svoję robotę robjilë, choc vej v stanji v mjesądzovim vjidze wuzdrzec można beło krolevjonkę i smoka, a v chace mjeszkoł Straszk.

Chcoł jem tego Straszka szukac po chace, alem sę bojoł,żebe mje nje nabjiłë. Ko vjele rovnak muszoł jem przemiszlac wo njim, kjej jem posoł dobetk pod lasem. Ale tam — pod lasem — też sę stało, żem na całi szturk zaboczeł wo Straszku, co mjeszkoł v chace Zabłockjigo.

 


     I    

REMUS

     III