|
|||
Tadeusz Dołęga MOSTOWICZ
|
|||
|
Tadeusz Mostowicz (przydomek "Dołęga", wzięty z rodowego herbu matki, przybrał w latach dwudziestych) urodził się 10 sierpnia 1898 r. w Okuniewie (ówczesna gubernia witebska). Ojciec jego był dość zamożnym prawnikiem. Ok. 1915 r. przyszły pisarz ukończył gimnazjum w Wilnie, potem zaczął studiować prawo w Kijowie, gdzie był też członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. Po I wojnie Okuniewo znalazło się poza granicami ówczesnej Polski, ale rodzina przeniosła się do kraju, a Tadeusz Mostowicz - do Warszawy, gdzie k. 1918 r. wstępuje do wojska jako ochotnik, a później bierze udział w wojnie polsko-bolszewickiej i dopiero w 1922 r. wraca do życia cywilnego. W Warszawie wówczas wiąże się z dziennikarstwem, pracując najpierw jako zecer, później jako korektor, a wreszcie jako reporter. W 1925 r. otrzymał stałe miejsce w redakcji "Rzeczpospolitej", dziennika prorządowego o orientacji szlachecko-ziemiańskiej, reprezentującego Chrześcijańską Demokrację i nastawionego także endecko oraz antypiłsudczykowsko. Po przewrocie majowym w 1926 r. cięte pióro Mostowicza sprawiło, że naraził się zwolennikom Piłsudskiego i we wrześniu 1927 r. został na ulicy napadnięty, wywieziony do lasku i tam pobity oraz wrzucony do glinianki przez sanacyjną bojówkę. W 1928 r. Mostowicz, już od 1925 r. ogłaszający w prasie humoreski i opowiadania, zrywa z dziennikarstwem i zajmuje się wyłącznie pracą sensu stricte literacką. W 1929 r. kończy pierwszą powieść, Ostatnią brygadę, opublikowaną w 1930 r. na łamach katowickiej gazety "Polonia". Popularność i pozycję wyrobiła mu jednak dopiero Kariera Nikodema Dyzmy (1932), po której pisarz wydawał po dwie powieści rocznie (w sumie napisał ich 17), uzyskując ogromne - jak na ówczesne czasy - honoraria (dochody jego wynosiły, podobno, ok. 15 000 zł miesięcznie). W momencie wybuchu II wojny Mostowicz znalazł się w przygranicznym miasteczku Kuty, gdzie organizował obronę, i gdzie 20 września 1939 r. dosięgła go kula z ręki żołnierza wkraczających oddziałów radzieckich. Ciało jego zostało ekshumowane i pochowane na warszawskich Powązkach w 1978 r. Już pierwsza powieść, Ostatnia brygada (tytuł jest aluzją do I Brygady Piłsudskiego) przynosi wartką akcję, w której m.in. pojawia się Kobieta Fatalna, szpiegująca na rzecz Rosjan. Pojawiające się w tych dwóch początkowych powieściach Dołęgi-Mostowicza ich główne cechy - wartka akcja, sensacyjne motywy, postacie o randze archetypów, a także umiejętność obserwacji przedstawionego krytycznie czy nawet satyrycznie życia politycznego - spotykamy, choć w różnym stopniu, we wszystkich pozostałych jego utworach: Prokurator Alicja Horn (1932, ekranizowanej w okresie międzywojennym, z Jadwigą Smosarską w roli głównej); W innych utworach Dołęgi-Mostowicza opisujących środowiska urzędnicze (są to wydane w 1936 r. powieści: Dr Murek zredukowany i Drugie życie dr Murka) wątki sensacyjne pojawiają się także (są tu związane przede wszystkim z osoba tytułowego bohatera), ale obok nich spotykamy różne problemy społeczne (ubóstwo, bezrobocie). Sensacja
natomiast zdominowała powieści, których akcja rozgrywa się w środowiskach
wielkiej finansjery (są to pochodzące z 1933 r. utwory:
Bracia Dalcz i S-ka i Czeki
bez pokrycia), gdzie
spotykamy zarówno "mocnego" mężczyznę, hochsztaplera na
skalę światową, jak gigantyczne
mistyfikacje i malwersacje, pozorowaną śmierć,
a wreszcie - kobietę występującą od dzieciństwa jako mężczyzna.
Wszystkie te elementy składają się zaś na dynamiczną
akcję, zaskakującą niejednokrotnie czytelnika. Powieści Dołęgi-Mostowicza po II wojnie były najpierw atakowane przez krytykę, po 1956 r. wznowiono te, które uważano za najbardziej "demaskatorskie", na przełomie lat 80/90 zaś wydano wszystkie. Na ich popularność wpłynęła przede wszystkim interesująca fabuła i zindywidualizowane, odwołujące się do archetypów postacie, ale niebagatelną rolę w kształtowaniu tej popularności odegrał także film, a później telewizja. |
Tadeusz Mostowicz (the sobriquet "Dołęga" was adopted from his mother’s family crest in the1920s) was born on 10 August 1898 in Okuniew (then the district of Witebsk). His father was a fairly wealthy lawyer. In 1915 the future writer graduated from secondary school in Vilnius and subsequently started studying law in Kiev, where he was also a member of the Polish Military Organisation. After the First World War Okuniewo found itself beyond the borders of Poland, and the family decided to move to Poland itself. Tadeusz Mostowicz went to live in Warsaw and in 1918 joined the army as a volunteer and took part in the war against the Bolsheviks. He did not retire from the army until 1922, when he returned to Warsaw and started working for newspapers. Beginning with type-setting, then going on to proof-reading he eventually became a reporter. In 1925 he was employed as an editor on "Rzeczpospolita", an upper-class/landowner oriented pro-governmental daily representing the Christian Democrats, with a national-democratic and anti-Piłsudski trend. After the coup d’état in May 1926, the sharp criticism of his writing gave him a bad name among the supporters of Piłsudski - in September 1927 Mostowicz was attacked in the street, dragged to a forest, beaten up and thrown into a clay-pit by a pro-regime troop. The author, who started publishing sketches and stories in the press as early as 1925, gave up journalism for good in 1928 and settled down to purely literary work. In 1929 he finished his first novel, entitled Ostatnia brygada ("The Last Brigade"), published in 1930 in the Katowice-based newspaper "Polonia". It was, though, only Kariera Nikodema Dyzmy ("The Career of Nikodem Dyzma") (1932) that brought him fame and prestige; from then on the writer published two novels every year (17 altogether), charging incredible - for those times - fees (his monthly income allegedly reached no less a figure than 15,000 zlotys). At the outbreak of the Second World War Mostowicz found himself in the town of Kuty on the eastern border, where he started organising the defence of the town. It was there that he was killed by a bullet from the invading Soviet troops. In 1978 his body was exhumed and buried in the Powązki cemetery in Warsaw. The typical qualities of Mostowicz’s novels - swift action, thrilling themes, characters reminding of archetypes - were there from the beginning. His first novel, Ostatnia brygada (whose title alludes to Piłsudski’s 1st Brigade), has an accelerated plot, featuring a Femme Fatale - a Russian spy. These elements, as well as the sharp observation of political life, pictured with criticism or satirically, are found, to a certain degree, in most of his books, including Prokurator Alicja Horn ("Attorney Alicja Horn") (1932, filmed before the Second World War, featuring Jadwiga Smosarska) . Other novels by Mostowicz (Dr Murek zredukowany and Drugie życie dr. Murka) ("Dr Murek Redux" and "The Other Life of Dr Murek"), published in 1936, depict administrative circles, with some elements of sensation (relating above all to the eponymous hero), but also touch on social issues (poverty, unemployment). Sensation is the dominating element in the stories from the realm of high finance, Bracia Dalcz i S-ka ("The Dalcz Brothers & Co.") and Czeki bez pokrycia ("Bouncing cheques"), published in 1933. The books feature motifs such as a tough guy, a large-scale con-man, giant frauds, a faked death and a woman who has pretended to be a man since childhood. All these items contribute to the dynamic action, with many surprises for the reader. The series of Znachor ("The Quack") (1937) and Profesor Wilczur (1939) employs crime or sensational themes more sparingly. The main plot is the hero’s amnesia; once a famous Warsaw surgeon, he becomes a village quack. A surprising course of events and incredible feats are there, too (having no operating theatre, anaesthetics or adequate instruments at his disposal, the hero carries out a successful skull trepanation). The last and most mature novel by Mostowicz, Pamiętnik pani Hanki ("The Diary of Mrs Hanka") (1939), goes back to political motifs, drawing a critical picture of the diplomatic service of pre-war Poland, exposing its incompetence and extravagance. Sensational espionage plots can also be found there, but the masterfully composed first-person narration, which allows the reader to observe the political foolishness of the heroine - narrator and the naivety of her views, brings in something more than humour - irony. The novels written by Dołęga-Mostowicz were subject to severe criticism shortly after the Second World War; those regarded as the most "revealing" only reappeared after 1956. At the beginning of the 1990s all his books were republished. The major factors contributing to their popularity are interesting plots and distinctive, archetype-like characters, but the impact of the cinema and, later, television also has to be taken into consideration. |
||
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY |
|||
|
- S. Lichański, Cienie
i profile. Warszawa 1967. |
|||
|
|
|||