XLII

Jak Remusa procem jego voli wożenjilë.

Mje bełbem njigde v żëcu so wuvożoł, że v bjałce może tile komedjanctva sedzec!

Kjej jem zakarovoł do Trąbjinë, tej wona vëpadła na przededvjerzé i zaczęła vadzëc. Beła wudbë, że vjezę ji chłopa pjijanigo. Ale kjej sę doznała, że won nje żije, zaczęła sę jiscec i lamańtovac, jakbe go beła kochała nad vszestko v svjece.

Ji głosni płacz zvabjił ludzi ze vsë i v kjile pocerzi ju całô vjes Lipno vjedzała, żem przëvjozł na karze wumarłigo Trąbę, chternigom nalozł zmarzłigo pod starą chojną pod Grzebovem i Lizokami. Njedługo a kanęlë szołtes i szkolni, żebe spjisac protokoł. Trupa położełasma wu Trąbjinë v jizbje. Jak skuńczilë pjisanjé, wodezvoł sę szołtes:

—Trąbjino! Tvoją spravą tero chłopa pochovac. Ale detka na pogrzeb gvesno wu ce prożno szukac.

—Jakuż jô mom mjec na pogrzeb, kjej njeboszczik, co zarobjił to przepjił? Ale chocbe pjił jesz tile, belebe nje beł wumarł, serdeczni chłop mój!

I zaczęła v njebogłose sę jiscec, kulac sę po zemji i vërivac sobje vłose z glovë. Żol belo patrzec.

Szołtes chvjilę sę przëzeroł tim lamańtom, ku reszce rzekł:

— Kobjeto! Co të tile cudujesz? Kożdi vje, żes të mjetelokjem i grulką pokozivała njeboszczikovji mjiłosc svoją. Gvesno jesz dzis nalezesz na njim znakji, kjej go meła będzesz do trumë, żeli nje zeszłë wob czas vanożenjô jego z Remusem. To tej gadej rozumno, jak meslisz go pochovac?

—  Jakże jô to mom vjedzec, kjej jô detka pod duszą nji mom.

— Pevno — rzekł na to szołtes — gmina będze muszała płacëc pogrzeb. Takô to naju bjeda gburskô! Vszetko z naju skorę drze. Les kradnje z woborë, vrobel vëjodô kłose a navetk szarô gapa żevji sę z naszigo pola.

A Trąbjinô tero zaczęła:

— A czijesz to je słuńce, co vom żetka dogrzevô, a czijeż to deszcz i rosa, co vom pola roszô? Co Pon Bog daje za darmo, to vama brac, ale vëdac le za zopłatą. Szołtesu, kuliż won razi ten njeboszczik grivoł na vaszich vjesołach, kuliż won razi v koscele dął na chvałę Bożą, a vjedno bez zopłatë, bo wu vaju detk cvjardo v soloku sedzi. A tero besta nje chcała go pochovac?

— Jô sę z tobą spjerac nje będę, kobjeto! — rzekł szołtes. — Jô też wuznaję robotę, ale leno taką, chdze gnotë trzeszczą i skora moknje. Vszestko jinszé, to trele i zobovka. Njeboszczik nje vjedzoł, co robota, dlotego nje wostavjił, za co go pochovac. V takjim razu nasza gromada będze go ju muszala po katolicku do zemji dostac. Tec vjelgji paradë uwon sę gvesno nje spodzevoł, a të ji nje żądosz!

Ale mje mjerdzeło tojich targovanjé. Tak jem rzekł:

— Nje bójta sę kosztóv. Jô go pochovję. I to vom povjem, że novjidzalszi gbur lepszigo nje będze mjoł pogrzebu.

Szołtes vezdrzoł na mje z vątpjenjim:

— A mosz të tile sposobu? 

Na to szkolni:

— Remus mô vjęcij, njiże trzeba!

— Dobri vë jesce człovjek! — rzekł szoltes, przez "vë" do mje movjącë, jak czuł, że mom pjenjędze. Ale jô zdrzącë v zemni skarnje serdecznigo drucha, takjem rzekł do nigo:

— Dzeleł jes ze mną vjerno bjedę i wutropjenjé. Ratovoł jes mje z rąk pruskjich szandaróv, podchodzeł jes pod wokna moji sodze i grivoł mje na wucechę. Za to na tvojim pogrzebje cë grac będą, za to koscelnô paradô wodprovadzi cebje do wostatnigo spoczinku. Veszedł jes bjedni njedovjinno ve valkę dzivnich moci, chterne mojim żëcim kjerują, mje samimu na wurzas, a v ti valce straceł jes żëcé. Ale jô wo tobje pamjętac będę!

V moji jizdebce wu szkolnigo, tamem przëszedłszë do dom, wupodł na łożko jak kam. Po ti vjelgji fatedze i strasznich przigodach moc mje vszestka na czas wodstąpjiła. Za mje pon szkolni starą mjoł wo pogrzeb. Ale na Pustą Noc jô ju sę czuł mocni.

V małim alkjerzu leżoł druch mój v wodemkłi trumje, skrzepjice i trąbę przë sobje. V jizbje czestovała Trąbjinô ludzi ze vsë, chterni przëszlë spjevac nobożné pjesnje przez całą noc. Jô sedzoł do rena na zedlu przë wumarłim, a przed duszą przechodzełë mje wobraze z naszigo v gromadze vanożenjô. A kjej wonji tam v jizbje spjevelë, wuczuł jô verazno przë wuchu głos Trąbë:

— Remus! Czo!

Vezdrzoł jem, ale wumarłi leżoł z tim vjecznim wubetkjem na skarnjach, cuzi nom bjednim smjertelnim ludzom, bivszë całą vłosnoscą zemji a duszą Boga.

— Boczë, Remus, coc rzekę!—wodezvało znovu kol mojigo wucha glosem Trąbë:

— Jak cesnjesz wostatną gorsc zemji v mój grob, vez i wucekej! Wucekej ze smętorza, wucekej ze vsë i nje pokoż sę rechlij, jaż trova na mojim grobje trzë raze wurosnje i zvjędnjeje.

Podnjosł jem woczë na wumarligo drucha, ale won leżoł jak z kaminja vëkuti, cechi i wobojętni na spravë svjata.

Czimuż jô ti jego wostrzegji nje słuchoł?...

Na pogrzebje groł kamrot Veber z Klarnetą i timi z chternimi v gromadze njeboszczik grivoł na chvałę Bożą v Mjirachovskjim lese. Bractva vszeskji z chorągvjami provadzełe go do grobu, a ludzi sę zebrało jak na wodpusce. Dzevovoł sę szołtes Kjedrovskji chturen nje wuznovoł jinszi robotë, jak ti, chdze gnotë trzeszczą, że bjedni vanożąci muzikańt tile v kraju mjoł wuvożanjô. Bo won nje vjedzoł, że ten ponjevjerani, navetk przez bjałkę vłosną, bjedok njikomu krzivdë nje zrobjił a vszeskjim noseł wochotę i serdeczni czar svoji notë.

Wostoł jô terô som na svjece z mojimi meslami. Mroze latosigo roku trzimałë jaż do Matkji Boskji Gromnjiczni. Jô poleł v pjecku v moji jizdebce, a kjej wogjiń dudnjoł a mroz vëcinoł rozgji na woknje, tej jô przemiszloł, co beło i co mô bëc dalij. Przë tim jô zaboczeł v pjeń wo ni wostrzedze mojigo zmarłigo drucha.

Chleb mój povszedni dovoł mje mój hańdel tak dostatno, że jesz zbjegało. Woddani v przechovę wu pana szkolnigo, mój mjeszk nabjeroł sę talarami. Ale cuż mje z njich, kjej z njimi vëkupjic sę wod moji proce nje beło sposobu.

Tero jô ju vjedzoł dobrze, że mój knopjęci sen pod wukorunovaną jarzębjiną pod lasem, to krotkji wobrozk proce czężkji i długji. Njim dozdrzenjeją kłose v polu, vjele ludzi vëleje pot wod pjerszi skjibë do pjerszigo cęcô kose po Svjętim Janje. Wurosnje chleb, kjej na procę ludzką dobri Bog z njeba zesle rosę i deszcz i cepło słuńca, błogosłavjącë procë ludzkji. Vjedzoł jô tero, że zapadłi zomk ludu kaszubskjigo z jego chvałą rechlij nje vińdże z cemni głębji, njim przez womonë Strachu, Trudu i Njevorta tesące pastuszkóv nje przenjesą svoji krolevjonkji przez głęboką vodę. Ale pokąd dobri Bog jich budzi po lasach, knjejach, vsach i mjastach kraju, Smętk jich vëtrącô z dróg Bożich, —  Smętk, chturen zdradą i mjeczem tępjił lud nasz wob dzesęc vjekóv. Przemiszlującë tak, vjidzoł jem, że mje przëbivô vjidu, vjidzoł jem, że może sobje wukuję mjecz. Ale cuż beło to trzecé, wo czim starô Julka no v chacena smjegu spominęła: To lë muszisz przënjesc som?

— Zdej sę na volę Boską i robji, co cë dusza koże! — tak mje povjedzoł wonge ksądz Paveł na Glonku. A jô przenomnji vjedzoł, że mo jadusza nje je z tich, co wu tich prostich ludzi, chternim codzenni chlebk i cepłi norcik v chace abo bogactvo i chvała wu ludzi są żnjivem vszelkji proce na zemji. Ale jakuż jô vészukom strzod ludzi takjich, chterni mje są duszą krevni, kjej navetk mova moja v gromadze ludztva njerozumjałô brzemjeje?

Vątk mojich mesli przervoł mje zimk. Jakoż redosc zalevała mje duszę, kjej jô na Strumjanną wopakovoł karę ksążkami i tovarem i karovoł v svjat! Le żol mje scesnął serce, że Trąbë przë mje nje beło. Kożdi kamiń przë drodze, kożdô Bożomęka przëboczała mje go. A beło, żem sę chdzeroz wodezvoł do njego, njimem so przëboczeł, że leżi tero cechi pod zemją na smętorzu Lipińskjim. Za to, kjedem stanał v Koscerznje na renku i rozkłodoł na karze moje ksążkji, ku mojimu vjelgjimu zdzevovanju postavjiła sę wokoma mje — Trąbjinô, vdova po mojim druchu.

— Cuż të chcała, kobjeto? — pitom sę.

— Jô cë chcała pomoc.

— Pomocë mje nje not!

— Będę pjilovała, be cebje nje wokredlë.

— Mje nje wokrodają.

— Jô dejadej wostanę, bo të som so nje dosz radë. Tec njeboszczik mój chłop też vjedno v gromadze z tobą vanożeł.

Cuż jô mjoł na to rzec? Beło to na tim samim molu, chdzem przed lati mjoł nę rozpravę ze szandarą i ze szabelką mjeskjim wo ne ksążkji z Krolovą Korunë Polskji. Tec nji mogł jem ji nekac jak wonich wod sebje, kjej z dobrigo serca przëszła! Tak wostała, a jak beło po targu, tej sę chdzes podzała.

Na drugji dzeń beł jarmark v Suleczinje. Kjej jem sę postavjił njedaleko koscoła, vjidzę Trąbjinô stoji kole mje. Tak jô sę pitom:

— Cuż të tak przëlnęła do mje, kobjeto?

A wona zaczęła płakac:

— Pokąd mój chłop vjekovoł, to won cë pomogł v hańdlu. Pocuż të na mje cudujesz, kjej cë rovnak nje zavodzom!

— Wod złigo ducha wodżegnosz sę krziżem svjętim a wod bjałkji czim? — Tak jô sobje povjedzoł i doł jipoku.

Kjej jem cignął na drugji dzeń do Serakojc, tej ji ju njebeło. V Kartuzach, Żukovje, Mjirachovje, Kętrzenje jô ji nje vjidzoł na woczë. Ale ledvjem kanął bliżij Lipna, nalazła sę kole mje, jak cenjô.

Beło to ve Vjelu na wodpusce. Ludztva tam co njemjera zbjerô sę na Matkę Boską Sevną. Vszescë ludze z wokolice dalij i krocij Lipna vjidzelë, jak Trąbjinô stojała kole mje za karą z ksążkami i tovarem, jakbe do mje noleżała. Nje vjem, dloczego mje sę na Trąbjiną srodze markotno zrobjiło, kjej z gromadë ludzlva vëszła ku mje pjęknô łovczka, panna Klema z Vesokjich Zobór. Serce mje zaczęlo bjic jak młotem v pjersë na ji vjidok, chterni wobroz jô noseł v sercu wod ni chvjile, kjej jem ję wuzdrzoł postavną v rzozach zachodzącigo słuńca jidocą naprocem nama pod Zoborami. Vëbrała wona kjile ksążk, tej wobzerała zveczajni mantolikji, jak je kupają do posvjęcenjô na wodpustach i rzekła:

— Pjękni są te małi mantolikji, ale v naszim rodze wod wojca na sena przechodzeł barzo dużi i pjękni mantolik z vëwobrażenjim Matkji Boskji. Takjigo pevno dziso ju kupjic nje możno?

—Nje! — rzekł jem. I krev mje buchnęła gorącą falą do tvarze, bom sobje przëboczeł, że wona gvesno jich rodovi znak v nen dzeń żnjiv na mojich pjersach vjidzała.

 Ale wona na mje zdrzała dobrimi i kąsk smutnimi woczoma a ku reszce rzekła:

— Dobrze, że kupjic nji możno! Tec chto takji mantolik posodô, ten go le za vesoką cenę woddac może. A może go przë sobje trzimô, bo mesli bjedni, że ti vesokji cenë mu nje zapłacą. Ale na moję wudbę povjinjen sę przenomnji zapitac. Tec nji może jinaczi vjedzec, czebe mu nje delë, czego żądô.

Przë wostatnich słovach panna spusceła na chvjilę woczë, tej podała mje rękę i zgjinęła v hurmje zebranich na wodpusce ludzi. A jô rozumjoł ji słova, chterne jak vjelgô fala słonecznigo cepła wuderzełë mje do serca. Całą chvjilę jô nje vjidzoł njic, jak ten vjid v moji duszë. Wobudzeła mje Trąbjinô, chterna zakaszlała, jakbe v złoscë, vëpluła na zemję i rzekła:

— Ta panna ze Zobór njelecho do cebje z woczu strzelała. Vstidu nji mają dzis te młodé dzevczęta !

— Cuż cë do tego, Trąbjinô? — rzekę. Bo mje belo na nję srodze markotno. Tej zdrzoł jem znovu za krolevjonką jezora, chterną jô vjidzoł jidącą postavną jak provdzevô krolovô przez morzé ludzi. I vzęła mje za nją strasznô tesknjączka, takô strasznô jak ta, chterna mje nekała przez kaszubskji kraj do jego wostatnich granjic. Co v nen czas straszné przigodë wu vëmjerającich Kaszubóv przëgasełë płoszczem wurzasu i smutku, to tero całą mocą płominjem vjelgjim z nova vëbuchło.

Przëvołoł mje do sebje grubi głos naszigo Lipińskjigo szołtesa, gbura Kjedrovskjigo, chturen rzekł:

— Strzeżë sę, Remus, bo ti bjałce zle z woczu patrzi!

Vezdrzoł jem na njego pitającim wokjem, jakbem sę chcoł pitac :

— Komu zle z woczu patrzi?

A won rozumjoł i rzekł rągającim głosem:

— No komu, jak vdovje po Trąbje? Wona sę na cebje zavzęła i të gvesno nje wuńdzesz vłodzë ji mjeteloka.

— Cuż ti ludze wod cebje chcą? — meszlę sobje. Alem v głovę vjęcij wo to nje zachodzeł, bo mje stojała przed woczoma pjęknô krolevjonka jezora i przëboczełë mje sę dnje ze Sorbska, chdzem sę dovjedzol wo dzivnim zvjązku ringrafa rodovigo Zoborskich z rodem Młotkóv na Pomorsce, z chternigo rodu jô, bjedni Remus, beł jem też.

Ale Trąbjinë jô sę wodtąd nje vëzbeł. V parafijach bliżij Lipna vjedno wona nalazła sę kole mje. A jak jô cignął dalij, tej ji nje beło.

Tak minęło lato i jesiń i kanął svjęti Mjichoł. Do Zobór zańsc jô jesz wodvogji v sobje nje nalozł. Srodze mje tropjiła tęsknjączka, bo wob jinszé lata jô z mojim zmarłim kamrotem vanożeł ze szopką przed Godi po gburskjich vsach. Tero nje beło co robjic.

 Jedni njedzeli, kjej jem sedzoł v moji jizdebce i czetoł, zaklepało na moje dvjerze i vszedł gosc. Zdzevjiło mje to barzo, bo zveczajno mje njicht nje wodvjedzoł. Dogadac ze mną sę nje beło letko, a krom tego cuż jô mjoł spolnigo z timi potcevimi ludzami, chterni moji dusze nje rozumjelë? Vszedł tede gosc njespodzevani, a tim beł nasz koscelni Kojtała. Mało chto znoł jego provdzevi przezvjisko, bo zvelë go vszescë Rzemiszkjem z tego, że krom wurzędu koscelnigo zarobjoł na żëcé szevjectvem. Rzemiszk tede veszedł, pochvaleł Pana Boga i rzekł:

— Przë ti svjęti njedzeli trzeba rovnak naszich parafijanóv wodvjedzëc. Meszlę, Remus, że cë to nje będze przeką nosa ?

Jô mu podoł rękę i go roczeł do sedzenjô. Won sodł, vëjął rożk, zażeł tobakji i rzekł:

— Jednak co hańdel to hańdel. Człovjek nje złomje sobje gnota a vzątk mô. Tobje gvesno, jidze dobrze?

—  Bogu dzęka ! — rzekę na to.

— To sę vje ! Żedë, jak no to chitri norod, też volą hańdlovac njiże gburzec abo rzemjęsło spravjac, bo to vjedno vjększi vzątk njese. To też të mosz pevno ju sporo talaróv wuzbrané v soloku.

— Jô jich tam nje rechovoł.

— Jaż tile? — dzevovoł sę Rzemiszk. — Kjej tak, to jô cë jako, że tak rzec, duchovnô wosoba le jednę radę dac mogę.

— Jaką radę ?

— Wożeń sę!

Cuż ten człovjek wod cebje chce?— meszlę sobje. Kjej jem na to njick nje uwodrzekł, Rzemiszk zażeł tobakji i pravjił:

— V Pjismje Svjętim stoji, że Pon Bog stvorzeł Jevę na to, żebe Jadom nje wostoł som na svjece. Bo to ju gvoli vjiktu i pjérze chłopu not bjałkovskji pomocë. A tej kożdi czuje chdze roz volę Bożą. Ko bełobe to procem szeku, żebe stateczni człovjek, jak na ten przikłod jezdes të, kantroł sę wob drogę z jakjimi dzevusami v grzeszni sposob abo, co jesz gorżij, z cuzimi bjałkami...

Nje vjedzoł jô poprovdze, dokąd won cignje ze svoją godką. Ale ko won rovnak beł mojim goscem, trzeba go beło poczestovac. Ve vsë vjedzelë, że won so jednigo vëpjic lubji, choc z jinszi prziczinë njiże njeboszczik Trąba to robjił. Godelë, że won mô doma gorę nad bjałką a vłodzę vëkonuje rzemiszkjem. Ztąd mu też jego mjono sę vzęło. Tak jô do njego rzekł:

— Vëboczë, koscelni, że jô na minutkę vińdę. Zveczajno njicht mje nje wodvjedzô, a chcołbem cebje czim poczestovac. Muszę przënjesc, bo njick nji mom doma.

— Jô będę żdoł na cebje, Remus, bo vjidzę, że jezdes człovjek, chturen vje, co sę noleżi.

Przënjosł jem tede z karczmë połkvaterk gorzołkji i dva kjeliszkji i przëroczeł jem gosca, przeprosivszë, że som nje pjiję. AIe won mje to z chęcą vëboczeł, vëpjił jednigo i drugjigo, a tej zaczął mje chvalic.

— Jô vjedno movję, Remus, że të jes stateczni człovjek. A choc wonji tam ve vsë godają, że të czasem błądzisz, to sobje z tego njick nje robji. Bo żebes të nji mjoł wukładnigo szeku v głovje, to be cë sę talarë v mjeszku nje nabjerałë. Bo jô jesz nje vjidzoł żodnigo głupigo, cobe mjoł pjenjędze. Pjenjędze navetk mogą rozum zastąpjic, a czim vjęcij jich chto mô, tim v woczach ludzkjich je mądrzejszi.

Zażeł, vezdrzoł na mje z boku i sę pitoł:

— A na co të svoje talarë zbjerosz?

— Na pogrzeb!

— Na pogrzeb? Żeli të jich mosz do tila, co jich nje rechujesz, to dej sobje povjedzec: Nje tile chorągvje z bractvami pudą za tobą, ale możesz mjec na trumje sreberni kandelabrë i divan pod katafalkjem, nje movjącë wo vigilijach i egzorce. Jô cë mogę, jak cë będze not, to vszetko dokumańtnje wobrachovac, bo to moja sprava. Ale bronji Boże jakji njeszczescé, to tobje jesz daleko do katafalku i egzortë. Nje bełobe to lepji i zdrovji dac za żëcô i folgę grzesznimu cału i stracëc te pjenjędze v gromadze z jaką potcevą i mjiłą bjałką?

— Cuż to pomoże, kjej jô nji mom bjałkji!

— Ale mogłbes mjec. Zdrovą bjałkę i chvatką jeszcze. Kąsk navet cnotlevą. Cuż tam będę wobvjijoł v bavelnę! Povjem cë: Zajachoł tu z jakąs worędzą pon Czernjik z Koscerznë. V ten dzeń pravje gromada radzeła, jakbe to zrobjic z nomjeszim kosztem z ną vdovą po njeboszcziku Trąbje. Vjes ję tero żevjic muszi, a të vjesz, jak gburom je detka żol. Tak pon Czernjik povjedzoł, że po tim vjelgjim kamroctvje z njeboszczikjem Trąbą bełobe tvoją povjinnoscą wożenjic sę z jego vdovą. Kobjecesko mjałobe żëcé, a gmina be sę vëzbeła czężoru. Ta rada sę gburom srodze vjidzała, a jô som movję, że ten Czernjik nji mô lecho v głovje.

Ale jô na to povjedzenjé Rzemiszka tak sę muszoł smjac, jak jem sę jesz v żëcu nje smjoł.

— Rzemiszku! — rzekł jem. —  Czernjik to złi duch. Le va głupi sę tego nje doznajeta. Ale możesz vaszim gburom povjedzec: Do wożenjenjô noleżą dvoje, a jô nje chcę!

Ale koscelni sę wobrazeł, żem go Rzemiszkjem zvoł, i rzekł:

— A cuż të za grof, że sę tak smjejesz? Pjękni të gvesno na vezdrzenjé nje jes, a vszetcë mają cę za kąsk natrąconigo, to też jinszi v tvojim molu dołbe zaro jutro na zopovjedze i jeszczebe podzękovoł gromadze, że mô taką wo njego starę.

A jô wodrzekł ze smjechem:

— Bjedni Rzemiszku! Pudzesz të też podzękovac gromadze, kjej cę tu veznę i ze stopjenji na doł szmergnę, jak mjech brukvji?

Zląkł sę koscelni srodze, jaż zblodł. Vstoł i chcoł wucekac. Ale jô go przëcesnął na stolk i doł mu noprzod gorzołkę vëpjic, poceszivszë go:

— Njebój sę, koscelni! Chdziż jô be skrzivdzeł tak vjidzałigo człovjeka, jak koscelni z Lipna! Le boczë: Nje sadnje worzeł na grzędze v kurnjiku! Vëpji gorzołkę, chterną cę ze serca czestuję i jidz z Bogjem!

Won sobje nje doł tego dva raze povjedzec, le nekoł stopjenje v doł, le za njim dudnjało. Choc to mu przëszło dosc czężko, bo jedną nogę mjoł v kolanach sztivną. Jô za njim przez wokno zdrzoł i nji mogł jem sę smjechu strzimac. Ale pevnje nje bełbem sę tak smjoł. kjejbem beł vjedzoł, co mje czekô.

Gburzë mają svoje sposobë. Kjej jô jednigo dnja karovoł przez most v naszi vsë, najachoł mje z tełu vozem v porę konji szołtes Kjedrovskji. Konje mje pchnęłë na mostové poręcze, a jô z moją karą zjachoł z poręczim v rzekęJak z pjeca nii łeb. Przë tim jô stłukl sobje głovę, jaż mje wogłuszeło. Nje beło v rzece głęboko, ale bełbem może sę v vodze wuduseł, kjejbe som Kjedrovskji nje beł mje przëszedł z pomocą. Zbjeglë sę ludze i napoł wogłuszonigo vëcignęlë mje z rzekji. Kjedrovskji tero mje jął lac mocni gorzołkjiv gardło. Takji beł jem słabi, żem sę nji mogł wobronjic timu trunkovji. A won loł i loł, jaż mje sę svjat zaczał krącëc przed woczoma. Nje vjem, co sę ze inna po tim dzejało. Le jak jem sę wobudzeł, głova mje srodze bolała a jô leżoł v łożku. Ale nje v moji jizdebce wu szkolnigo. Przë mojim łożku sedzała Trąbjinô i moję głovę wokłodała remjonkjem.

Minął długji szturk, njim jô przëszedł tak dalek do sebje, żem sę doznoł, chdze jô jezdem. Wob ten czas Trąbjinô ze słodkjimi słovami do mje sę wodzevała.

— Kochani Remusku! Vjidzisz, jak jô jedinô cebje dozerom. Żebe nje jô, to bes ju beł na tamtim svjece v tovarzestvje mojigu njeboszczika chłopa.

I zaczęła mje sceskac i całovac.

Tak jô sę zervol chiże, woblekł moje ruchna, zrzuceł z głovë Trąbjinen remjonk i vëbjegł, jak szoloni, do dom. Beł to ju czas nad ranem. Na drodze stoł stroż nocni, chturen vëgvjizdivoł godzenë. Ten, skorno mje wuzdrzoł wod Trąbjinë vëbjegającigo, smjoł sę głosno i rągoł:

— Vejtale, Remus! To të wob noc lezesz do vdóv? No, pożdejle, stari grzesznjiku!

Na drugji dzeń całô vjes vjedzała, że jô wob noc społ wu Trąbjinë.

Tero zrobjił sę gvołt vjelgji. Som worganjista przëszed do mje z rozkazu ksędza jegomoscë vëmavjac mje zgorszenjé, chterno jô seję po vsë. Som jegomosc kozoł mje przińsc i mje wostrimi słovami povjedzoł, żem znjesłavjił bjedną vdovę, z chternąm sę dotechczos vlokł na woczach vszeskjich ludzi po jarmarkach i wodpustach. Tę krzivdę i grzech, chturen sę ju stoł na njeszczescé, zmazac le mogę, kjej dom na zopovjedze i sę z Trąbjiną wożenję.

Tak złi ludze ksędzu v wuszë vłożilë!

Kjedem karovoł przez vjes, tej mojich wusz dochodzeła takô spjevka:

—To beł szpos! Remus roz
Do Trąbjinë v łożko vlozł.

Tero jô sobje zapozdze przëboczeł wostrzegę mojigo zmarłigo drucha v Pustą Noc: Jak cesnjesz wostatną gorsc zemji v mój grob, vez i wucekej! Wucekej ze smętorza, wucekej ze vsë i nje pokoż sę rechlij, jaż trova na mojim grobje trzë raze wurosnje i zvjędnjeje.

Ale ju beło zapozdze. A to vjeczné dokurczanjé ludzi i napomnjenjé ksędza wumęczeło moję duszę, żem sobje nje vjedzoł radë, le doł na zopovjedze.

Za szterë tidzenje jô ju beł mężem Trąbjinë. Ale jak jô mjoł do nji jisc, tak jô ji povjedzoł:

— Kobjeto! Stało sę njeszczescé przez tvoje krętevętë i złą volę ludzi. Ksędza żesta wobelgała, ale Boga va nje wobełżeta. A kjej jô dlo ludzkjich woczu tero z tobą vzął slub v koscele, to choba vjęcij wode mje nje żądosz. Tu mosz vszeskji pjenjędze, chterne mom pod duszą, żebes mjała z czego żëc, a jô jidę v svjat!

Wona z tim beła barzo spokojnô, a jô szedł z karą. chdze mje woczë njesłë.

Małovjele po Gromnjiczni jô sę ruszeł v svjat, a Svjęti Jan sę zbliżoł i sano vesoko stojało, żdającë na kosnjikóv, kjej jem sę vroceł do Lipna. Zakarovoł jem do moji jizdebkji wu pana szkolnigo. Ale ten krąceł głovą i rzekł:

— Bój sę Boga, Remus! Tvoje mjescé je lero wu tvoji bjałkji. Jô tvoji jizdebkji nje vëarądovoł, ale zrobję to przë leżnoscë!

Tak jô go proseł barzo i jem sę z njim ku reszce wujednoł, żebe moji jizdebkji nje vëarądovoł. Arąd jô przërzekł płacec dalij, jak dotąd, bom vjedzoł. że prędzij cze pozdnji z Trąbjiną sę rozińdę. Nje przëszło mje do głovë, że to będze tak prędko. Tej vzął jem i karovoł do Trąbjinë.

Jak jô wodemkł dvjerze do nji, vëburklë z jizbë dvje bjałkji. czervjoné na licach. V jizbje lecało gorzołką. Moja, njibe to żona Trąbjinô, sedzała v bestrich ruchnach na stolc, nogji pod sebje jak krovc. Na głovje mjała muckę czervjoną ze sto zvoneczkami. Bez woprzestanjô smjałë sę ji woczë i gęba. Pravą ręką vzęła ze stołu prożné skarupë jôj i jęła njimi ceskac ve mje, vrzeszczącô:

— Nje vorto po svjece szukac zapadłich zomkóv a bjałkę kochaną doma wostavjic! Nje vorto! Nje vorto!

Zjeżelë mje se vłose na głovje. Tec to nje beła Trąbjinô, le na wukozka z pod zomkovjiska z mojigo snu pod wukorunovaną jarzębjiną! Tam mje ję krolevjonka polcem pokozała. V czężkji womonje choroscë szła uwona mje na woczë, vënekanô mjętką ręką potcevi Martë. Jimję ji Njevorto!

Na to mje czervjonô chmura woczë pobjegła, a jô vzął to straszedło v wobje ręce i rznął je woknem na wulicę, że wokno i łoża jego z trzoskjem za njim vëlecałë, le dużô dziira v scanje wostała, przez chterną vjater, pełen vonji sana, vlecoł do jizbë. A jô czężko wusodł na zedlu i sę pitoł svoji wurzasłi dusze:

— Cuż to beło?

Ale na wulicë vjeskji zrobjił sę gvołt. Na potrzaskanim woknje sedzała Trąbjinô i krziczała:

— Remus wogłupjoł i mje chce zabjic! 

Zbjeglë sę ludze, jak vjcdno przë takjim vjidovjisku, a czim jich belo vjęcij, tim Trabjinô sę głosnji jisceła.

— Remus zaszedł v głovę i mję woknem vërzuceł! Vszeskji gnotë mom połomjoni. Won całą vjes vëmordujc, żeli go nje zavjezeta do głupigo domu!

Njech mje Bog vëboczi, żcm v woni chvjilë —jedini roz v żëcu — podnjosł rękę na słabą kobjetę...

Jak jem przëszedł po wurzasu do sebje, tej jô vjidzoł przez vjelgą durę v scanje, chdze przedtim beło wokno, że sługa vjeskji i szołtes zjavjilë sę mjedze ludztvem. Szołtes kjivoł do mje głovą, tej zaczął pravjic do bjałkji:

— Kobjeto! Żeli tvój cę kąsk vëtłukł i cebje przez wokno zamjast przez dvjerze — jakbe sę beło noleżało — vërzuceł, to przëjim to v pokorze jako spravjedlevą karę za tvojigo pjerszigo, nad chternim jes cudovała grulką i mjetelokjem. Dostałas tero cvjika za njeboszczika i rechunk je vërovnani. A tero poj ze mną! Jô vaju pojednom.

— Żodną mjarą jô tam nje pudę! — krzikała bjałka. — Won wodszedł wod rozumu i mje zabjije.

Na to szoltes chvjilę przemiszloł, tej podszodł pod durę v scanje, chdze przedtim no wokno beło, i patrzeł do jizbë, chdze jô sedzoł na zedlu i sobje v głovje wukłodoł, co tero robjic. Patrzeł chvjilę, tej rzekł:

— Remus! Czo le! Czuł të, jak jô tvoji bjałce provdę povjedzoł?

Jak jô na to njick nje wodrzekł, tak won znovu:

— Remus! Ko të jezdes rovnak człovjek stateczni. Rzeknji mje provdę: Wodszedł të poprovdze wod rozumu, cze to le takji babskji bojanjé?

Tak jô povjedzoł:

— Szołtesu! Njebój sę i poj do jizbë. A vez ze sobą tich ludzi ze vsë, co tam stoją, bo jô mom vama njico do povjedzenjô.

Za chvjilę jizba beła pełnô. Jô vstoł i povjedzoł tak:

— Jak długo ta vjes stoji, gvesno jesz jego mjeszkańce takjigo brzedkjigo wuczinku procem bliznigo nje popełnjilë, jak procem mje. Żebe strącëc ze sebje wobovjązk żevjenjô bjedni vdovë, strącilësta mje v rzekę z mostu, wupojilë gorzołką i njedovjinnje wobmovjilë przed naszim ksędzem. Zkantrelësta mje v takji sposob z kobjetą, jakbesta worzła wożenjilë z kurą. Żebe to rozumjec, jesta va za głupi. A żesta z pjekjelnim podstępem na mje sę wusadzeła, to vom vëboczom, bo nje ve vaszich głovach ten podstęp sę vëlągł, ale v głovje vaszigo doradzce, czornigo ducha, jakjim je nen Czernjik. Povjesz, szołtesu, ti kobjece, chternąm woknem na vjes vërzuceł, że mô jisc kożdi mjesądz do szkolnigo, chturen ji vëpłaci z mojigo mjeszka, co ji not do żëcô. Dłużij wona jednak vjekovac nje będze jak do czasu, kjede trova na grobje njeboszczika Trąbë trzeci roz vërosnje i zvjędnjeje.

Słuchelë mje ze zdzevjenjim, bo moja mova szła verazno i wostro jak stol, co sę vjedno dzejało, kjej moja dusza beła rozburzonô. Rzekłszë to, zabjeroł jem sę do dvjerzi i povjedzoł:

— A tero z drogji pracharstvo! Bo jidze ricerz Vjitosłav ku vëbavjenju zaklętigo zomku. A jego drogji nje są vaszimi drogami!

Rozstąpjilë sę przede mną, jak psë bojąci, le slode sebje czuł jem jich szeptanjé:

— Tero won znovu błądzi!

 


       XLI       

REMUS

       XLIII